Αντώνιος Καζαντζόγλου   

Ο Θουκυδίδειος νους διασχίζει την παγερή και φαιά γη της Τρανσυλβανίας, πέρα από τις κλεισούρες της οροσειράς των Καρπαθίων. Χώρος που θεωρείται ως ένας από τους θύλακες της Κεντρικής Ευρώπης.

Βεβαίως, η Τρανσυλβανία αποτελεί τμήμα της Ρουμανίας, όμως, λόγω μιας συνισταμένης ποικίλων παραγόντων και συγκυριών —ιστορικών, πολιτιστικών, κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών—, είναι τόσο ρουμανορθόδοξη όσο και ουγγρο-ρωμαιοκαθολική, καθώς και τευτονο-προτεσταντική! Κι αυτό διότι οι κάτοικοι της περιοχής αποτελούν ένα εθνο-φυλετικό μωσαϊκό, πραγματικό εξωτικό μείγμα Ρουμάνων, Ούγγρων-Μαγυάρων, Σαξόνων-Τευτόνων, Σλάβων, Εβραίων, Τσιγγάνων, και βεβαίως Αρμενίων.

Και γιατί Αρμενίων; Διότι, πλέον της μισής χιλιετίας, η Τρανσυλβανία, αν και μακριά από την ιστορική γη των Αρμενίων, κατέστη εκ των πραγμάτων φυσικό τμήμα της αρμενικής διασποράς, η οποία, με αφετηρία τον χώρο της ευρασιατικής Υπερκαυκασίας, «ξεκίνησε» από την πρωτεύουσα του βασιλείου της Ανί, όταν οι Σελτζούκοι Τούρκοι επιδρομείς, το μοιραίο έτος 1064, λεηλάτησαν, κατερείπωσαν και κατέκαψαν το αστικό τούτο κέντρο… Τότε, η βάρβαρη τουρκο-σελτζουκική εισβολή έμελλε να συμβάλει στη γέννηση του πρώτου από τα μεγάλα κύματα των Αρμενίων προσφύγων «αυτοεξορίστων», εξαιτίας των χρόνιων συνθηκών της Αρμενίας ως χώρας που, όπως είναι φυσικό, υπήρξε σταυροδρόμι όλων των εμπορικών και στρατιωτικών οδών προς την Ανατολή και τη Δύση.

Και μετά «ήρθαν» οι φωτοσβέστες Μογγόλοι, οι οποίοι κατέστρεψαν τη γενέθλια γη των Αρμενίων οριστικά: Μια λάμψη σχεδόν χιλίων χρόνων! Οπότε, ένας αρκετά μεγάλος αριθμός Αρμενίων αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα. Έτσι, στράφηκαν προς τον βορρά. Αρχικά, επεκτάθηκαν σταδιακά γύρω από το άκρο του Ευξείνου Πόντου, στην Κριμαία και κατόπιν στην Ουκρανία, στην Πολωνία και ενδεχομένως στη Σκυθία των αρχαίων Ελλήνων.

Στα 1595 η Μολδαβία πρέπει να ταίριαζε στον περιφερόμενο κόσμο των Αρμενίων προσφύγων. Πρόκειται περί μιας επίπεδης χώρας, η οποία διασχίζεται εύκολα, ανοικτή στις στέπες της Ρωσίας και στο «μαλακό υπογάστριο» της εξίσου πεδινής Πολωνίας. Ήδη από τον 13ο αιώνα, το εμπόριο εντός της μολδαβικής επικράτειας, αλλά και της γειτονικής Βλαχίας, είχε αναπτυχθεί χωρίς περιορισμούς…

Και η αρμενική παρουσία στη Μολδαβία, από ιστορική άποψη, κατεγράφη όπως παντού: υπό το πνεύμα της Διασποράς!

Περαιτέρω, η Σουτσάβα, πρωτεύουσα της Μολδαβίας πριν από το Ιάσιο, αποτέλεσε κατάλληλη πόλη για την εγκατάσταση των Αρμενίων προσφύγων. Εκεί, το έτος 1652, οι Αρμένιοι που είχαν αρνηθεί χωρίς περιστροφές να προσέλθουν στην ορθοδοξία υπέστησαν απηνείς διώξεις. Μάλιστα συνελήφθησαν και δεμένοι συγκεντρώθηκαν μέσα σε σκηνές, οι οποίες μετέπειτα παραδόθηκαν στις φλόγες.

Η Σουτσάβα, κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, υπήρξε κατά το ήμισυ μόνο ρουμανική, ενώ η υπόλοιπη μισή αρμενική. Όμως, στις εκατονταετίες που είχαν προηγηθεί, ήταν πολύ περισσότερο ένα καθαρά αρμενικό αστικό κέντρο! Κατά τον 20ό αιώνα, ίσως είχαν απομείνει στο άστυ της Σουτσάβα γύρω στις είκοσι αρμενικές οικογένειες.

Πέρα από τα Καρπάθια, στην Τρανσυλβανία, το έτος 1663 οι Αρμένιοι ίδρυσαν νότια της πόλης Κλουζ-Ναπόκα* την Αρμενόπολη, η οποία σήμερα ονομάζεται Γκέρλα. Έτσι, η επονομασθείσα Αρμενόπολη κατέστη η πρώτη πλήρως αρμενική πόλη που θεμελιώθηκε στον χώρο της Τρανσυλβανίας. Αργότερα, γύρω στα 1700, μια ομάδα Αρμενίων εμπόρων κατόρθωσε να συγκεντρώσει το ποσό των 12.000 φλορινίων και προέβη στην αγορά γης από τον τότε ηγεμόνα τής Αυστρίας Λεοπόλδο Α΄. Επρόκειτο για μια έκταση η οποία βρισκόταν πάνω σε τρεις εμπορικούς δρόμους: Κλουζ-Μολδαβίας, Μπρασόβ-Μαραμούρες και Ελλάδος-Πολωνίας! Εκεί κατέληγαν εμπορεύματα τα οποία προέρχονταν από την Ανατολή, όπως κρασιά, περσικό μετάξι και καρυκεύματα από τις Ινδίες. Στη συνέχεια, μέσω Αρμενόπολης, «ταξίδευαν» με κατεύθυνση τόσο βόρεια όσο και δυτικά.

Η Αρμενόπολη, όπως είναι φυσικό, αναπτύχθηκε και προόδευσε. Η εισροή χρημάτων από τις εμπορικές ασχολίες των κατοίκων και η συνακόλουθη ευμάρειά τους συνετέλεσαν στην οικοδόμηση μεγάλων κατοικιών, οι οποίες διέθεταν αψιδωτά δωμάτια, ενώ είχαν στέγες με υψηλές κεραμικές στόφες, όλες σε ρυθμό μπαρόκ, δηλαδή αναγεννησιακό. Ακόμη, οικοδομήθηκαν αρμενικές εκκλησίες, ιδίως ο καθεδρικός ναός των Αρμενίων, ο οποίος διέθετε μια βασιλική πρασινωπού χρώματος, υψωμένη δυσανάλογα, μη θυμίζοντας κάτι το παραδοσιακό ή κλασικό αρμενικό. Αρμενικές αστικές εγκαταστάσεις υπήρξαν και σε άλλα γεωγραφικά σημεία της Τρανσυλβανίας, όπως στο Ντουμπραβένι και στο Γκεοργκένι.

Έτσι, λοιπόν, οι άνθρωποι που κατέφυγαν από την Αρμενία στη φιλόξενη γη της Τρανσυλβανίας «είδαν» άνδρες που λάτρευαν τη ζωή και γυναίκες με την ομορφιά λιονταριού: μαύρα, μακριά μαλλιά και άγρια, φωτεινά μάτια. Και, βεβαίως, αμφότερα τα φύλα διακατείχε μια «πρωτόγονη τρυφερότητα», ίδιο γνώρισμα των Αρμενίων χωρικών, με την οικειότητά τους με τον κόσμο των αυθεντικών πραγμάτων αλλά και την ευγενική (προ)διάθεσή τους για σκληρή δουλειά, για μια Αρμενία που ουδέποτε γνώρισε ειρήνη, αλλά πάντοτε πόλεμο!

*Γνωστή ως Κλουζ, είναι η δεύτερη πολυπληθέστερη πόλη της Ρουμανίας μετά την πρωτεύουσα Βουκουρέστι.

Βιβλιογραφία:

Φίλιπ Μάρσντεν, Αναζητώντας τους Αρμένιους σε Βαλκάνια, Μέση Ανατολή και Καύκασο, Εκδόσεις Στοχαστής, Αθήνα 1999 [Philip Marsden, The Crossing Place, A Journey among the Armenians].

Tweet

Share