Μάικ Τσιλιγκιριάν Ιανουάριος - Μάρτιος 2016, τεύχος 88
Ο αρμενικός σατιρικός Τύπος έπαιξε πρωτοποριακό ρόλο στην κοινωνική ιστορία των Αρμενίων, τόσο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία όσο και στον Καύκασο. Το μοναδικό τεύχος του «Boshboghaz Bir Adama» (Ο πολυλογάς - Κωνσταντινούπολη 1852) του Χοβσέπ Βαρτανιάν Πασά ήταν το πρώτο σατιρικό περιοδικό που εκδόθηκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο αρμενικός σατιρικός Τύπος του Καυκάσου έκανε την εμφάνισή του λίγο αργότερα, κατά το τέλος του 19ου αιώνα, βασιζόμενος σε μια μακρά ρωσική παράδοση καρικατούρας. Το πρώτο σατιρικό έντυπο για τους Αρμενίους του Καυκάσου ήταν το «Απτάκ» (Χαστούκι), της περιόδου 1894-97. Εκδόθηκε στην Αθήνα και στο Λονδίνο, αλλά προοριζόταν για τους αναγνώστες του Καυκάσου, σε μια περίοδο έντονων πολιτικών ζυμώσεων και επαναστατικών κινημάτων. Μετά το 1905 πληθαίνουν οι εκδόσεις του είδους στην ευρύτερη περιοχή του Καυκάσου. Η «Χαταμπαλά» (Συμφορά) παραμένει, δίχως αμφισβήτηση, το κύριο και πιο ενδιαφέρον από τα αρμενικά σατιρικά περιοδικά, λόγω της αντοχής στο χρόνο, της σπουδαιότητας των θεμάτων με τα οποία ασχολείται και της ποιότητας των σκίτσων του. «Χαταμπαλά» είναι λέξη του γλωσσικού ιδιώματος των Αρμενίων της Τιφλίδας, θα μπορούσαμε να την χαρακτηρίσουμε αργκό έκφραση της εποχής. Η εφημερίδα πρωτοεμφανίστηκε στην Τιφλίδα την άνοιξη του 1906, με ιδρυτές τον Αστβατζατούρ Γεριτσιάν και τον Ασότ Ατανασιάν και συνεχίστηκε έως το 1916. Η πρωτοπορία του βρίσκεται στην κυριαρχία της εικονογράφησης, όπου απεικονίζεται μια ζωντανή αποτύπωση της αρμενικής κοινότητας στον Καύκασο. Μέσα στα θέματα που σατιρίζει και καταγγέλλει είναι η κοινωνική αδικία, η παπαδοκρατία, η άρχουσα τάξη και η μπουρζουαζία, ενώ πολλά από τα θέματά της καταγγέλλουν την πολιτική εξόντωσης των Αρμενίων από τον Σουλτάνο και τον υποκριτικό ρόλο των Ευρωπαϊκών χωρών, με πρωταγωνίστρια την Γερμανία. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην ανάγκη για φιλία και συνεργασία μεταξύ των λαών του Καυκάσου. Οι σκιτσογράφοι που συνεργάστηκαν ήταν οι Κ. Μπασιντσανιάν, Κ. Κρενέβσκι, Κ. Γεριτσιάν, Α. Μιρκογιάν και ο Κ. Ροντέρ, ενώ ως κειμενογράφους συναντάμε μεγάλα ονόματα της εποχής, όπως Χ. Τουμανιάν, Α. Ισαακιάν, Στεπάν Ζοριάν, Γκ. Μελίκ Σαχναζαριάν, Κ. Λεβονιάν, Αντρμπέντ, Μ. Παγκραντουνί και Μ. Αραζίν. Το 1922 επανεμφανίστηκε, σταμάτησε και επανεκδόθηκε για δύο χρόνια ακόμη, το 1925-26. Μέσα στο Σοβιετικό περιβάλλον, η εφημερίδα έχασε τον ανατρεπτικό της χαρακτήρα και υπηρέτησε το καθεστώς, σατιρίζοντας τους «εχθρούς των λαών». Τα «Αρμενικά» σας παρουσιάζουν μερικά από τα σκίτσα που φιλοξενήθηκαν από την «Χαταμπαλά», προκειμένου να πάρετε μια μικρή γεύση από το κλίμα και το χρώμα της εποχής.
Πηγές: «Caricature in the Armenian press of the Caucasus» Claire Mouradιan «Armenian review». Αρμενική Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια - Ερεβάν 1984.
|