Βαχάν Σαρκισιάν

Μετάφραση: Αγκόπ Χανικιάν 

Τεύχος: Μάιος Ιούνιος  2007

Η χώρα των Βάσκων βρίσκεται γύρω από τη δυτική άκρη των Πυρηναίων στη βόρεια Ισπανία και τη νότια Γαλλία. Μέχρι πρόσφατα η προέλευση του αρχαιότερου έθνους στη δυτική Ευρώπη και η γλώσσα του αποτελούσαν ένα γρίφο. Νεότερες έρευνες όμως κατέληξαν σε μια συνταρακτική ανακάλυψη: Βάσκοι και Αρμένιοι συνδέονται στενότερα απ' ότι νομίζαμε.

Στα τέλη του 19ου αιώνα, ο άγγλος γλωσσολόγος Έντουαρντ Σπένσερ Ντόντσον (18571922) ήρθε αντιμέτωπος με μια άκρως ενδιαφέρουσα ανακάλυψη. Ως ειδικός στις βασκικές σπουδές, ο Ντόντσον ξεκίνησε την εκμάθηση της αρμενικής γλώσσας με σκοπό να διευρύνει τους ορίζοντες του στη γλωσσολογία, με αναπάντεχα αποτελέσματα. Μόλις 2 μήνες αργότερα ο Ντόντσον παρατηρεί πως πλήθος αρμενικών και βασκικών λέξεων είναι πρακτικά ταυτόσημες. Ο Ντόντσον αναφέρει ολα τα ευρήματά του το 1884 σε άρθρο που δημοσιεύει στο περιοδικό "Eουσκέρα" (το όνομα της βασκικής γλώσσας) όπου και περιλαμβάνει κατάλογο με περισσότερες από 50 παράλληλες λέξεις, κοινές στην αρμενική και βασκική γλώσσα.

Το άρθρο του Ντόντσον, τάραξε τις έως τότε θεωρίες των γλωσσολόγων οι οποίοι υποστήριζαν πιθανή καταγωγή των Βάσκων από τη Γεωργία. Η ανακάλυψη του Ντόντσον ωστόσο, στηριζόταν στο γεγονός ότι οι περισσότερες από τις λέξεις τις οποίες επεξεργάστηκε, εμφανίζονται κοινές στις δύο γλώσσες και αποτελούν μέρος του βασικού πυρήνα κάθε γλώσσας.

Η δεύτερη σημαντική ανακάλυψη η οποία στοιχειοθετεί πιθανούς εθνικούς και γλωσσολογικούς δεσμούς μεταξύ Βάσκων και Αρμενίων συνέβη το 1920, όταν ο νεαρός βάσκος φιλόλογος Μπερνάρντο Εστέρνες Λάσα, ο οποίος εξελίχθηκε αργότερα σε διακεκριμένο επιστήμονα και ακαδημαϊκό, εργαζόταν στη συλλογή λαϊκών παραδόσεων στην περιοχή των Βάσκων. Στο χωριό Ισάμπα, κατέγραψε ένα τοπικό θρύλο ο οποίος ανέφερε, ότι το χωριό Ισάμπα ιδρύθηκε από Αρμενίους οι οποίοι απετέλεσαν τους πρώτους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής Ναβάρο επομένως και πρόγονοι των Βάσκων. Σύμφωνα με το θρύλο, ο αρχηγός των Βάσκων ονομαζόταν Χαϊτόρ, ο οποίος ήρθε απο την Αρμενία μαζί με τους επτά γιους του, προς τιμή των οποίων ίδρυσε επτά οικισμούς στην ευρύτερη περιοχή του Ναβάρο. Επίσης, αναφέρει ότι οι Αρμένιοι πρόγονοι των Βάσκων, γνώριζαν καλά τα μυστικά και την τέχνη της μεταλλουργίας. Αρκετά χρόνια αργότερα, ένα αρχαίο έγγραφο το οποίο ανακαλύφθηκε στα αρχεία του χωριού Ισάμπα, επιβεβαίωνε την εγκυρότητα όλων όσων ανέφερε ο θρύλος. Ενδιαφέρον επίσης προκαλεί το γεγονός, ότι η λέξη Ισάμπα σημαίνει "τα ίχνη των προγόνων". Αξίζει να αναφέρουμε ότι, έως και σήμερα, υπάρχει οδός στο χωριό Ισάμπα με την ονομασία Ερμίνια.

Τα παραπάνω στοιχεία θα μπορούσαν κάλλιστα να θεωρηθούν υπερβολές των ηλικιωμένων βάσκων κατοίκων του χωριού, αλλά η επιστήμη και συγκεκριμένα η γλωσσολογία, η ιστοριογραφία καθώς και η μυθολογία υποστηρίζουν το αντίθετο. Για παράδειγμα, αποδείχτηκε ότι το όνομα του θρυλικού πατριάρχη των Βάσκων, Χαϊτόρ, σημαίνει "ο προερχόμενος από τους Αρμενίους" και αντιστοιχεί επακριβώς με τις αρμενικές λέξεις "Χάι Τόρ" που στα αρμενικά σημαίνει εγγονός Αρμενίου. Κατά όμοιο τρόπο, η βασκική λέξη "Χαϊτορενσέμ" που χρησιμοποιείται για την έννοια "καθαρόαιμος", κυριολεκτικά σημαίνει γιος του Χαϊτόρ. Αυτό δείχνει πως σε παλαιότερες εποχές, ως καθαρόαιμοι θεωρούνταν μόνο όσοι αποδεδειγμένα ήταν απόγονοι του Χαϊτόρ.

Περαιτέρω έρευνες, οδήγησαν και σε άλλες σχετικές ανακαλύψεις, οι οποίες έδειξαν ότι τα παραπάνω δεδομένα αποτελούν μόνο την κορυφή του παγόβουνου, σε σχέση με το μεγαλύτερο μυστικό των Βάσκων. Όπως διαφάνηκε αργότερα, η θεωρία της καταγωγής των Βάσκων από τους Αρμενίους, έχει βαθιές ρίζες στη συλλογική τους μνήμη και αντανακλάται ακόμα και στη γραπτή τους παράδοση. Έτσι, κατά το 16ο και 17ο αιώνα, οι πρώτοι ιστοριογράφοι των Βάσκων, Εστεμπάν Ντε Γκαριμπάι, Αντρές Ντε Πόζα και Μπαλτασάρ Ντε Ετσάβε θεωρούσαν την Αρμενία ως χώρα καταγωγής των Βάσκων και προσπάθησαν να το αποδείξουν με βάση τοπωνύμια που είναι κοινά και στις δύο γλώσσες. Επιπρόθετα, ο Ντε Πόζα υποστηρίζει ότι, οι πρώτοι Βάσκοι προέρχονται κατευθείαν από την Αρμενία. Δηλώνει ακόμα ότι, οι Αρμένιοι ίδρυσαν την πόλη της Ταραγγόνα η οποία βρίσκεται στις ισπανικές ακτές της Μεσογείου και ότι η ονομασία Ταραγγόνα αποτελεί άμεση αναφορά στην αρμενική περιοχή του Ταρόν. Ο Ισπανός ιστορικός Γκασπάρ Εσκολάνο, ο οποίος έζησε κατά το 17ο αιώνα, αποτελεί μία ακόμα σημαντική πηγή γνώσης διότι στη μελέτη του σχετικά με την ιστορία της πόλης Βαλέντσια η οποία εκδόθηκε το 1610, αναφέρει ότι ο γενάρχης Τιμπάλ και ο λαός του οι οποίοι αποβιβάστηκαν στις ανατολικές ακτές της σημερινής Ισπανίας, μιλούσαν την αρμενική γλώσσα. Επιπρόσθετα, ο Εσκολάνο περιγράφει επακριβώς τις τοποθεσίες, τις οποίες ο μύθος αναφέρει ως τόπους ενταφιασμού των πρώτων αρμενίων κατοίκων της Ισπανίας. Σήμερα, οι περιοχές αυτές βρίσκονται κυρίως στην περιοχή της Καταλονίας και διαθέτουν μεγάλο αριθμό εκκλησιών, διάσπαρτων σε ολόκληρη την περιοχή, οι οποίες μαρτυρούν ότι οι συγκεκριμένες περιοχές θεωρούνταν ιερές από αρχαιοτάτων χρόνων.

Δυστυχώς, για μεγάλο χρονικό διάστημα, όλες αυτές οι πληροφορίες δεν αξιοποιήθηκαν δεόντως. Ακόμα και όταν ο γερμανός γλωσσολόγος Γιόσεφ Καρστ, εξέδωσε τα αποτελέσματα εκτεταμένων ερευνών του το 1928, σύμφωνα με τις οποίες παρουσίασε περισσότερες από 300 κοινές λέξεις μεταξύ αρμενικής και βασκικής γλώσσας καθώς και μια σειρά όμοιων φωνητικών και γραμματικών κανόνων όπως η κλίση ρημάτων, αντιμετωπίστηκε αρνητικά από τους κορυφαίους γλωσσολόγους συναδέλφους της εποχής του, οι οποίοι υποστήριζαν ότι ο Κάρστ τόλμησε να μεταβάλλει το γλωσσολογικό χάρτη της Ευρώπης, αμφισβητώντας τα στερεότυπα τα οποία ίσχυαν έως τότε. Έτσι, εφόσον η αρμενική γλώσσα εθεωρείτο ΙνδοΕυρωπαϊκή ενώ η βασκική όχι, οι χιλιάδες ενδείξεις, λαϊκοί θρύλοι καθώς και τα ιστορικά δεδομένα θεωρήθηκαν αβάσιμα.

Ωστόσο, ο τεράστιος όγκος των κοινών λέξεων μεταξύ αρμενικής και βασκικής γλώσσας απαιτεί ακριβή ανάλυση και ερμηνεία. Έτσι, οι σύγχρονες ερευνητικές προσπάθειες χρειάζονται συνεχή παρακολούθηση και ενημέρωση. Με βάση αυτές τις απαιτήσεις, το 1993 η έδρα Αρμενολογίας του Κρατικού Πανεπιστημίου στο Ερεβάν, προέβη στην έκδοση του επιστημονικού περιοδικού "Αράξ" με αρμενική και βασκική θεματολογία στο οποίο αρθρογραφούν έγκριτοι επιστήμονες με ειδικότητα στην Αρμενολογία και στον βασκικό πολιτισμό. Έκτοτε, στην ύλη του περιοδικού, έχουν περιληφθεί 30 επιστημονικά άρθρα τα οποία πραγματεύονται γλωσσολογικά, μυθολογικά, εθνογραφικά καθώς και ιστορικά θέματα. Αξίζει να αναφερθεί, ότι τα ερευνητικά προγράμματα αρμενικού και βασκικού πολιτισμού του πανεπιστημίου του Ερεβάν, υλοποιούνται σε στενή συνεργασία με τα αντίστοιχα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας των Βάσκων καθώς και της Γαλλίας (περιοχή Γασκωνίας). Τα αποτελέσματα των κοινών ερευνών περιλαμβάνουν:

1. Τον πληρέστερο έως σήμερα, κατάλογο γλωσσικών αντιστοιχιών μεταξύ αρμενικής και βασκικής γλώσσας, ο οποίος περιλαμβάνει περισσότερες από 1000 κοινές λέξεις και γραμματικά στοιχεία. Στην πράξη αποδείχθηκε ότι είμαστε σε θέση να δημιουργήσουμε πλήθος προτάσεων στην αρμενική ή τη βασκική γλώσσα, οι οποίες και θα ήταν πλήρως κατανοητές από τους Βάσκους ή τους Αρμενίους αντίστοιχα. Βεβαίως, αυτού του πλήθους αλλά και είδους αντιστοιχίες, δεν μπορούν να θεωρηθούν τυχαίες. Ακόμα και η περίπτωση του "δανεισμού" των λέξεων από την αρμενική γλώσσα, θεωρείται απίθανη, δεδομένης της μεγάλης γεωγραφικής απόστασης η οποία χωρίζει τα δύο έθνη.

2. Οι ορεινές περιοχές της Αρμενίας καθώς και αυτές της χώρας των Βάσκων, έχουν κοινά τοπωνύμια. Στο παρελθόν, αυτού του είδους οι ενδείξεις δεν είχαν ληφθεί σοβαρά υπ' όψιν, διότι θεωρήθηκαν άνευ επιστημονικού ενδιαφέροντος. Αυτό συνέβη διότι και άλλες διαφορετικές περιοχές διαθέτουν κοινές ακόμα και ομόηχες ονομασίες, ωστόσο, με διαφορετικό ορισμό και σημασία. Κάτι, που δεν συμβαίνει στην περίπτωση των κοινών αρμενικών και βασκικών τοπωνυμίων, οι οποίες είναι ταυτόσημες. Για παράδειγμα, η λέξη "αράν" (κοιλάδα και στις δύο γλώσσες). "Καρμπί" (κάτω απο την πέτρα, στα αρμενικά) "Καρμπέ" (κάτω απο την πέτρα στη βασκική), "Τσαβάλ" (ανοικτή έκταση στην αρμενική) "Σαμπάλ" (το εύρος ή το άνοιγμα στη βασκική).

3. Παρά το γεγονός ότι οι βασκικές λαϊκές παραδόσεις παραπέμπουν ευθέως στην Αρμενία ως χώρα προέλευσης των Βάσκων και αναφέρονται στους αρμενίους προγόνους, αλλά και στις γνώσεις που αυτοί διέθεταν σχετικά με την μεταλλουργία, οι διάφοροι ερευνητές προχώρησαν πιο πολύ αποκαλύπτοντας περισσότερους ετοιμολογικούς παραλληλισμούς. Έτσι, η λέξη "Εουσκαλντονάκ" με την οποία αυτοαποκαλούνται οι Βάσκοι έχει ως ρίζα την λέξη "κούσκ" ("ουσκ", "εσκού", "ασκ" σε διαφορετικές διαλέκτους). Η ρίζα της λέξης αυτής συνδέεται ετοιμολογικά με την αρμενική λέξη "βοσκί" (χρυσός) καθώς και τις διάφορες παραλλαγές της όπως "ισκί", "βεσκί", "ασκί", κτλ. "Βοσκί" είναι και η ρίζα της ονομασίας "Βοσκάν" που σημαίνει αυτός που διαθέτει χρυσό και η αντίστοιχη παραλλαγή του στη βασκική διάλεκτο "Μπασκόν" ("Βασκόν" στη λατινική). Αξίζει να αναφερθεί, ότι κατά τη διάρκεια του Αρμενικού βασιλείου των Ουραρντού, η νοτιοανατολική όχθη της λίμνης Βαν, η οποία θεωρείται ως λίκνο του αρμενικού έθνους, ονομαζόταν "Χουμπουσκία" που κυριολεκτικά σημαίνει "κοιλάδα των ούσκ" ή "χρυσή κοιλάδα". Σε πρώιμες μεσαιωνικές αρμενικές πηγές, η περιοχή δεν ονομαζόταν πλέον "Χουμπουσκία". Η νέα ονομασία ήταν "Χαϊότς Τσόρ" που σημαίνει κοιλάδα των Αρμενίων ή αρμενική κοιλάδα. Ακόμα, οι επιγραφές από την εποχή των Ουραρντού αναφέρουν τα όρη της περιοχής Ουσκιανί στη βορειοανατολική όχθη της λίμνης Ούρμια. Την εποχή του έλληνα γεωγράφου Στράβωνα, τα όρη της Ουσκιανί αναφέρονταν ως "αρμενικά όρη" και σε μεταγενέστερες αρμενικές πηγές αναφέρονται ως "Βοσκιάν" (χρυσά). Όλα τα παραπάνω δεδομένα, μας βοηθούν να συμπεράνουμε ότι για τους προγόνους μας οι έννοιες "χρυσωρύχος" και "Αρμένιος" ήταν συνώνυμες και επιβεβαιώνονται από τους βασκικούς θρύλους.

Βέβαια, παρά το γεγονός ότι κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί με απόλυτη βεβαιότητα ότι όλες οι εκδοχές οι οποίες οδηγούν στο συμπέρασμα της συγγένειας των Αρμενίων και των Βάσκων έχουν στοιχειοθετηθεί οριστικά, ωστόσο, ο πυρήνας της θεωρίας αυτής δεν τίθεται υπό αμφισβήτιση. Και δεν είναι άλλος από την επιρροή την οποία άσκησε το μεταναστευτικό ρεύμα των Αρμενίων, κατά τους προϊστορικούς χρόνους προς τη χώρα των Βάσκων. Είναι κοινώς αποδεκτό, πως οι Βάσκοι αποτελούν το πρώτο έθνος το οποίο κατοίκησε στη Δυτική Ευρώπη και πρωτοεμφανίστηκαν σε αυτήν γύρω στο 1000 π.Χ., πολύ νωρίτερα από κάθε άλλη Ινδοευρωπαϊκή φυλή. Ωστόσο, εκείνη την περίοδο, το αρμενικό στοιχείο προϋπήρχε ήδη στη Δ. Ευρώπη και είναι σίγουρο ότι επέδρασε καθοριστικά στην ανάπτυξη και την πορεία του ευρωπαϊκού πολιτισμού.

Βασκικοί λαϊκοί θρύλοι αναφέρουν τα "Μπασάν", ασυνήθιστα μυθολογικά πλάσματα τα οποία ήταν οι θεοί του δάσους και ζούσαν απομονωμένα από τους υπόλοιπους απλούς ανθρώπους. Παρόμοια πλάσματα συναντώνται και στη μυθολογία πολλών διαφορετικών εθνών, ωστόσο τα "Μπασάν" των Βάσκων ξεχωρίζουν από τα υπόλοιπα, επειδή διέθεταν μοναδικές γνώσεις και δεξιότητες, όπως αυτές της μεταλλουργίας αλλά και της καλλιέργειας του σιταριού. Σε μία τέτοια περίπτωση, είναι πολύ πιθανό η μυθολογία να αντικατοπτρίζει ιστορικά γεγονότα. Η εικόνα απλοϊκών γιγάντων του δάσους, είναι πιθανό να προϋπήρχε της άφιξης των Αρμενίων στην περιοχή. Μεταγενέστερα, οι αρμένιοι άποικοι, πιθανόν εξισώθηκαν με τα "Μπασάν", μιας και γνώριζαν τα μυστικά της επεξεργασίας των μετάλλων αλλά και της καλλιέργειας του σιταριού, δεξιότητες που θεωρούνταν υπερφυσικές.

Έτσι, πέρα από τη γλώσσα, οι Αρμένιοι είναι πιθανό να έφεραν στην Ευρώπη σημαντικές βιομηχανικές τεχνικές και επιτεύγματα. Γι' αυτό και δεν θεωρείται τυχαία η ύπαρξη πολλών κοινών λέξεων στην αρμενική και βασκική γλώσσα σχετικά με τη γεωργία.

Αρχαιολογικά ευρήματα αποδεικνύουν ότι οι Αρμενίοι πρωτοεμφανίστηκαν στη χερσόνησο των Πυρηναίων περί τα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ. και το γεγονός αυτό καθιστά λογική την υπόθεση της αρμενικής καταγωγής των Βάσκων. Η ίδια θεωρία ενισχύεται περαιτέρω από πρόσφατες γεννετικές εξετάσεις οι οποίες προσδίδουν μία άκρως ενδιαφέρουσα και αναπάντεχη τροπή. Είναι γεγονός ότι, οι Αρμένιοι σε περίπτωση μεταμοσχεύσεων νωτιαίου μυελού, αντιμετωπίζουν πρόβλημα εξευρέσεως συμβατού μοσχεύματος. Με άλλα λόγια, μόνο μόσχευμα το οποίο ανήκει σε Αρμένιο είναι πιθανό να μεταμοσχευτεί σε Αρμένιο λήπτη. Γι' αυτό και οι επιστήμονες διεξάγουν έρευνες για την εύρεση συμβατών μοσχευμάτων για τους Αρμενίους. Τα μέχρι σήμερα αποτελέσματα των ερευνών τους έδειξαν ότι ο νωτιαίος μυελός των Βάσκων είναι περισσότερο συμβατός με αυτόν των Αρμενίων. Σύμφωνα με τη βασκική παροιμία: "Η αυτογνωσία είναι η αληθινή επιστήμη".

Λεξικό

Στη Βασκική Στην Αρμενική

τσάρ (κακός) τσάρ (κακός)

αντί (από εκεί) αντί (από εκεί)

ζατί (χωριστά) ζατί (χωριστά)

τεγί (τόπος) ντεγί (τόπος)

γιελκί (έξοδος) γιελκ (έξοδος)

ετέ (εάν) γετέ (εάν)

ζαρανκί (κληρονομώ) ζαρανγκέλ (κληρονομώ)

μουρούντσα (μουγκρίζω) μερεντσόκ (μουγκρίζω)

μουρτσί (γροθιά) μούρτς (γροθιά)

ορμα (τοίχος) ορμ (τοίχος)

τουϊλ (χαλαρός, αδύνατος) τούιλ (χαλαρός, αδύνατος)

λαϊνο (μέγεθος, πλάτος) λάιν (πλατύς)

ιρουρντέν (τρίτος) γιερορτέν (τρίτος)

ασταντούν (βαρύ) χασταντούν (σταθερό, ακλόνητο)

υρτί (υδροχόος) ουρτί (υδροχόος)

χαστατού (αποδεικνύω) χασταντέλ (αποδεικνύω)

καρί (κριθάρι) γκαρί (κριθάρι)

χαρίχ (βελανιδιά, δρύς) χαρίχ (βελανιδιά, δρύς)

χασί (φτάνω κάπου) χασνέλ (φτάνω κάπου)

εντσαουζ (καρύδι) ενγκούιζ (καρύδι)

χερκά (αυλάκι, αυλακώνω) χεργκέλ (αυλακώνω)

ορότς (δέρμα μοσχαριού) ορόχ (δέρμα αρνιού)

αρντί (αρνί) αρντί (αρνί)

άιντς (κατσίκα) άιτς (κατσίκα)

χατό (βοτάνι, κοπάδι) χοτ (βοτάνι, κοπάδι)

ματσίν (ξινόγαλα) ματζούν (ξινόγαλα)

*Σημείωση: Κάποιες από τις παραπάνω αρμενικές λέξεις, δεν χρησιμοποιούνται πλέον.

Τοπωνυμικοί Παραλληλισμοί

Ασταράκ (πόλη της Αρμενίας) Ασταράκ (χωριό στη νότια Γαλλία), Γκορίς (πόλη της Αρμενίας) Γκορίς (χωριό στη νότια Γαλλία), Ντέμπα (ποτάμι στη βόρειο Αρμενίας) Ντέμπα (ποτάμι στη Γασκωνία), Σουμπρί (η αρχαία ονομασία της Αρμενικής επαρχίας Σασούν) Σουμπρόα (Βάσκικη επαρχία στην Γαλλία), Αράξ (ποτάμι του νοτίου Καυκάσου) Αράξις (ποτάμι της Γασκωνίας), Αράν (περιοχή της Αρμενίας) Αράν (κοιλάδα στη Καταλωνία), Καρκάρ (περιοχή της δυτικής Αρμενίας) Καρκάρ (γνωστό τοπωνύμιο στη Γασκωνία), Καρμπί (χωριό της Αρμενίας) Καρμπέ (τοπωνύμιο στη Γασκωνία), Τσαβάλκ (οικισμός στην περιοχή Σιουνίκ) Σαμπάλκα (περιοχή της Γασκωνίας).

Tweet

Share