Το τραγούδι του στρατηγού Αντρανίκ

Αγκόπ Μαντζιάν. - Μετάφραση: Οβαννές Γαζαριάν

Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2015, τεύχος 86

Καθώς ξεφύλλιζα ένα βιβλίο με τη βιογραφία του στρατηγού Αντρανίκ, θυμήθηκα την ιστορία που είχε διηγηθεί στο Ερεβάν πριν μερικά χρόνια ο ακαδημαϊκός Τζαντούρ Αγαγιάν, για όταν είχε επισκεφθεί το 1958 στην Άγκυρα τον Αρμένιο καθηγητή του Πανεπιστημίου της πόλης Αγκόπ Μαρταγιάν. Του διηγούνταν λοιπόν ο Μαρταγιάν ότι ο Αντρανίκ με τη γενναιότητα αλλά και το ήθος του είχε κερδίσει την εκτίμηση πολλών εχθρών του, ένας εκ των οποίων ήταν και ο Κεμάλ Ατατούρκ.

Τον Αύγουστο του 1934, ο Κεμάλ είχε συγκαλέσει διεθνές συνέδριο γλωσσολόγων στα πλαίσια της μεγάλης μεταρρυθμιστικής προσπάθειας εξευρωπαϊσμού της Τουρκίας, προσπάθεια η οποία είχε αιχμή του δόρατος την αντικατάσταση της αραβικής γραφής, που χρησιμοποιoύταν μέχρι τότε, από το λατινικό αλφάβητο. Ένας από τους στενότερους συνεργάτες του σε αυτή του την κίνηση ήταν ο αρμενικής καταγωγής Αγκόπ Μαρταγιάν. Ο Μαρταγιάν το 1916 ήταν σύμβουλος του Κεμάλ και ύστερα από μία διακοπή κάποιων χρόνων στη συνεργασία τους, το 1932 ανέλαβε το τεράστιο έργο της μετατροπής της γραφής όπως και της αναθεώρησης του τουρκικού συντάγματος. Επίσης αυτός ήταν που έδωσε στον Κεμάλ το προσωνύμιο «Ατατούρκ», ενώ ο τελευταίος τον αποκαλούσε «Τιλατσάρ» (κλειδί της γλώσσας).

Στις 31 Αυγούστου, τελευταία μέρα του συνεδρίου ο Τούρκος ηγέτης δεξιώθηκε τους συνέδρους. Κατά τη διάρκεια της δεξίωσης παρακάλεσε τους καλεσμένους να πει ο καθένας ένα τραγούδι στη γλώσσα του. Αφού τους άκουσε όλους, μ' ένα ελαφρύ χαμόγελο ζωγραφισμένο στο πρόσωπο του απευθύνθηκε στον συνεργάτη του λέγοντάς του: «Τιλατσάρ εφέντη πες μας κι εσύ ένα τραγούδι». Όλοι γύρισαν προς τη μεριά του. Σε τι γλώσσα άραγε θα τραγουδούσε ο γεννημένος το 1895 στην Κωνσταντινούπολη, σπουδαγμένος σε ξένα πανεπιστήμια, γνώστης 22 γλωσσών και στενός συνεργάτης του Κεμάλ Ατατούρκ, Αρμένιος, Τιλατσάρ; Μα φυσικά στα τούρκικα σκέφτηκαν όλοι. Το ίδιο σκέφτηκε αυτάρεσκα και ο τοποτηρητής του Κεμάλ, Ισμέτ Ινονού που βρισκόταν στο ίδιο τραπέζι.

31 Αυγούστου, 7η επέτειο θανάτου του στρατηγού Αντρανίκ, ο Τιλατσάρ σηκώθηκε, έριξε μια ματιά στην ομήγυρη, έκλεισε τα μάτια κι άρχισε να τραγουδάει:

Իբրեւ արծիվ սավառնում ես լեռ ու ժայռ,

Թնդացնում ես երկինք, երկիր տենչավառ,

Սուրբ անունդ պիտի հիշվի դարեդար,

Հայոց լերինք քեզ ապաստան, ԱՆԴՐԱՆԻԿ։

Ωσάν αετός ίπτασαι σε λαγκάδια και βουνά

Ο ουρανός βροντά, σείεται το χώμα βαθιά

Το άγιο όνομα σου θα μνημονεύεται παντοτινά

Τα αρμένικα βουνά καταφύγια σου μοναδικά ΑΝΤΡΑΝΙΚ...

Πολλοί από τους καλεσμένους με έκπληξη και τρόμο παρατηρούσαν τον Τιλατσάρ, άλλοι ιδίως οι Τούρκοι- τον κάρφωναν με λύσσα και εχθρικές ματιές καθώς το τραγούδι ήταν γνωστό σε πολλούς. Ο Ινονού φανερά ταραγμένος έκανε μια κίνηση να σηκωθεί –προφανώς για να επιπλήξει και να σταματήσει τον Μαρταγιάν- ενώ ταυτόχρονα κοίταζε τον Κεμάλ. Ο τελευταίος με μια κίνηση του χεριού του, καθησύχασε τον Ινονού και σηκώθηκε αργά από τη θέση του για να δείξει και στους υπόλοιπους ότι δεν τίθεται θέμα ανησυχίας. Το τραγούδι συνεχιζόταν:

Երակներիդ ազնիվ քաջի արյունը

Չի ցամաքի մինչ հավիտյան, ԱՆԴՐԱՆԻԿ...

Στις φλέβες σου αίμα γενναίο ευγενικό

Ποτέ μη σταματήσει να κυλά αιώνια, ΑΝΤΡΑΝΙΚ...

Μόλις τελείωσε επικράτησε απόλυτη ησυχία. Και μέσα σ' αυτήν την ησυχία ακούστηκε η βαριά φωνή του Κεμάλ: «Ο Αντρανίκ ήταν ένας από τους μεγαλύτερους εχθρούς μας. Πολλοί Τούρκοι έχασαν τη ζωή τους εξαιτίας του. Οι Αρμένιοι δεν είχαν στο παρελθόν, δεν έχουν στο παρόν και πιθανότατα δεν θα έχουν ούτε στο μέλλον, τέτοιο ήρωα. Εσείς οι Αρμένιοι πάσχετε από μία ανίατη ασθένεια, τη νοσταλγία. Πολύ καλά κάνετε και τιμάτε και μνημονεύετε τους ήρωες σας αλλά αυτοί, δυστυχώς για εσάς, δεν μπόρεσαν να σας δώσουν την τελική νίκη. Νικητές είμαστε εμείς κι εσύ Τιλατσάρ εφέντη τραγούδησες πολύ ωραία το τραγούδι του εχθρού μας... Όμως αυτή θέλω να είναι η τελευταία φορά που κάνεις κάτι τέτοιο.»

Τριάντα χρόνια από το θάνατο του στρατηγού Αντρανίκ, ο Διδάκτορας του Πανεπιστημίου της Άγκυρας, καθηγητής Τιλατσάρ με τα εξαιρετικά αρμένικά του, διηγούνταν, στον εξ Αρμενίας προερχόμενο επιστήμονα, την ιστορία για το τραγούδι του Αντρανίκ προσθέτοντας: «Την ώρα του τραγουδιού είχα συνεπαρθεί τόσο, που δεν σκέφτηκα ούτε για μια στιγμή τις συνέπειες που θα μπορούσε να προκαλέσει αυτή μου η ενέργεια..»

«Ίσως τελικά να είχε δίκιο ο Κεμάλ κι αυτή η «ανίατη ασθένεια» να καθοδηγεί τους Αρμένιους, οπουδήποτε κι αν βρίσκονται μακριά από την πατρίδα τους, να πράττουν το καλύτερο γι' αυτήν χωρίς να σκέφτονται τις συνέπειες», μου είπε τελειώνοντας την ιστορία του ο Αγαγιάν.

Tweet

Share