|
Ζακ Νταματιάν
Δεκέμβριος 2018- Φεβρουάριος 2019, τεύχος 99
Ταξιδεύοντας στη Nοτιοδυτική Αρμενία, κοντά στα σύνορα με την κατεχόμενη από το Αζερμπαϊτζάν αυτόνομη επαρχία του Ναχιτσεβάν, σε ένα τοπίο άγριας ομορφιάς, ο οδοιπόρος συναντά το μοναστηριακό συγκρότημα Νοραβάνκ, δηλαδή Νέαμονή. Το αρχιτεκτονικό αυτό κομψοτέχνημα βρίσκεται στον νομό του Βαϊότς Τσορ (κοιλάδα), κοντά στο χωριό Αμαγού και τον ομώνυμο ποταμό, μέσα σε ένα στενό φαράγγι. Η ειδυλλιακή εικόνα συμπληρώνεται με τους απόκρημνους κόκκινους βράχους απέναντι από τη Μονή.
Σύμφωνα με τον Μητροπολίτη του Σιουνίκ και σπουδαίο ιστορικό Στεπανός Ορπελιάν, ο χώρος έφερε την ιδιότητα του ιερού τόπου από τον 8ο μ.Χ. αιώνα. Ο Πριγκιπικός Οίκος Ορπελιάν διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ιστορία της Μονής ως κύριος διοικητικός παράγοντας της επαρχίας του Σιουνίκ και της ευρύτερης περιοχής.
Το 1105 ο επίσκοπος του Βαχαναβάνκ (επαρχία Γαπάν) Οβανές, ακολουθούμενος από ασκητές μοναχούς, εγκαθίσταται στο χώρο και επεκτείνει τη μοναστηριακή ιδιοκτησία. Παράλληλα, εξασφαλίζει άδεια για τη λειτουργία επισκοπής από τους Σελτζούκους κατακτητές.
Το 1205 πραγματοποιούνται τα θυρανοίξια. Στα χρόνια που ακολουθούν ανεγείρεται ο Ναός του Αγίου Στεφάνου από τον Λιμπαρίντ Ορπελιάν. Το 1238 η Μονή λεηλατείται από τους Μογγόλους. Η συμφωνία ειρήνης ανάμεσα στον Αγά Χαν και τον πρίγκιπα Ελικούμ Ορπελιάν σηματοδοτεί μια περίοδο ανάπτυξης για το συγκρότημα, η οποία πρόκειται να διαρκέσει μέχρι τις επιδρομές του Λενγκ Τιμούρ στα τέλη του 14ου αιώνα. Το 1261 και με πρωτοβουλία του Σμπάντ Ορπελιάν ξεκινούν εργασίες ανοικοδόμησης υπό τον αρχιτέκτονα Σιρανές. Ακολούθως, χτίζεται ο Άγιος Γρηγόριος, ναΐσκος-μαυσωλείο των Ορπελιάν, παρακείμενα της εκκλησίας του Αγίου Στεφάνου. Το Νοραβάνκ σταδιακά εξελίσσεται σε σημαντικό πνευματικό και πολιτιστικό κέντρο.
Προς τα τέλη του 13ου αιώνα δραστηριοποιείται ο Στεπανός Ορπελιάν. Πιθανολογείται ότι κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού του στο αρμενικό βασίλειο της Κιλικίας γνωρίζεται με τον μοναχό Μομίκ, που εκείνη την περίοδο ασχολείται κυρίως με τη μικρογραφία, και τον καλεί στο Βαϊότς Τσορ. Ο πολυτάλαντος καλλιτέχνης εξελίσσεται σε σπουδαίο λαξευτή «χατσκάρ» (σταυρόπετρα), αρχιτέκτονα και γλύπτη. Οι δημιουργίες του κοσμούν το μοναστηριακό συγκρότημα. Μεταξύ αυτών, εξέχουσα θέση κατέχει ο διώροφος ναός-μαυσωλείο αφιερωμένος στην Παναγία -γνωστός και ως Μπουρντελασέν από το όνομα του πρίγκιπα Μπουρντέλ Ορπελιάν- κατασκευασμένος το 1339 ως οικογενειακός τάφος του Πριγκιπικού Οίκου. Στο ημιυπόγειο ξεχωρίζουν οι άψογα λαξευμένες σταυρόπετρες και οι αγιογραφίες των Ευαγγελιστών. Τα τοιχώματα του άνω ορόφου είναι διακοσμημένα με όμορφες γλυπτές παραστάσεις. Στη νότια πλευρά συναντάται το τελευταίο έργο του σπουδαίου αυτού καλλιτέχνη, μια απλή σταυρόπετρα.
Αυτό το δημιούργημα συνδέεται και με έναν σχετικό μύθο. Σύμφωνα με αυτόν, αναπτύσσεται ένα ερωτικό ειδύλλιο ανάμεσα στον Μομίκ και την όμορφη κόρη του πρίγκιπα του Σιουνίκ. Ο άρχοντας της περιοχής υπόσχεται να συναινέσει στο γάμο τους εάν ο Μομίκ κατασκευάσει το ναό μέσα σε τρία χρόνια. Κοντά στη λήξη του χρονοδιαγράμματος, ένας υπηρέτης, εκτελώντας διαταγή του πρίγκιπα, ανεβαίνει στον τρούλο από όπου σπρώχνει στο κενό τον άτυχο αρχιτέκτονα. Κηδεύεται επί τόπου και μια σταυρόπετρα έμελλε να είναι η ταφόπλακά του.
Στο πέρασμα των αιώνων, το Νοραβάνκ υπέστη πολλές καταστροφές λόγω σεισμών και εχθρικών επιδρομών. Στα μέσα του 20ού αιώνα πραγματοποιήθηκαν εργασίες αποκατάστασης στο Μπουρντελασέν, ενώ από τη δεκαετία του ’80 αυτές επεκτάθηκαν στο σύνολο του μοναστηριακού συγκροτήματος, το οποίο ανοικοδομήθηκε πλήρως το 2001.
Η αρμονική συνύπαρξη των κτισμάτων της Μονής με την υπέροχη τοποθεσία δημιουργούν έναν μοναδικό συνδυασμό αξεπέραστης καλαισθησίας. Δίκαια το Νοραβάνκ θεωρείται ένας από τους δημοφιλέστερους και πλέον ελκυστικούς τουριστικούς προορισμούς στη σύγχρονη Αρμενία.
|
