|
Nouvelles d’Arménie
Απόδοση: Σουζάνα Απαρτιάν
Ιούλιος- Σεπτέμβριος 2019, τεύχος 101
Τα ανέκδοτα αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του αρμενικού φολκλόρ όπως και τα παραμύθια, οι θρύλοι, τα ηρωικά έπη.
Αστεία προφορικά αφηγήματα που διαμορφώνονται ανάλογα από τους ανθρώπους που τα διηγούνται, την προσωπικότητά τους, το επάγγελμα που εξασκούν.
Η Ναταλία Γκινοζιάν, δημοσιογράφος και εκπαιδευτικός, πραγματοποίησε έρευνα πεδίου στο Σιράκ για να καταγράψει μαρτυρίες και ανέκδοτα που περιλαμβάνονται στο βιβλίο της «Τα ανέκδοτα του Γκιουμρί» (Εκδόσεις Ναϊρί, 1991). Η κοιλάδα του Σιράκ, στα βορειοδυτικά της χώρας, αποτελεί λίκνο του αρμενικού φολκλόρ και αυτού του τύπου προφορικών δημιουργιών που διακωμωδούν την πολιτική, τις ηθικές αξίες που διέπουν την κοινωνία και στοχεύουν χαρακτήρες και πρόσωπα όπως «ο φοβιτσιάρης», «ο ξεροκέφαλος», «ο τεμπέλης», «ο κακός», «ο άσχημος». Ο Μπολόζ Μουγκούτς είναι για παράδειγμα ένας από τους πιο παλιούς χιουμορίστες της περιοχής και ο ανδριάντας του κοσμεί τον προαύλιο χώρο του καθεδρικού ναού του Αγίου Σώστη στο Γκιουμρί από το 2012. Υπήρξε πολύ δημοφιλής στην εποχή του και κατά τα λεγόμενα, ήταν έμπορος και το όνομά του, «Μπολόζ», παρέπεμπε στο παράστημά του, ήταν πολύ ψηλός. Μερικά από τα πιο γνωστά ανέκδοτα που η πατρότητά τους αποδίδεται στον Μπολόζ Μουγκούτς:
«- Πόσο κάνουν οι ντομάτες αγαπητέ Μουγκούτς;
- 10 το κιλό.
- Μα είναι πράσινες! Αν μου τις αφήσεις 8 τις αγοράζω.
- Δηλαδή αν στις δώσω 8 πιστεύεις πως θα κοκκινίσουν;»
Ένα κλεφτρόνι επιτίθεται στον Μουγκούτς. Ο Μουγκούτς τον ακινητοποιεί και του λέει: «Δεν ντρέπεσαι να κλέβεις στην ηλικία σου; Και το κλεφτρόνι του απαντά: «Και συ, εσύ θα έπρεπε να ντρέπεσαι που έχεις άδειες τσέπες στην ηλικία σου!»
Το Γκιουμρί, η δεύτερη πόλη της Αρμενίας, θεωρείται, ακόμα και σήμερα η «πρωτεύουσα του χιούμορ». Οι κάτοικοί της φημίζονται για την προφορά τους, την ικανότητά τους να αυτοσατυρίζονται όπως και να παρωδούν τους κατοίκους του Γερεβάν. Στην αρμένικη συλλογική φαντασία, οι κάτοικοι της περιοχής του Σιράκ θεωρούνται οι πιο αστείοι, τα πιο «πειραχτήρια» θα λέγαμε.
Οι Αρμένιοι καταφεύγουν στο σωτήριο χιούμορ ακόμα και στις πιο αντίξοες περιστάσεις. Ένα χιούμορ «αντίστασης» που χαρακτηρίζει επίσης και τα ανέκδοτα που έχουν διασωθεί μέχρι τις μέρες μας χάρη στον προφορικό λόγο. Ο χιουμορίστας Βαρτάν Πετροσιάν μας διαβεβαιώνει πως το γέλιο κάνει καλό στην υγεία και μας διηγείται: «Θυμάμαι πως το ΄88 βρισκόμουν στο Λενινακάν (σημερινό Γκιουμρί) και μερικές μέρες μετά (τον καταστροφικό σεισμό),οι κάτοικοι του Γκιουμρί είχαν ήδη αρχίσει να λένε αστεία. Είναι όντως κάτι πολύ δύσκολο». Να γελάς με ανέκδοτα καθισμένος πάνω στα χαλάσματα – αυτό, μόνο στο Γκιουμρί θα μπορούσε να συμβεί!
Οι διαφορετικές εκφάνσεις του αρμένικου χιούμορ
Τα σατιρικά κείμενα του Αγκόπ Μπαρονιάν αποδεικνύουν πως το θέατρο είναι φορέας του αρμένικου χιούμορ από τον καιρό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Γεννημένος το 1843 στην Ανδριανούπολη, έγραψε μυθιστορήματα και κωμωδίες με κοινό στοιχείο την διακωμώδηση της κοινωνίας της Κωνσταντινούπολης καθώς και των πολιτικών κύκλων της εποχής του. Τα έργα του– ειδικά η πιο γνωστή του κωμωδία -,«Οι Αξιότιμοι Επαίτες», έχουν παιχτεί σχεδόν σε όλες τις χώρες της αρμενικής διασποράς. Το έργο διηγείται την ιστορία ενός πλούσιου εμπόρου που φτάνει στην Κωνσταντινούπολη ψάχνοντας νύφη αλλά τελικά εγκαταλείπει την πόλη εξ’ αίτιας των παρενοχλήσεων που δέχεται από τους Αρμένιους διανοούμενους που το μόνο που θέλουν είναι να του αποσπάσουν χρήματα.
Σήμερα, ο Ναρέκ Ντουριάν που κινείται μεταξύ Γαλλίας και Αρμενίας, ή ακόμα ο Βαχέ Μπερμπεριάν που κατάγεται από τον Λίβανο αλλά ζει στο Λος Άντζελες, συμβάλλουν στην αναβίωση της αρμενικής γλώσσας και του αρμενικού χιούμορ. Γράφουν, παίζουν σε έργα, ανεβάζουν one-man show παραστάσεις και σαρκάζουν τις γλωσσικές και πολιτιστικές παρανοήσεις που δημιουργούνται ανάμεσα στις αρμενικές κοινότητες.
Κλασσικά παραδείγματα οι διαφορές της προφοράς και του λεξιλογίου μεταξύ της λόγιας γλώσσας και της γλώσσας που μιλιέται στη διασπορά, η μανία να ανακατεύουμε αραβικές, τουρκικές, ρωσικές, περσικές, αγγλικές, γαλλικές ή ελληνικές λέξεις όταν μιλάμε αρμενικά που οδηγούν σε παρερμηνείες με επακόλουθο τις κωμικές ανατροπές. Παρ ’όλα αυτά, τα κωμικά στοιχεία των παρεξηγήσεων υποδηλώνουν ουσιαστικά μια πραγματική ανησυχία είτε πρόκειται για την παρακμή της γλώσσας στην διασπορά είτε για την αδυναμία κατανόησης που υφίσταται μεταξύ διασποράς και αρμενικού κράτους.
Η σάτιρα της κοινωνίας
Η κοινωνική σάτιρα εμφανίζεται επανειλημμένως σε ό,τι ορίζεται ως αρμένικο χιούμορ. Οι καρικατούρες είναι ένας δημοφιλής τρόπος σάτιρας. Την εποχή που η Αρμενία αποτελούσε μέρος της Σοβιετικής Ένωσης, η σατιρική εφημερίδα «Βοζνί» (σκαντζόχοιρος) - με αρχισυντάκτη τον Αραμαίς Σαχακιάν για πάνω από 30 χρόνια -, είχε αποκτήσει μεγάλη φήμη.
Βέβαια, την δεκαετία του ΄60 και του ΄70, η επιρροή της σοβιετικής ιδεολογίας καθόριζε και τα θέματα που δημοσιεύονταν όπως για παράδειγμα οι καρικατούρες που στρέφονταν κατά των χίπηδων. Ωστόσο, ούτε η διασπορά μένει πίσω, ιδίως με τη δουλειά του Κρικόρ Αμιρζαγιάν. Ένα μεγάλο μέρος από τις καρικατούρες του χλευάζει την αμερικανοφιλία και τον σημαντικό αριθμό Αρμενίων που μετανάστευαν προς τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Σε ό,τι αφορά τον πολιτικό τομέα, οι παρωδίες και οι μιμήσεις πολιτικών προσώπων είναι συνήθεις πρακτικές. Ένα πρόσφατο παράδειγμα είναι η μίμηση της φωνής και της επαναστατικής εμφάνισης του Νιγκόλ Πασινιάν επ’ευκαιρία των ευχών για το νέο έτος. Υπάρχει μάλιστα και διαγωνισμός πολιτικής καρικατούρας που οργανώνεται από την ιστοσελίδα Media Lab.am. Ενίοτε, το χιούμορ οδηγεί στην πολιτική. Ο νυν δήμαρχος του Γερεβάν, Χαϊκ Μαρουτιάν με το υποκοριστικό «Kargin Hayko», πριν υποστηρίξει τον Νικόλ Πασινιάν και ακολουθήσει πολιτική σταδιοδρομία, ήταν επαγγελματίας χιουμορίστας και μέλος της εκπομπής Kargin Haghortum. Παρόμοιες εκπομπές και χιουμοριστικές σειρές στις οποίες συμμετέχουν με μικρά σκετς κωμικοί και χιουμορίστες όπως οι Yere1, Bernard Show, Vitamin Club και οι 32 Atam Akumb μεταδίδονται συχνά από την αρμενική τηλεόραση.
Το αρμένικο χιούμορ επηρεάζεται βέβαια και από την πολυμορφία που διακρίνει τον τομέα αυτό στο εξωτερικό, ιδίως από την αμερικάνικη τεχνοτροπία.
Ο Ναρέκ Μαργακριάν και ο Σεργκέι Σαργκισιάν εμπλουτίζουν την εκπομπή τους Armcomedy με νέες κωμικές τεχνικές όπως τα αστεία σχετικά με την καθημερινότητα και τα πολιτικά σχόλια.
Ένα χιούμορ που υπερβαίνει τα σύνορα
Οι χιουμορίστες της διασποράς, εντάσσουν συχνά την ταυτότητά τους στα αστεία που απευθύνονται σε ένα κοινό ευρύτερο από αυτό της αρμενικής κοινότητας. Οι Γάλλοι χιουμορίστες αρμενικής καταγωγής είναι ήδη πολλοί. Ο Ματιέ Μαντενιάν, «μισός Αρμένιος, μισός νορμάλ» όπως λέει ο ίδιος, έγινε γνωστός ως χρονικογράφος σε κυριακάτικη τηλεοπτική εκπομπή. Από τότε, αρθρογραφεί στην σατιρική εφημερίδα Charlie Hebdo και εμφανίζεται πολύ συχνά στην τηλεόραση και στον κινηματογράφο.
Το διαδίκτυο, ιδίως στην Αμερική, είναι ένα μέσο που συμβάλλει στην δημοτικότητα επινοητικών κωμικών όπως για παράδειγμα η Μαρί Μπασματζιάν που περιγελά τις πολιτισμικές διαφορές μεταξύ Αμερικανών και Αμερικανών αρμενικής καταγωγής. Μπορούμε να αναφερθούμε επίσης στον Hayk Animation ο οποίος στα κινούμενα σχέδιά του Moolt Cartoons που δημοσιεύει στο Youtube μας αφηγείται τις εμπειρίες ζωής Αρμενοαμερικανών.
Παρ’όλα αυτά, ορισμένα θέματα είναι πιο ευαίσθητα. Θα μπορούσε κανείς να διακωμωδήσει τις σφαγές ή τη Γενοκτονία; Η πλειονότητα των Αρμενίων αποστρέφεται μόνο και την ιδέα της διακωμώδησης γιατί όπως συνήθιζε να λέει και ο κωμικογράφος Desporges «μπορούμε να γελάμε με τα πάντα όχι όμως με όλο τον κόσμο».
|
