Σουσίκ Μαβισακαλιάν

Μετάφραση: Οβαννές Γαζαριάν    

Από αρχαιοτάτων χρόνων είναι γνωστή και φημισμένη η αρμενική φιλοξενία. Η πρόσκληση σε γεύμα ήταν κάτι σύνηθες για την αρμενική οικογένεια, καθώς δεν της άρεσε να τρώει μόνη. Οποιοδήποτε αξιοσημείωτο γεγονός, γιορτή -ή και απλώς ένα νόστιμο έδεσμα που παρασκεύαζε η σπιτονοικοκυρά- ήταν αφορμή για να συγκεντρωθούν φίλοι, γείτονες και συγγενείς. Αυτοί ονομάζονταν «τουπ» και «τζουμπ», όπου «τουπ» είναι οι οικογένειες των γονιών και των αδερφών τους, ενώ «τζουμπ» οι οικογένειες που έχουν δημιουργήσει τα παιδιά (μάλλον ο καθένας έφερνε και τραπέζι από το σπίτι του για να χωρέσουν όλοι!).

Στο τραπέζι, οι θέσεις στις οποίες κάθονται είναι προκαθορισμένες. Στην κεφαλή κάθεται ο πατέρας, ενώ δίπλα του, αριστερά και δεξιά, οι επικεφαλής των οικογενειών που είναι προσκεκλημένες. Ακολουθούν οι φίλοι, οι γείτονες, οι γιοι, οι γαμπροί, οι νύφες, οι κόρες, και απέναντι από τον πατέρα κάθεται η σπιτονοικοκυρά, αφού έχουν τακτοποιηθεί όλοι. Για τα μικρά παιδιά συνήθως έχουν ετοιμάσει ένα ξεχωριστό τραπέζι δίπλα στους μεγάλους. Την έναρξη πραγματοποιεί ο πρεσβύτερος της οικογένειας, ο οποίος, αφού εξηγήσει τον λόγο της σύναξης, ορίζει τον ταμαντά -τελετάρχης του τραπεζιού-, του οποίου υποχρέωση είναι να οργανώσει τη συγκέντρωση.

Προπόσεις

Η πρώτη πρόποση είναι στην υγεία του ταμαντά. Ο κάθε ταμαντά έχει τον δικό του τρόπο οργάνωσης της συγκέντρωσης. Αυτός αποφασίζει τη σειρά σερβιρίσματος των φαγητών, όπως και τη σειρά των προπόσεων.

Η δεύτερη πρόποση αφορά τον λόγο της σύναξης, τον οποίο παρουσιάζει με κατάλληλους και ακριβείς χαρακτηρισμούς ο ταμαντά και ακολούθως δίνει τον λόγο στους συνδαιτυμόνες.

Κατά τη διάρκεια του γλεντιού, όλοι πίνουν στην υγεία όλων με ηλικιακή σειρά (στην τελευταία πρόποση προφανώς δεν βλέπουν μπροστά τους!). Αν κάποιος ξεχαστεί, είναι σοβαρός λόγος παρεξήγησης και διατάραξης των φιλικών ή συγγενικών σχέσεων. Αυτός για τον οποίο πίνουν σηκώνεται όρθιος και ευχαριστεί για όλες τις φιλοφρονήσεις που του απηύθυνε ο ταμαντά.

Αφού τελειώσουν οι ατομικές προπόσεις, ακολουθεί παραδοσιακά μια υποχρεωτική πρόποση για όλους, στην οποία εύχονται: «Να είμαστε πάντα ηθικοί και έντιμοι, να είμαστε πάντα όλοι μαζί, να διαφυλάττουμε την τιμή μας, την οικογένειά μας και το σπιτικό μας. Ο Θεός να μας φυλάει από την απληστία και να μας δίνει αγάπη, το ψωμί και το κρασί ποτέ να μην λείψουν από το τραπέζι μας, και η χειρότερη μέρα μας να είναι η σημερινή».

Τα τελευταία χρόνια, και μετά τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του Αρτσάχ, όλοι οι ομοτράπεζοι όρθιοι πίνουν στη μνήμη όσων θυσιάστηκαν για την πατρίδα, ελπίζουν να είναι οι τελευταίοι που έπεσαν γι’ αυτόν τον σκοπό και εύχονται όλοι οι γονείς να φύγουν πλήρεις ημερών, ώστε κανένα παιδί να μην μείνει ορφανό.

Φυσικά, πάντα θα υπάρχουν και προπόσεις για το «οτζάχ». Η λέξη «οτζάχ» στα αρμενικά σημαίνει σπιτικό, οικογένεια, καμιά φορά και πατρίδα, ενώ τις περισσότερες φορές συνοδεύεται από το επίθετο «άγιος» (άγιο σπιτικό, αγία οικογένεια κλπ). Και αν το άγιο οτζάχ είναι το σπιτικό και η πατρίδα του Αρμένη, ο καπνός που υψώνεται από την καπνοδόχο του είναι ο συμβολισμός της διαιώνισης που συνεχίζεται ακατάπαυστα. Και φυσικά θεωρείται αδιανόητο σε οικογενειακή συγκέντρωση να μην υψωθεί το ποτήρι στην υγεία της μητέρας. Η μητέρα και η πατρίδα θεωρούνται άγια σύμβολα, άξια θαυμασμού και λατρείας.

Άλλη μια πρόποση που δεν λείπει από το αρμενικό τραπέζι είναι αυτή για την ειρήνη, (μας έχει λείψει η άτιμη εδώ και αιώνες!) Όταν αναφερόμαστε σε ειρήνη και πατρίδα, πάντα το τραπέζι πίνει στην υγεία του Αρμένιου στρατιώτη, του συνοριοφύλακα που είναι έτοιμος να δώσει τη ζωή του για την προστασία της πατρίδας.
Η τελευταία πρόποση είναι για την οικογένεια που υποδέχτηκε τους καλεσμένους, με ευχές για υγεία και μακροημέρευση, όπως και ευχαριστίες για τη φιλοξενία.

Δυστυχώς, σήμερα όλα τα παραπάνω αρχίζουν να εκλείπουν σιγά-σιγά, και είναι κρίμα, καθώς αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της αρμενικής λαογραφικής παράδοσης.

Οι πέντε χρυσοί κανόνες για επιτυχημένες προπόσεις

Η πρόποση στα αρμενικά γλέντια και στις δεξιώσεις είναι ένα είδος έκφρασης που διασκεδάζει και δημιουργεί ευχάριστη ατμόσφαιρα σε ένα τραπέζι. Παρακάτω παραθέτουμε τους πέντε χρυσούς κανόνες των προπόσεων:

α) Κατά την πρόποση, ο λόγος πρέπει να περιλαμβάνει τις σκέψεις, τις ευχές, τις προσδοκίες και τις επιθυμίες των παρευρισκόμενων. Τα λόγια μας οφείλουν να μιλάνε στην ψυχή των καλεσμένων. Αυτός που κάνει την πρόποση πρέπει να διατυπώσει με τέτοιο τρόπο τα λόγια του ώστε να συγκινήσει τους ομοτράπεζους και να τους κάνει να αισθανθούν όμορφα και ευχάριστα (για να τα πετύχει όλα αυτά πρέπει να είναι κάτι μεταξύ φιλοσόφου και αρχαίου ρήτορα!).

β) Πρέπει όλα τα ποτήρια να είναι γεμάτα και η προσοχή όλων να είναι επικεντρωμένη σε αυτόν που κάνει την πρόποση.

γ) Ο εκτελών την πρόποση πρέπει με προσοχή να διαλέξει τις λέξεις που θα χρησιμοποιήσει ώστε να μπορέσει να δημιουργήσει ατμόσφαιρα οικειότητας, κάτι πολύ σημαντικό για την ομήγυρη.

Η οξυδέρκεια του ομιλητή πρέπει να είναι δεδομένη, έτσι ώστε με τις ωραίες παρομοιώσεις και τα καλολογικά στοιχεία που θα βάλει στις προτάσεις του να πετύχει τον σκοπό του (μόνο ο Μπαμπινιώτης, και αυτός με δυσκολία!).

δ) Την πρόποση πρέπει να την «παρουσιάσουμε» και όχι να την «πούμε». Δηλαδή να βγάλουμε όλα μας τα συναισθήματα και να τονίσουμε τα σημεία που θα εντυπωσιάσουν τους παριστάμενους, και όλα αυτά με καθαρή και δυνατή φωνή. Το σπουδαιότερο, πρέπει να έχουμε αυτοπεποίθηση και πίστη στα λεγόμενά μας, ώστε να μην αφήσουμε περιθώρια αμφισβήτησης και παρερμηνειών.

ε) Τέλος, βοηθάει να τροποποιούμε ελαφρώς τα λεγόμενά μας σε ιστορίες ή αλληγορίες, ώστε να ξεφεύγουμε από τα συνηθισμένα.

Ηθικό δίδαγμα: Είναι πολύ δύσκολη δουλειά να είσαι ταμαντά σε αρμενικό τραπέζι! 

*Τα σχόλια εντός παρενθέσεως είναι του μεταφραστή.                

Tweet

Share