|
Σόνα Μελκονιάν*
Μάιος- Ιούλιος 2018, τεύχος 97
Τη χρήση του όρου Γενοκτονία την οφείλουμε στον νομικό Ραφαέλ Λέμκιν, ό οποίος αφιέρωσε την ζωή του στον προσδιορισμό του όρου. Το 1944 αποσαφηνίστηκε η Γενοκτονία ως νομικός όρος. Η οικογένεια του Λέμκιν ήταν από τα θύματα του Εβραϊκού Ολοκαυτώματος και με αυτήν τη νομική ορολογία θέλησε να καθορίσει τις οργανωμένες πράξεις βίας και εκτελέσεων της πολιτικής του Ναζισμού, έχοντας πάντα υπόψη του και την προγενέστερη εξολόθρευση των αρμενικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το 1915.
Ο όρος «Γενοκτονία» προέρχεται από την ελληνική λέξη γένος, φυλετική ομάδα και από τη λατινική cido που σημαίνει κτείνω (σκοτώνω).
Το 1945, όταν έλαβε χώρα η δίκη της Νυρεμβέργης κατά της ηγεσίας της Ναζιστικής θηριωδίας, χρησιμοποιήθηκε κατά την απόφαση, ο όρος γενοκτονία όχι όμως ως νομικός, αλλά ως περιγραφικός προσδιορισμός ενός μαζικού εγκλήματος.
Στις 9 Δεκεμβρίου 1948 υπό το βάρος των μαζικών δολοφονιών του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ο Ο.Η.Ε με ψήφισμα υιοθέτησε τον όρο γενοκτονία ως νομικό αντικείμενο. Σύμφωνα με αυτήν την απόφαση το έγκλημα της Γενοκτονίας πρέπει να αποτρέπεται και να τιμωρείται, καθώς αποτελεί έγκλημα κατά της ανθρωπότητας και οι χώρες οι οποίες έχουν υπογράψει τη σχετική σύμβαση είναι υποχρεωμένες να αποτρέπουν και να τιμωρούν την προκλητική συμπεριφορά και την προτροπή για Γενοκτονία.
Σύμφωνα με την παραπάνω σύμβαση ως Γενοκτονία ορίζεται οποιαδήποτε από τις παρακάτω πράξεις, που κατευθύνονται εναντίον οποιουδήποτε λαού, έθνους, φυλής ή θρησκευτικής ομάδας με σκοπό τον ολοκληρωτικό ή μερικό αφανισμό:
1.Θανάτωση των μελών της ομάδας.
2.Πρόκληση σοβαρής σωματικής ή ψυχικής βλάβης σε μέλη της ομάδας.
3.Σκόπιμη επιβολή συνθηκών ζωής με στόχο το φυσικό αφανισμό, ολικό ή μερικό, μελών της ομάδας.
4.Επιβολή μέτρων που αποσκοπούν στην παρεμπόδιση γεννήσεων εντός της ομάδας.
5.Δια της βίας μεταφορά ανήλικων μελών της ομάδας σε κάποια άλλη.
Για να καταλάβουμε ακόμη καλύτερα την εκτέλεση και την υλοποίηση της Αρμενικής Γενοκτονίας και του Εβραϊκού Ολοκαυτώματος είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε με ποιους τρόπους έλαβαν χώρα αυτές οι δύο Γενοκτονίες και ποια κοινά χαρακτηριστικά έχουν. Είναι κατανοητό ότι για την υλοποίηση αυτών των μαζικών εγκλημάτων, οι θύτες πρέπει να έχουν ένα εργαλείο.
Για την εξόντωση των Αρμενίων εργαλεία ήταν οι δυνάμεις της «ειδικής οργάνωσης», ενώ για τους Εβραίους ήταν το σώμα των S.S (Γερμανική Ειδική φρουρά). Δεν θα ήταν περιττό να τονίσουμε ότι αυτά τα ειδικά τάγματα υπηρετούσαν απευθείας την διοικητική ελίτ και εκτελούσαν άμεσα τις διαταγές της. Το τουρκικό σώμα της «ειδικής οργάνωσης» αποτελούταν καθ’ ολοκληρίαν από εγκληματίες ποινικούς , οι οποίοι είχαν αφεθεί ελεύθεροι για την στελέχωση αυτής της παραστρατιωτικής ομάδας.
Η γερμανική διοίκηση από την άλλη δημιούργησε την «γκεστάπο», η οποία αποτελούνταν από αστυνομικούς που με μεγάλη προθυμία εκτελούσαν τις διαταγές του Χίτλερ. Έτσι, με την δύναμη των «εργαλείων» αυτών εκτελούνταν τα προσχεδιασμένα και καλά οργανωμένα σχέδια της εξολόθρευσης των Αρμενίων και Εβραίων. Βεβαίως, θα πρέπει να τονίσουμε ότι και στις δύο περιπτώσεις εκτός των δύο αυτών ειδικών στρατιωτικών μονάδων, συμμετείχαν ο τουρκικός στρατός στην μία περίπτωση και ο γερμανικός στην άλλη.
Εδώ πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι, προ των πυλών του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου οι Αρμένιοι έφεδροι μεταξύ 18 και 45 ετών, που κατατάσσονταν στον οθωμανικό στρατό εξολοθρεύονταν, ενώ Αρμένιοι αξιωματικοί και στρατιώτες του οθωμανικού στρατού των οποίων ο αριθμός ανερχόταν σε περίπου 100.000 άνδρες, αφανίστηκαν κατά τα έτη 1915 - 1916.
Ο κύριος προπαγανδιστής και υμνητής της Αρμενικής Γενοκτονίας θεωρείται ο ίδιος ο Υυπουργός Στρατιωτικών Ενβέρ. Μη εξαιρετέος είναι και ο διοικητής της 4ης Στρατιάς Τζεμάλ και της 3ης Στρατιάς Μαχμούτ Κιαμίλ με πολυποίκιλη αντι-αρμενική δράση.
Μεγάλος «αρωγός» σε όλα αυτά είναι και η υπηρεσία «teskilat» η οποία συνεργάστηκε άμεσα με τις προαναφερθείσες δυνάμεις. Επίσης, είναι γνωστό ότι οι ποινικοί κρατούμενοι των φυλακών που αφέθηκαν ελεύθεροι, για να εγκληματήσουν εκπαιδεύτηκαν με την βοήθεια του υπουργείου πολέμου.
Στην περίπτωση και των δύο γενοκτονιών (Αρμενίων- Εβραίων), και οι Νεότουρκοι και οι Ναζί, απευθύνθηκαν στο λαϊκό έρεισμα, προσβλέποντας στη συμμετοχή των μελών των τοπικών κοινωνιών σε μια ουσιαστική συμβολή των πολιτών στην υλοποίηση των εξολοθρεύσεων.
Κατά την διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου στα εγκλήματα κατά των αρμενικών πληθυσμών πήραν μέρος σε μεγάλο βαθμό Κούρδοι, Τσερκέζοι και άλλες αραβικές ομάδες, για την βιαιότητα των οποίων υπάρχουν πολυάριθμες καταγεγραμμένες μαρτυρίες.
Παρομοίως οι Γερμανοί για την ολοκλήρωση του αφανισμού του εβραϊκού στοιχείου ζήτησαν την συνεργασία γειτονικών λαών και κρατών. Για παράδειγμα στην περίπτωση των μαζικών δολοφονιών των Εβραίων του Κιέβου, στις εκτελέσεις συμμετείχε και η ουκρανική αστυνομία.
Τον Απρίλιο του 1944 στις τάξεις των SS στρατολογήθηκαν 11.000 περίπου Αλβανοί από το Κόσσοβο και την Αλβανία, των οποίων η πρώτη επιχειρησιακή αρμοδιότητα υπήρξε ο εκτοπισμός 300.000 Εβραίων των Βαλκανίων προς τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Την ίδια χρονική περίοδο ένας εκ των διοικητών του τάγματος «D» θυμόταν την αγριότητα και την απανθρωπιά με την οποία οι Γερμανοί συμμετείχαν στις εκτελέσεις. Πρέπει να πούμε ότι η συμμετοχή του απλού λαού στις γενοκτονίες είχε σκοπό την λεηλασία και υφαρπαγή των περιουσιών. Για παράδειγμα στην περίπτωση των Αρμενίων χαρακτηριστική είναι η φράση: «τα υπάρχοντα και οι γυναίκες των γκιαούρηδων χαλάλι στο Ισλάμ», ενώ στις αραβικές φυλές που ζούσαν στο Ντερ Ζορ (σημείο εκτοπισμού των Αρμενίων), η τουρκική διοίκηση υποσχόταν να δώσει τον ρουχισμό των εκτοπισθέντων. Οι Γερμανοί, επίσης, υπόσχονταν στους γειτονικούς λαούς ανταλλάγματα για την συμμετοχή και βοήθεια που παρείχαν στον αφανισμό των Εβραίων.
Πολύ ενδιαφέρουσα ομοιότητα μεταξύ Ιτιχατικών και Ναζί οι οποίοι εκμεταλλευόμενοι την συμμετοχή των γειτονικών λαών, όχι μόνο διευκόλυναν το γενικό γενοκτονικό έργο, αλλά και κρύβονταν πίσω από αυτούς ως προπέτασμα καπνού στην κεντρική υπαιτιότητα. Είναι ανάγκη να τονίσουμε ότι υπήρξαν πολλές περιπτώσεις ατόμων , μεταξύ των λαών των θυτών , που φάνηκαν φιλεύσπλαχνοι στο δράμα των Αρμενίων και των Εβραίων. Σημαντικό είναι το γεγονός ότι η Αρμενική Γενοκτονία κατά τον μεγαλύτερο όγκο της, έλαβε χώρα στην επικράτεια μιας μόνο χώρας και με την καθοδήγηση μιας κεντρικής διοίκησης.
Στο εβραϊκό παράδειγμα, η ναζιστική κεντρική διοίκηση προσπαθούσε να υλοποιήσει το γενοκτονικό της πρόγραμμα στην επικράτεια και των συμμαχικών προς τους ναζί χωρών ιδιαίτερα στη Νορβηγία, τη Σλοβακία και την Ουγγαρία.
Έτσι τόσο η αρμενική όσο και η εβραϊκή εξολόθρευση έχουν τον ίδιο γραφικό χαρακτήρα, που είναι η σαφής οργανωτική δομή τους.
Όπως είπαμε τα εγκλήματα αυτά ήταν προμελετημένα και προσχεδιασμένα και έτσι, για να επιτευχθεί με σιγουριά ο αφανισμός των δύο στόχων τέθηκε σε εφαρμογή η αντί-αρμενική και αντισημιτική κατήχηση.
Όπως στους Αρμένιους, έτσι και στους Εβραίους η προπαγανδιστική μηχανή επικαλούταν προσχηματικά την εμπόλεμη κατάσταση στην οποία βρισκόταν η χώρα και η οποία έπρεπε με κάθε τρόπο να απαλλαγεί από τον εσωτερικό και ύπουλο εχθρό. Στην Γερμανία τα άρθρα τυπώνονταν με γρήγορους ρυθμούς και μεταφράζονταν και στην ρωσική γλώσσα. Τα συνθήματα «Η Ευρώπη θα απελευθερωθεί από τους Εβραίους» και «Η μασονία είναι εχθρός όλων των λαών» είναι ένα χαρακτηριστικό δείγμα αυτού του προπαγανδιστικού δόγματος.
Πολύ σημαντικό στοιχείο, κοινό για τις δύο γενοκτονίες είναι ότι οι αυτουργοί προσπαθούσαν να πείσουν τους θύτες, οι οποίοι καλούνταν να κάνουν πράξη τον γενοκτονικό σχεδιασμό, ότι πράττουν και συμβάλλουν σε μία «μεγάλη αποστολή». Πολλοί Τούρκοι διοικητές στα τηλεγραφήματα και στα κρυπτογραφήματα τους αναφέρονταν στην διαδικασία του αρμένικου αφανισμού ως «ιερό έργο» ή «πρωταρχικό καθήκον».
Ο Ναζίμ είχε ανακοινώσει ότι με τον εκμηδενισμό των Αρμενίων μία για πάντα θα λυθεί το «ανατολικό ζήτημα». Οι Ναζί απ’ την μεριά τους προσπαθούσαν να επικαλύψουν τις φρικαλεότητες τους ως «ιστορική αποστολή».
Ο Χίτλερ αποκαλούσε τους Εβραίους «μη χρήσιμο στοιχείο» και συνήθιζε να χρησιμοποιεί τις χαρακτηριστικές φράσεις «ότι αυτοί είναι οι αγώνες που οι μελλοντικές γενιές δεν θα είναι υποχρεωμένες να δώσουν ξανά» και «αυτή είναι η πιο ένδοξη στιγμή της ιστορίας μας, που ποτέ δεν δόθηκε και δεν θα δοθεί από κανέναν ξανά».
Αξιοσημείωτο είναι, επίσης, το γεγονός, ότι κατά την διάρκεια της γενοκτονίας με την ίδια αυτή αντίληψη δολοφονούσαν και τα παιδιά. Για παράδειγμα στο Ντέρ-ζορ ο επικεφαλής των αρμενικών σφαγών στην περιοχή Ζεκί Μπέης, πολλές φορές με τα ίδια του τα χέρια σκότωνε τα αρμενόπαιδα λέγοντας: «μην νομίζετε ότι σφάξαμε αθώους, αυτά και από βρέφη ακόμα είναι ένοχα, το σπέρμα της εκδίκησης είναι μέσα τους, εάν θέλετε να είστε ασφαλής σκοτώστε αφειδώς».
Στην εβραϊκή περίπτωση θα βρούμε κατά τις μαρτυρίες του Έρβιν Σούλτσι, ενός εκ των επικεφαλής των στρατιωτικών μονάδων, την πληροφορία ότι ο Χίτλερ και ο Χάϊτριχ διέταξαν να θανατωθούν όλες οι γυναίκες και τα παιδιά λέγοντας «να μην μείνουν εκδικητές». Είναι αναμφισβήτητο το γεγονός ότι η αντί-αρμενική και αντισημιτική ιδεοληψία αφομοιώθηκε ευκολότερα από άτομα με χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο, καθώς σε ένα τέτοιο περιβάλλον ήταν πιο εύκολο να επηρεαστούν και στη συνέχεια να στρατολογηθούν από την κεντρική εξουσία. Φράσεις όπως: «καθαρίστε την χώρα από τους ανεπιθύμητους, αυτή είναι η μοναδική ευκαιρία, το αίμα των απίστων δεν έχει αξία. Ορκιστείτε να σκοτώσετε τρεις ή τέσσερις άπιστους, πιο ενάρετο έργο από αυτό δεν υπάρχει» αποτελούσαν παραγγέλματα που εύκολα φανάτιζαν τέτοιες μάζες.
Στην περίπτωση των Εβραίων οι θρησκευτικοί ταγοί προσαρμόζονταν στην προπαγανδιστική δυναμική, κατηγορώντας τους ότι σταύρωσαν τον Χριστό και ότι την περίοδο του μεσαίωνα απήγαγαν τα παιδιά των χριστιανών, για να πιούν το αίμα τους στη διάρκεια των θρησκευτικών τους τελετών.
Στον τουρκικό τύπο μετέπειτα γράφτηκε ότι δήθεν έχουν ληφθεί μέτρα, ώστε οι Αρμένιοι να απομακρυνθούν προσωρινά για την δική τους ασφάλεια και ότι οι ταραξίες που θα απειλούσαν την ζωή τους θα τιμωρούνταν αυστηρά. Η ίδια μέθοδος λαμβάνει χώρα και στον εβραϊκό αφανισμό. Οι Ναζί δρούσαν ακόμα πιο ύπουλα εντός των στρατοπέδων συγκέντρωσης, όπως στο Ντρέμπλινγκ, όπου υπήρχαν κάποιες εικονικές ανέσεις, σε έναν εικονικό σταθμό τρένου που σκοπό είχε τον καθησυχασμό των εκτοπισθέντων. Κατά την διαδικασία του θαλάμου αερίων, μάλιστα, έπειθαν τους αιχμαλώτους ότι πρόκειται να κάνουν λουτρό για την σωματική τους υγιεινή.
Πώς γινόταν η διαχείριση των πτωμάτων
Τα πτώματα των σφαγιασθέντων Αρμενίων έμεναν σε διάφορα σημεία, σε κοίτες ποταμιών, σε δάση και πολλές φορές στοιβαγμένα στους δρόμους.
Τον Σεπτέμβριο του 1915 ο Ταλαάτ στο κρυπτογράφημά του λέει τα εξής:
«Μας ενημερώνουν οι ξένοι αξιωματικοί ότι στην διαδρομή τους συναντούν στοίβες από πτώματα των γνωστών προσώπων και τα φωτογραφίζουν. Σας αναθέτω, λοιπόν, να θάβετε τα πτώματα αυτά και να μην τα αφήνετε εκτεθειμένα».
Βεβαίως η περισυλλογή και η ταφή των πτωμάτων ήταν πολύ σημαντική και για την δημόσια υγεία. Για τον λόγο αυτό στην Κωνσταντινούπολη συστάθηκε ειδική επιτροπή με επικεφαλής τον Αλή Μουνίφ, που στάλθηκε στο εσωτερικό της χώρας. Στην επιτροπή αυτή συμμετείχαν και κάποιοι γιατροί οι οποίοι περιόδευαν στις περιοχές, όπου είχαν προηγηθεί μαζικές δολοφονίες με σκοπό να αποτρέψουν ενδεχόμενες ασθένειες.
Συνήθως τα πτώματα των μαζικών εκτελέσεων παραχώνονταν σε ομαδικούς τάφους. Σε αντίθεση με τους Τούρκους, η ναζιστική διοίκηση οργάνωσε την περισυλλογή και την ταφή των πτωμάτων με τη χαρακτηριστική γερμανική συνέπεια. Οι εκτελέσεις γενικά γίνονταν σε αντιαρματικές τάφρους που αμέσως μετά σκεπάζονταν εξολοκλήρου με χώμα.
Σε ό,τι αφορά στην διαδικασία εξαφάνισης των πτωμάτων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, σε πρώτη φάση τα πτώματα θάβονταν, ενώ μετέπειτα οδηγούνταν στα κρεματόρια .
Σημαντική λεπτομέρεια αποτελεί το γεγονός ότι για την απομάκρυνση των πτωμάτων αυτών αλλά και γενικά πολλών τέτοιου είδους οδηγιών οι εντολές δίνονταν προφορικά και πολλές φορές μέσω συνθηματικών μηνυμάτων και κωδικών.
Χαρακτηριστική και των δύο γενοκτονιών είναι η αποτελεσματικότητα με την οποία υλοποιήθηκαν καθώς και η σχέση αποτελεσματικότητας και μικρού οικονομικού κόστους εκτέλεσής τους.
Και για τις δύο περιπτώσεις δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι μέσω της γενοκτονικής πολιτικής γινόταν και παράλληλος πλουτισμός του κράτους και των ιδιωτών που συμμετείχαν στις πράξεις αυτές μέσω της υφαρπαγής του ατομικού και του συλλογικού πλούτου.
Γνωρίζουμε ότι, ήδη από τον Απρίλιο του 1915 στην Κωνσταντινούπολη, καθώς και σε άλλες πόλεις με έντονο αρμενικό πληθυσμό πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες συλλήψεις διανοουμένων, κληρικών, πολιτικών προσώπων και άλλων επιφανών οι οποίοι αργότερα, με ελάχιστες ίσως εξαιρέσεις, θανατώθηκαν. Τον ίδιο δρόμο ακολούθησε και το ναζιστικό καθεστώς τον Δεκέμβριο του 1941 και αργότερα τον Ιούλιο του 1942 στο Παρίσι, όπου και γίνονται συλλήψεις της εβραϊκής διανόησης της πόλης.
Έτσι, λοιπόν, οι διεργασίες της Αρμενικής Γενοκτονίας και του Εβραϊκού Ολοκαυτώματος μας δείχνει ότι μεταξύ των δύο αυτών μαζικών εγκλημάτων υπήρχαν ομοιότητες όχι μόνον στην έκταση των εκκαθαρίσεων, αλλά και στον τρόπο προσέγγισης, σχεδιασμού, οργάνωσης και εκτέλεσης αυτών.
Ωστόσο, πρέπει αναφέρουμε ότι ο αρμενικός λαός μέσω της γενοκτονίας έχασε το μεγαλύτερο μέρος των ιστορικών του εδαφών, ενώ από την άλλη η εβραϊκή διασπορά μπόρεσε να εγκαθιδρύσει τελικά το εθνικό της κέντρο στο Ισραήλ. Με αυτόν τον τρόπο ένα μέρος του διεθνούς εβραϊσμού επέστρεψε στην πατρίδα. Αντίθετα, μέχρι σήμερα δεν αναγνωρίζεται το δικαίωμα των Αρμενίων να επιστρέψουν μαζικά στην πατρώα γη και να αποζημιωθούν για τα δεινά που υπέστησαν.
Η πιο εμφανής διαφορά μεταξύ των δύο διεθνών εγκλημάτων όμως, εντοπίζεται στην απόδοση της δικαιοσύνης.
Μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου σύσσωμη η διεθνής κοινότητα αναγνώρισε και καταδίκασε τις πράξεις της ναζιστικής Γερμανίας η οποία αναγκάστηκε να αποδεχτεί το ιστορικό της παρελθόν, αποζημιώνοντας τον διεθνή εβραϊσμό και το κράτος του Ισραήλ. Μετά την Αρμενική Γενοκτονία οι θύτες (το μετέπειτα Κεμαλικό κράτος) μένουν ατιμώρητοι από τον διεθνή παράγοντα, ο οποίος έμεινε σιωπηλός απέναντι στα γεγονότα.
Η Τουρκία αρνείται να αναγνωρίσει την Αρμενική Γενοκτονία και ασχολείται έως σήμερα με την παραποίηση της ιστορικής αλήθειας.
*Το άρθρο είναι η εισήγηση της κας Σόνας Μελκονιάν στην εκδήλωση με θέμα «Αρμενία-Πόντος-Κύπρος» που πραγματοποιήθηκε στις 22 Μαΐου στη Θεσσαλονίκη.
|
