|
Κουήν Μινασσιάν
Οκτώβριος- Δεκέμβριος 2020, τεύχος 105
Στο Αρτσάχ (Ναγκόρνο Καραμπάχ), αμέσως μετά την κήρυξη του χριστιανισμού ως επίσημης θρησκείας στην Αρμενία (301), θεμελιώνεται το πρώτο χριστιανικό μοναστήρι του Αμαράς, από τα χέρια του ίδιου του Αγίου Γρηγορίου του Φωτιστή, θεμελιωτή του χριστιανισμού στην Αρμενία. Τα έργα οικοδόμησης της μονής αποπερατώθηκαν από τον εγγονό του, Κρικορίς, ο οποίος ήταν ο πρώτος επίσκοπος του Αρτσάχ. Ο τάφος του Κρικορίς βρίσκεται εκεί, στη μονή Αμαράς.
Μετά την πτώση της δυναστείας των Αρσαγκουνί (428 μ.Χ), οι ανατολικές επαρχίες του Μετζ Χάικ (Μεγάλη Αρμενία) περνούν σταδιακά από το περσικό βασίλειο σε εκείνο των Αγβανών (Αλβανοι του Καυκάσου).
Κατά το δεύτερο ήμισυ του 6ου αιώνα, η περιοχή αυτή, και μερικές ακόμα απομονωμένες επαρχίες της Υπερκαυκασίας (Λπινκ, Μπαγασαγκάν, Μαζκούρτ), ενώθηκαν υπό το Καθολικάτο (Πατριαρχείο) του Αγβάν με τον τίτλο «Καθολικάτο Αγβάν, Λπνι και Τσογά», και ήταν υπό την εποπτεία του Καθολικάτου (Πατριαρχείο) Πασών των Αρμενίων (Ετσμιατζίν). Ως έδρα του Καθολικάτου του Αγβάν ορίστηκε η πόλη Παρτάβ, ιδρυθείσα από τον Πατριάρχη Αρανσαχίκ Βατσέ Β΄. Εν συνεχεία, η έδρα μεταφέρθηκε αρχικά στο Καμπαγάκ, κι έπειτα, κατά σειρά, στο Αμαράς, στο Τσαρεκαβάνκ, στο Περταγκούρ (κατά τους καλοκαιρινούς μήνες), στη μονή Χαμσί και στο Καντσάκ.
Από το 1240, σταδιακά, το Πατριαρχείο του Καντσασάρ έπαιζε ολοένα και σπουδαιότερο ρόλο και έτσι μεγάλωνε και η επιρροή του.
Κατά τα τέλη του 14ου αιώνα, η έδρα μεταφέρθηκε στη μονή Καντσασάρ, και στη διάρκεια του χρόνου πήρε την ονομασία «Πατριαρχείο του Καντσασάρ», υπό τη σκεπή του Ετσμιατζίν.
Τα όρια των περιοχών επιρροής αυτού του Πατριαρχείου ενίοτε άλλαζαν, ανάλογα με τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις. Αρχικά, οι περιοχές δικαιοδοσίας του Πατριαρχείου του Καντσασάρ (Αγβάν) περιελάμβαναν όλες τις ανατολικές επαρχίες και τις τεράστιες περιφέρειες πέραν του ποταμού Γκουρ, αλλά και ως τις όχθες της Κασπίας Θάλασσας (Σακ, Σαμάχ, Γουπά, Τερπέντ, Χατσμάς, Μπακού κλπ).
Κατά τα τέλη του 18ου αιώνα, το Καντσασάρ είχε υπό την αρμοδιότητά του 1.736 εν λειτουργία εκκλησίες και μοναστήρια, ενώ στις αρχές του 19ου αιώνα ήταν 1.311.
Ο ρόλος του Πατριαρχείου Καντσασάρ ήταν σπουδαίος στην πολιτική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή των Αρμενίων. Στο πρώτο ήμισυ του 18ου αιώνα αποτελούσε το κέντρο του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα των Αρμενίων του Αρτσάχ, ηγούμενο των μαχών τους εναντίον των Τούρκων και Πέρσων κατακτητών. Μετά την ένωση του Αρτσάχ με τη Ρωσία (1813), το Πατριαρχείο Καντσασάρ (Αρτσάχ) μετατρέπεται, μαζί με τις έδρες του Αρτσάχ και του Σαμάχ, σε Μητρόπολη (1815).
Το 1836 δημιουργείται η επισκοπική έδρα του Αρτσάχ, το οποίο στις αρχές του 20ού αιώνα είχε δύο διαδόχους, εκείνες του Σουσί και του Νουχί. Στη Μητρόπολη του Σουσί ανήκαν όλες οι περιοχές του Αρτσάχ, ενώ στην επισκοπή του Νουχί ανήκαν το Λενκοράν και οι, πέραν και βορείως του ποταμού Γκουρ, επαρχίες. Σε όλη την περιφέρεια της μητροπολιτικής έδρας υπήρχαν 208 εκκλησίες και 13 μοναστήρια, ενώ αριθμούσε πάνω από 157.000 ενορίτες.
Κατά το έτος 1838 εγκαινιάζεται η Επισκοπική Σχολή του Σουσί, που σε μικρό χρονικό διάστημα μετατρέπεται σε ένα από τα σπουδαιότερα κέντρα της αρμενικής διανόησης.
Τα πρώτα χρόνια του σοβιετικού καθεστώτος ήταν ολέθρια για τη Μητρόπολη του Αρτσάχ. Ο κλήρος και οι πιστοί βρίσκονταν υπό στενή παρακολούθηση και καταδίωξη, με αποτέλεσμα το 1930 να σταματήσει η λειτουργία της. Έκλεισαν όλες οι εκκλησίες, πολλές από τις οποίες καταστράφηκαν και ερειπώθηκαν. Η επαναλειτουργία της μητροπολιτικής έδρας του Αρτσάχ είναι φυσικά απόλυτα συνδεδεμένη με τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Αρμενίων της περιοχής. Το 1989, σύμφωνα με το πατριαρχικό κοντάκιο (εγκύκλιο) του Πατριάρχη Βασκέν Α΄ (Ετσμιατζίν), επικυρώνεται η επαναλειτουργία της Επισκοπής του Αρτσάχ, ο ρόλος της οποίας ήταν ιδιαίτερος στην εθνική και πνευματική αφύπνιση των πιστών της, όπως και στον αγώνα ανεξαρτησίας του Καραμπάχ.
Πριν από τον πρόσφατο πόλεμο λειτουργούσαν 40 εκκλησίες και μονές στο Αρτσάχ. Στην περιφέρεια της Επισκοπής λειτουργούν πάρα πολλά πνευματικά και πολιτιστικά κέντρα, όπως οι μονές Αμαράς, Καντσασάρ, Χορεκαβάνκ, Άγιος Ιάκωβος του Μετζιράν, Άγιος Γιεγισέ Αποστόλου (Τσερβιστίκ), Τατιβάνκ, Χατραβάνκ, Κεντσαβάνκ, Γκανταροβάνκ, Γιερίτς Μανγκάντς και πολλές ακόμη. Στην Επισκοπή λειτούργησε επίσης ιεροδιδασκαλείο κατά το 1993-94, και κατά τα έτη 1990-95 δημιουργήθηκε υπό την αιγίδα του το φιλανθρωπικό σωματείο και γεροκομείο «Κτουτιούν».
Από το 1990 λειτουργεί η οργάνωση «Γιεγκεγετσασιράτς Γιεγπαϊραγκτσουτιούν» (Φιλακόλουθη Αδελφότητα).
Το 1991 ιδρύεται στο Γερεβάν το θεολογικό κέντρο «Καντσασάρ».
Η Μητρόπολη του Αρτσάχ έχει ως έδρα της την εκκλησία Σουρπ Αμεναπργκίτς-Γαζαντσετσότς στο Σουσί*. Από το 1989 Αρχιεπίσκοπός της είναι ο Μπαρκέβ Μαρντιροσιάν.
*Η πόλη Σουσί και πολλές από τις προαναφερόμενες μονές και εκκλησίες, μετά την υπογραφή εκεχειρίας στις 9 Νοεμβρίου 2020, πέρασαν στην εξουσία του Αζερμπαϊτζάν, με συνέπεια τον βανδαλισμό πολλών εξ αυτών…
Πηγή: Άτλας της Δημοκρατίας του Αρτσάχ (Ναγκόρνο Καραμπάχ), εκδόσεις «Κέντρο Γεωγραφικών Ερευνών και Χαρτογραφήσεων», Γερεβάν, 2009.
|
