Δημοκρατία της Αρμενίας, 21 Σεπτεμβρίου 1991 |
Αρά Μαγκογιάν Τεύχος: Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2011 Είκοσι χρόνια εθνικής ανεξαρτησίας
Ο εικοστός αιώνας υπήρξε καταλυτικός στη μακραίωνη ιστορία του αρμενικού έθνους. Όλα σχεδόν τα δεινά και οι καταστροφές που μπορούσαν να τύχουν σ’ ένα λαό, επήλθαν στη διάρκειά του. Ακόμη και ένας κατά προσέγγιση απολογισμός δείχνει το μέγεθος της καταστροφής που υπέστησαν οι Αρμένιοι στη διάρκεια μιας και μόνον εκατονταετίας.
Μια σύντομη αναδρομή στους αγώνες των Αρμενίων αλλά και στα συμβάντα που καθόρισαν ένα κομμάτι της ιστορίας μας είναι απολύτως αναγκαία, προκειμένου να κατανοήσουμε το μέγεθος της προσπάθειας που απαιτήθηκε, για την ίδρυση ανεξάρτητου κράτους. Μια επιτυχία, που ισοδυναμεί κυριολεκτικά με θαύμα:
Γενοκτονία οργανωμένη από την τριανδρία Ταλαάτ, Ενβέρ και Τζεμάλ στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, με πάνω από 1.500.000 θύματα. Είχε ήδη προηγηθεί η σφαγή στα Άδανα το 1909 με 30.000 θύματα. Στους παραπάνω νεκρούς, δεν συνυπολογίζονται οι 300.000 σφαγιασθέντες από τον σουλτάνο Αβδούλ Χαμίτ στα τέλη του 19ου αιώνα και - πιο συγκεκριμένα- στη διάρκεια των σφαγών των ετών 1894-1896. Βίαιος εξισλαμισμός παιδιών και νεανίδων, με αποτέλεσμα να ζουν αυτή τη στιγμή στην τουρκοκρατούμενη Αρμενία εκατοντάδες χιλιάδες εκτουρκισμένοι απόγονοι των Αρμενίων ή και κρυπτοχριστιανοί Αρμένιοι. Χιλιάδες εξόριστοι που χάθηκαν για πάντα στη Σιβηρία και φυσικά, αμέτρητα θύματα των σταλινικών εκκαθαρίσεων το 1937, αλλά και αργότερα. Μεταξύ αυτών, ο πρώην Γ.Γ. του Πολιτικού Γραφείου του Κ.Κ. της Αρμενίας Αγασί Χαντζιάν, οι πεζογράφοι Ακσέλ Πακούντς και Βαχάν Τοτοβέντς, ο μεγάλος κομμουνιστής ποιητής Γιεγισέ Τσαρέντς, ο νικητής της μάχης του Σαρνταραπάτ στρατηγός Μοβσές Σιλικιάν, ο άνανδρα δολοφονημένος Ύπατος Πατριάρχης των Αρμενίων, Χορέν Μουρατπεκιάν και αμέτρητοι άλλοι γνωστοί και άγνωστοι πατριώτες. Απώλεια 300.000 ανδρών στη διάρκεια του «Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου» κατά της ναζιστικής Γερμανίας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, από το σύνολο των 500.000 Αρμενίων που είχαν κληθεί να υπηρετήσουν στο Σοβιετικό στρατό. Καταστρεπτικοί σεισμοί το 1988 στο Σπιτάκ και το Λενινακάν (νυν Γκιουμρί), όπου μέσα σε λίγες ώρες χάθηκαν 25.000 ζωές.
Στους παραπάνω, πρέπει να προστεθούν και οι χιλιάδες ήρωες που έπεσαν στα πεδία των μαχών για την ανεξαρτησία της Αρμενίας το 1918 και την απελευθέρωση του Αρτσάχ (Ναγκόρνο Καραμπάχ) κατά την περίοδο 1988-1994.
Αν και δεν είναι εύκολος ο επακριβής προσδιορισμός των ανθρωπίνων απωλειών, δεν θα ήταν υπερβολή να υποστηριχθεί πως ο εικοστός αιώνας αφαίρεσε από τους Αρμενίους πάνω από το ήμισυ της αριθμητικής τους δύναμης.
Ολέθριες επιπτώσεις
Όμως, τα δεινά του αρμενικού λαού δεν περιορίσθηκαν εκεί, καθώς οι πλέον οδυνηρές επιπτώσεις της ταραχώδους εκείνης περιόδου υπήρξαν:
Η απώλεια των πατρογονικών εστιών στη Δυτική Αρμενία καθώς και την Κιλικία, η οποία υπήρξε και το τελευταίο Βασίλειο της Αρμενίας, προτού κατακτηθεί το 1375 από τους Μαμελούκους της Αιγύπτου. Ο διασκορπισμός του λαού ανά την υφήλιο και η δημιουργία της Διασποράς, ως συνέπεια της γενοκτονίας. Φυσικό επακόλουθο του εκπατρισμού αποτελεί και η βαθμιαία απώλεια της εθνικής συνείδησης από ένα σημαντικό τμήμα του λαού. Η αυθαίρετη προσάρτηση του Ναγκόρνο Καραμπάχ στο Αζερμπαϊτζάν με απόφαση του Στάλιν και της αμιγώς αρμενικής επαρχίας Τσαβάχκ στην πατρίδα του δικτάτορα, τη Γεωργία. Η υπογραφή, στις 16 Μαρτίου 1921 -ερήμην των Αρμενίων- της συνθήκης της Μόσχας, μεταξύ Λένιν και Κεμάλ, 16 σημεία της οποίας αφορούσαν άμεσα την Αρμενία. Με βάση την παραπάνω συνθήκη, συνάφθηκε στις 13 Οκτωβρίου του ίδιου έτους -πάλι μεταξύ Μόσχας και Άγκυρας- η εγκληματική συνθήκη του Καρς, με την οποία αφαιρέθηκαν από την Αρμενία όχι μόνο περισσότερο από είκοσι χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα γης, αλλά και το εθνικό σύμβολό της, το βιβλικό όρος Αραράτ, η όμορφη μεσαιωνική πρωτεύουσα Ανί, η περίφημη πόλη Καρς και η επαρχία Ναχιτσεβάν της αρμενικής ενδοχώρας. Πρέπει να σημειωθεί, πως το Ναχιτσεβάν δεν διαθέτει καν σύνορα με το Αζερμπαϊτζάν, το οποίο παραδόθηκε από τους σοβιετικούς, ενώ πάνω από τους μισούς τότε κατοίκους του ήταν Αρμένιοι. Σήμερα, δεν έχει μείνει ούτε ένας Αρμένιος εκεί, εξ αιτίας της εθνοκάθαρσης που πραγματοποίησαν οι Αζέροι.
Μετά από όλα αυτά τα γεγονότα, είναι άξιο θαυμασμού πώς αυτός ο λαός όχι μόνο κατόρθωσε να ορθοποδήσει, αλλά και να ανακτήσει την εθνική του κυριαρχία, έστω και ένα μικρό μέρος, των ιστορικών του εδαφών. Πράγματι, η ήττα των Οθωμανών Τούρκων κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και η διάλυση της Ρωσικής αυτοκρατορίας, έδωσαν την ευκαιρία στους Αρμενίους να κηρύξουν την ανεξαρτησία της πατρίδας τους. Στις 28 Μαΐου 1918, ιδρύθηκε η ανεξάρτητη Δημοκρατία της Αρμενίας, αφού προηγουμένως οι Αρμένιοι μετά τις νίκες τους στα μέτωπα των μαχών στο Σαρταραπάτ, το Γαρακιλισέ και το Πας Απαράν, ανάγκασαν τα τουρκικά στρατεύματα να αποσυρθούν. Σύντομα όμως, λόγω της πίεσης που ασκήθηκε ταυτόχρονα από Τούρκους και σοβιετικούς, η δημοκρατία κατέρρευσε. Ο ερυθρός στρατός εισήλθε στην ανατολική Αρμενία και στις 29 Νοεμβρίου 1920 την ανακήρυξε σοβιετική δημοκρατία. Κατά το δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα, η οικονομική, επιστημονική και πολιτιστική ζωή της Αρμενίας άνθισε, ενώ η τεχνολογία της πληροφορικής και του βιομηχανικού τομέα σημείωσε ανάπτυξη. Ωστόσο, οι βίαιες αλλαγές που έλαβαν χώρα σε ολόκληρη τη Σοβιετική Ένωση μετά το 1980, αναπόφευκτα, είχαν επιπτώσεις και στην Αρμενία. Το 1988, ξεκίνησε στην Αρμενία ένα κίνημα υποστήριξης του αγώνα των Αρμενίων του Ναγκόρνο Καραμπάχ, για την άσκηση του συνταγματικού τους δικαιώματος για αυτοδιάθεση. Τον ίδιο χρόνο, όταν η Αρμενία σείστηκε από τους καταστρεπτικούς σεισμούς που προαναφέραμε, οι προμήθειες τόσο από τη Σοβιετική Ένωση όσο και τη Δύση, δεσμεύονταν από τη κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν η οποία, επιπλέον, είχε επιδοθεί σε επιχειρήσεις εθνοκάθαρσης σε βάρος των Αρμενίων του Καραμπάχ. Τα ζητήματα αυτά κυριάρχησαν στην πολιτική σκηνή της Αρμενίας στις πρώτες δημοκρατικές εκλογές που διεξήχθησαν στη χώρα κατά τη διάρκεια της σοβιετικής περιόδου. Στις 23 Αυγούστου 1990, το Ανώτατο Εθνικό Συμβούλιο προέβη στην κήρυξη της ανεξαρτησίας της Αρμενίας. Στις 21 Σεπτεμβρίου 1991, οι πολίτες της δημοκρατίας σε εθνικό δημοψήφισμα, ψήφισαν με συντριπτική πλειοψηφία υπέρ της και έτσι ανασυστάθηκε η ανεξάρτητη Αρμενία.
Σημάδια ανάκαμψης
Μετά την ανεξαρτησία, η οικονομία της Αρμενίας είχε παραλύσει. Το νέο ανεξάρτητο κράτος έπρεπε να αντιμετωπίσει την επιθετικότητα του Αζερμπαϊτζάν και τον αποκλεισμό που είχε επιβάλλει η Τουρκία· να προσφέρει καταφύγιο σε 400.000 Αρμενίους που είχαν απελαθεί από το Αζερμπαϊτζάν, καθώς επίσης και να βοηθήσει τους Αρμενίους του Καραμπάχ να αμυνθούν κατά της πολιτικής εθνοκάθαρσης του Αζερμπαϊτζάν και των ευρείας κλίμα-κας στρατιωτικών επιχειρήσεων που είχε εξαπολύσει. Με τη βοήθεια της Αρμενίας και της διασποράς, οι Αρμένιοι του Καραμπάχ κατόρθωσαν να θριαμβεύσουν στον πόλεμο, να διαμορφώσουν μια ουδέτερη ζώνη γύρω από την πατρίδα τους και να υποχρεώσουν το Αζερμπαϊτζάν να υπογράψει εκεχειρία. Έκτοτε, η ειρηνική επίλυση του ζητήματος του Ναγκόρνο Καραμπάχ, παραμένει μία από τις βασικές προτεραιότητες της αρμενικής διπλωματίας. Στα 20 χρόνια που ακολούθησαν από την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας στις 21 Σεπτεμβρίου 1991, η Αρμενία παρά τον αποκλεισμό που συνεχίζει η Τουρκία, κατόρθωσε να θέσει τις βάσεις μιας σύγχρονης πολυκομματικής δημοκρατίας, η οποία, παρά τις όποιες ατέλειές της, πόρρω απέχει από το δικτατορικό καθεστώς του Αζερμπαϊτζάν ή το αυταρχικό της όμορης Γεωργίας. Ποια ήταν όμως τα κυριότερα θετικά και αρνητικά γεγονότα στα πρώτα 20 χρόνια της ανεξαρτησίας; Ας δούμε πρώτα τα θετικά:
Ασφαλώς, το σημαντικότερο γεγονός της περιόδου ήταν η ίδια η εδραίωση της Δημοκρατίας της Αρμενίας, ως κυρίαρχης πολιτείας και η αναγνώρισή της από ολόκληρη τη διεθνή κοινότητα. Η απελευθέρωση της ιστορικής αρμενικής επαρχίας Αρτσάχ (Ναγκόρνο Καραμπάχ) από τον αζερικό ζυγό και η ντε φάκτο ίδρυση του δεύτερου αρμενικού κράτους στην περιοχή, με πρωτεύουσα το Στεπανακέρτ. Η διασφάλιση του πολυκομματισμού και της πλήρους ελευθερίας του λόγου. Η ανάληψη από τη Δημοκρατία της Αρμενίας των πρωτοβουλιών για την προβολή και προώθηση -σε διεθνές επίπεδο- του ζητήματος της γενοκτονίας. Η δημιουργία Υπουργείου Διασποράς, με στόχο την ενίσχυση της εθνικής συνείδησης και της ενότητας της Διασποράς, καθώς και της αποτελεσματικότερης αξιοποίησης των δυνατοτήτων της. Η μεθοδική προσπάθεια επαναπροσέγγισης, όχι μόνο από την πολιτεία αλλά και από ανεξάρτητους φορείς, των εξισλαμισμένων και κρυπτοχριστιανών Αρμενίων. Ο διαχωρισμός της εκκλησίας από το κράτος αλλά και η ανάδειξη της Αρμενικής Εκκλησίας, ως βασικού φορέα της πολιτείας και του έθνους, όπως ήταν και πριν από τη σοβιετική περίοδο. Με τη συμβολή ευεργετών από τη διασπορά, η ανακαίνιση και η προστασία από τη φθορά του χρόνου των ιερών ναών και των μονών που έχουν διασωθεί. Η ανάπτυξη στενών σχέσεων, κατεξοχήν με τη Ρωσική Ομοσπονδία αλλά και με την Ευρωπαϊκή Ένωση και γενικότερα τη Δύση. Η αναβίωση των παραδόσεων, των ηθών και των εθίμων του λαού και η προστασία της αρμενικής κουλτούρας γενικότερα. Η προώθηση, σε ύψιστο βαθμό, της τεχνολογίας, κυρίως σε θέματα ενέργειας και άμυνας, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την κατασκευή μη επανδρωμένων αεροσκαφών.
Από την άλλη, όλα αυτά τα εξαιρετικά σημαντικά γεγονότα, τα επιτεύγματα και οι θετικές πρωτοβουλίες, δυστυχώς αμαυρώνονται από ενέργειες και μεθοδεύσεις των αρχών, που πλήττουν τις λαϊκές μάζες και τις οδηγούν σε βαθειά απόγνωση. Βασική αιτία, πέρα από τη διεθνή οικονομική κρίση και τον αποκλεισμό που έχουν επιβάλλει στη χώρα η Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν, η ασύστολα νεοφιλελεύθερη οικονομική πολιτική που ασκεί η κυβέρνηση και η απροσχημάτιστη ενίσχυση της οικονομικής ολιγαρχίας, σε βάρος του απλού λαού. Έσχατη λύση, για τους περισσότερους απλούς πολίτες, αποτελεί η μετανάστευση, με αποτέλεσμα να τίθεται σε κίνδυνο η ίδια η ασφάλεια της χώρας. Ήδη, εκατομμύρια Αρμενίων έχουν μεταναστεύσει τόσο στη Ρωσία, όσο και στην Ευρώπη και την Αμερική, δημιουργώντας μια νέα διασπορά, εκτός από την ήδη υπάρχουσα. Στα θέματα εξωτερικής πολιτικής, δεσπόζουσα θέση κατέλαβε η υπογραφή των περίφημων πρωτοκόλλων με την Τουρκία, γεγονός που προκάλεσε την οργή του λαού, κυρίως δε ολόκληρης της διασποράς. Αν και πλέον το θέμα έχει αδρανήσει, ο κίνδυνος επαναφοράς στο προσκήνιο παραμένει, γεγονός που αναγκάζει τις υγιείς δυνάμεις του λαού να ζητούν επίμονα την ανάκληση των υπογραφών, που τέθηκαν εκ μέρους της Αρμενίας. Φυσικά, τα δυσάρεστα αυτά γεγονότα δεν μπορούν να μειώσουν την αξία και τη σπουδαιότητα της ανεξαρτησίας· και ασφαλώς δεν επιτρέπεται σε μια τόσο κρίσιμη για το έθνος στιγμή να τεθούν σε κίνδυνο η εσωτερική σταθερότητα και η ασφάλεια της χώρας. Πιο απλά, η πορεία για την επίτευξη των μακροπρόθεσμων εθνικών στόχων δεν πρέπει να κινδυνέψει από την προσπάθεια εξασφάλισης βραχυπρόθεσμων αποτελεσμάτων.
Ευχή μας, το «κράτος δικαίου» που δημιουργήθηκε, να γίνει και «δίκαιο κράτος»!
|