Δυτικοαρμενική: Μια γλώσσα που κινδυνεύει να εξαφανιστεί (;) |
![]() |
![]() |
Σαρκίς Αγαμπατιάν Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2012 τεύχος 74
Πρόσφατη έρευνα γλωσσολόγων έδειξε ότι η δυτικοαρμενική είναι ανάμεσα στις χιλιάδες γλώσσες που κινδυνεύουν να εξαφανιστούν τα επόμενα εκατό χρόνια. Με αφορμή την προβολή της σειράς ντοκιμαντέρ Greektown από την ΕΤ1 με θέμα τους Έλληνες της διασποράς και την προσπάθειά τους να διατηρήσουν ζωντανή την ελληνική γλώσσα και παράδοση μέσα στο τεράστιο χωνευτήρι των λαών που λέγεται Αμερική, η σύγκριση με την αντίστοιχη περίπτωση της αρμενικής διασποράς δεν θα ήταν άσκοπη.
Η «μεγάλη διασπορά» δημιουργήθηκε μετά τη γενοκτονία του 1915 και τη σοβιετοποίηση της Αρμενίας μέσα στα ελάχιστα σύνορά της. Η πρώτη γενιά των αρμενίων προσφύγων γεννήθηκε στην «πατρίδα» (γεργκίρ) και έζησε τα διάφορα επεισόδια που οδήγησαν στη γενοκτονία. Οι Αρμένιοι αυτής της γενιάς κυριολεκτικά ξεριζωμένοι, μιλώντας άσχημα ή αγνοώντας τελείως τη γλώσσα της χώρας υποδοχής, περιθωριοποιημένοι και βασανισμένοι από τα προβλήματα της καθημερινής επιβίωσης, παρέμειναν μέχρι το θάνατό τους «προσωρινοί φιλοξενούμενοι» που ζούσαν στο «εξωτερικό». Η δεύτερη γενιά, αυτή των ορφανών ή των παιδιών που γεννήθηκαν στα στρατόπεδα προσφύγων στην Ελλάδα, στην Κύπρο, στη Μέση Ανατολή ή στη Γαλλία, εργάστηκε σκληρά, εξάσκησε όλα τα επαγγέλματα, βελτίωσε αισθητά το επίπεδο της ζωής της, αλλά ελάχιστοι ήταν αυτοί που είχαν τη δυνατότητα να φοιτήσουν σε κολέγια ή πανεπιστήμια. Η χρήση της αρμενικής ήταν κάτι το φυσιολογικό, αν και μιλούσαν σχετικά καλά την ελληνική, γαλλική ή αραβική γλώσσα στους χώρους εργασίας. Οι άνθρωποι αυτοί διατήρησαν τους θεσμούς και τις παραδόσεις και εξασφάλισαν τη μεταβίβαση της μνήμης. Οι Αρμένιοι τρίτης και τέταρτης γενιάς που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν μακριά από την «πατρίδα» διαφοροποιούνται ριζικά από τις δύο προηγούμενες. Επιτυχημένοι επαγγελματίες, πτυχιούχοι και απόλυτα ενταγμένοι στις μεσαίες αστικές τάξεις, έπαψαν να είναι αμιγώς αρμενόφωνοι, με εξαίρεση τις παροικίες της Μέσης Ανατολής. Μετά από ένα σχεδόν αιώνα ύπαρξης της διασποράς, διαφαίνεται πώς ορισμένες κοινότητες έχουν αναπτύξει μια απαισιόδοξη και μοιρολατρική στάση απέναντι στο ζήτημα της διατήρησης και χρησιμότητας της αρμενικής γλώσσας. Ας δούμε κάποια από τα ερωτήματα που «βασανίζουν» τους σημερινούς Αρμένιους:
-Ζω μόνιμα στην Ελλάδα και έχω την ελληνική υπηκοότητα. Γιατί θα πρέπει να μιλάω αρμένικα; -Τώρα πια είμαι Γάλλος. Σε τι θα βοηθήσει να μιλάω αρμένικα στη Γαλλία; -Είμαι Αμερικανός. Αισθάνομαι Αμερικανός. Το γεγονός ότι οι πρόγονοί μου ήταν Αρμένιοι πριν από 100 χρόνια δεν έχει καμιά σημασία για μένα. -Γιατί πρέπει να δυσκολέψω τη ζωή μου; Ποιος νιάζεται αν θα μιλάει κάποιος αρμένικα; - Γιατί να πιέσω τα παιδιά μου να μάθουν αρμένικα, αφού δεν πρόκειται ποτέ να επιστρέψουμε στην Αρμενία ή στη δυτική Αρμενία; -Δεν μιλάω αρμένικα αλλά αισθάνομαι Αρμένιος. -Ας το παραδεχτούμε. Στη σημερινή εποχή τ’ αρμένικα είναι μια γλώσσα που δεν χρησιμεύει σε τίποτα. -Τ’ αρμένικα είναι δύσκολη γλώσσα, ενώ τα ελληνικά, τ’ αγγλικά, τα γαλλικά έχουν γίνει πλέον η μητρική μου γλώσσα. -Δεν μπορώ ν’ αναπτύξω ένα θέμα σε μια συζήτηση, το λεξιλόγιό μου είναι φτωχό στ’ αρμένικα. -Ξέχασέ το είναι μια χαμένη υπόθεση. Ακόμη και οι Αρμένιοι της Αρμενίας μιλούν περίεργα και ανακατεύουν πολλές ρωσικές λέξεις στην ομιλία τους. -Η ζωή είναι δύσκολη, ας μην τη δυσκολεύουμε περισσότερο. -Δεν γεννήθηκα στην Αρμενία. Γιατί πρέπει να μιλάω αρμένικα; -Πώς θα βοηθήσουν τ’ αρμένικα ώστε να βρει δουλειά το παιδί μου; Δεν υπάρχει μέλλον στ’ αρμένικα.
Όταν τα μέλη μιας κοινότητας, η γλώσσα της οποίας απειλείται με εξαφάνιση, σκέφτονται κατ’ αυτόν τον τρόπο, είναι αλήθεια ότι οι κοινωνιολόγοι και οι γλωσσολόγοι δεν μπορούν να κάνουν και πολλά πράγματα. Τα περισσότερα Αρμενόπουλα δεν διδάσκονται την αρμενική γλώσσα και κάποια στιγμή, όταν οι γονείς τους θα έχουν φύγει από τη ζωή, δεν θα υπάρχει πλέον κανείς για να συνεχίσει την αρμενική παράδοση, γλώσσα και κουλτούρα. Ωστόσο, η κοινωνιολόγος-γλωσσολόγος Άρντα Τζεμπετζιάν από τη Λευκωσία, σ’ ένα ενδιαφέρον άρθρο της, που δημοσίευσε το διαδικτυακό Ramgavar Mamoul στις 21.5.2012, πιστεύει ακριβώς το αντίθετο και υποστηρίζει την άποψή της αναφέροντας τις διάφορες δραστηριότητες τις οποίες θα μπορούσαν να εξασκήσουν το άτομο, η οικογένεια και η κοινότητα προκειμένου ν’ αντιστρέψουν το κλίμα και να διατηρήσουν και να ξαναζωντανέψουν τη δυτικοαρμενική γλώσσα στη διασπορά. Παραθέτουμε τους πίνακες που συνέταξε κατά κατηγορία:
Τι μπορεί να κάνει ένα άτομο Να αναπτύξει μια θετική στάση απέναντι στην αρμενική γλώσσα και τον αρμενισμό. Να ακούει αρμένικα τραγούδια. Να παρευρίσκεται σε πολιτιστικές, κοινωνικές, πολιτικές και θρησκευτικές εκδηλώσεις. Να αισθάνεται υπερήφανος για την αρμενική του κληρονομιά. Να ενθαρρύνει τα μέλη της οικογένειας να μιλούν μεταξύ τους την αρμενική γλώσσα όσο το δυνατόν περισσότερο. Να επισκέπτεται την πατρίδα μόνος ή με Αρμένιους ή μη Αρμένιους φίλους. Να γίνει μέλος μιας πολιτιστικής ή πολιτικής οργάνωσης. Να αποφεύγει να «ανακαλύπτει» αδυναμίες στην αρμενική κουλτούρα επαινώντας μονίμως αυτήν της χώρας υποδοχής. Να παντρεύεται Αρμένιο ή να νυμφεύεται Αρμένισσα. Να μιλάει την αρμενική γλώσσα με τα παιδιά του. Αν μιλά ήδη την αρμενική γλώσσα να ενθαρρύνει και άλλους να μιλούν επίσης. Να μην ειρωνεύεται αυτούς που πασχίζουν να μιλήσουν την αρμενική γλώσσα. Να συχνάζει τακτικά στην εκκλησία.
Τι μπορούν να κάνουν οι οικογένειες Να αναπτύξουν μια θετική στάση απέναντι στην αρμενική γλώσσα και τον αρμενισμό. Να μην ντρέπονται να γιορτάζουν την αρμενική παράδοση. Να ενθαρρύνουν τη διγλωσσία στα παιδιά τους καθώς αυξάνει την πνευματική ανάπτυξη και τη σκέψη τους. Να βοηθήσουν τα παιδιά τους και τα μέλη άλλων οικογενειών να λύσουν «το ζήτημα της ντροπής». Να θυμούνται πάντα ότι τα δίγλωσσα παιδιά είναι πιο έξυπνα από τα αντίστοιχα μονόγλωσσα.* Να γίνουν το παράδειγμα στις άλλες οικογένειες και να τις ενθαρρύνουν να μιλούν την αρμενική γλώσσα όπου είναι δυνατόν. Να οργανώσουν ομάδες γονέων υποστήριξης που θα έχουν ως στόχο να μιλούν την αρμενική γλώσσα. Να ενθαρρύνουν τα παιδιά τους να ακούν αρμένικα τραγούδια στο youtube ή στα i-pods. Να συστήσουν στα παιδιά τους σε άλλα Αρμενόπουλα ώστε να μεγιστοποιήσουν τις ευκαιρίες τους να μιλούν την αρμενική γλώσσα. Να οργανώσουν καλοκαιρινές δραστηριότητες γύρω από τη γλώσσα. Να ενθαρρύνουν τα παιδιά τους να παντρεύονται Αρμένιους. Να αποφεύγουν να μιλούν υποτιμητικά σ’ αυτούς που δεν μιλούν ή μιλούν μέτρια την αρμενική γλώσσα. Να ενθαρρύνουν τους γονείς και τους ηλικιωμένους να μιλούν την αρμενική γλώσσα. Να γιορτάζουν αρμενικές εθνικές και θρησκευτικές επετείους. Να συχνάζουν τακτικά στην εκκλησία.
Τι μπορούν να κάνουν οι κοινότητες Να ενθαρρύνουν τους μεγαλύτερους να μιλούν την αρμενική γλώσσα. Να οργανώνουν πολιτιστικές εκδηλώσεις που θα βοηθούν στην προώθηση της αρμενικής γλώσσας. Να τοποθετήσουν πινακίδες στην αρμενική γλώσσα σε διάφορους χώρους της κοινότητας. Να ενημερώνουν τους αρμένιους γονείς και τα μέλη για τις αρετές της διγλωσσίας. Να προκαλούν το ενδιαφέρον των γονέων για αρμενικά θέματα. Να ενθαρρύνουν τους γονείς να μιλούν την αρμενική γλώσσα στα παιδιά τους. Να δημιουργούν πολιτιστικές δραστηριότητες που θα εμπνεύσουν υπερηφάνεια στη νέα γενιά. Να οργανώνουν ταξίδια στην Αρμενία. Να εξαλείψουν την αντιπαλότητα ανάμεσα στα πολιτικά κόμματα. Να κάνουν γνωστό τον αρμενικό πολιτισμό στην κυρίαρχη κουλτούρα. Να οργανώνουν σεμινάρια στην αρμενική γλώσσα μέσα στην κοινότητα που θα εστιάζουν και θα θα επιλύουν διάφορα θέματα και προβλήματα. Να αναπτύξουν προγράμματα γονέων για να μάθουν και να χρησιμοποιούν την αρμενική γλώσσα. Να ενημερώνουν τα μέλη της κοινότητας για τους διάφορους ιστότοπους στο διαδίκτυο όπου διδάσκεται η αρμενική γλώσσα. Να οργανώνουν συναντήσεις όπου θα εστιάζεται η προσοχή στον κίνδυνο εξαφάνισης της δυτικοαρμενικής γλώσσας και στη σπουδαιότητα της διατήρησης και αναβίωσής της. Να ενθαρρύνουν άτομα και οργανώσεις να ανακαλύψουν μεθόδους εκμάθησης της αρμενικής γλώσσας. Να γράφουν συστατικές επιστολές που να υποστηρίζουν την αρμενική γλώσσα. Να ενθαρρύνουν τους γάμους μεταξύ Αρμενίων και να αποθαρρύνουν τους μικτούς γάμους. Να δημιουργήσουν αφίσες, μπλουζάκια και διαφημιστικά με σλόγκαν «αν ενδιαφέρεσαι για την αρμενική γλώσσα, να μιλάς αρμένικα», «μιλάω αρμένικα στα παιδιά μου». Να κάνουν γνωστό όσο το δυνατόν περισσότερο τον κίνδυνο εξαφάνισης της δυτικοαρμενικής γλώσσας. Να επιδεικνύουν θετική στάση και διάθεση απέναντι στην Αρμενία.
Ζούμε σε δύσκολους καιρούς. Πρέπει να υπάρξει προβληματισμός και να σημάνει συναγερμός όχι μόνο στη διασπορά, αλλά και στην ίδια την Αρμενία, να δοθεί βάρος στην προετοιμασία και εκπαίδευση νέων δασκάλων που θα στελεχώσουν τα ήδη υπάρχοντα ή και υπό ίδρυση σχολεία.** Η αρμενική γλώσσα που ομιλείται εδώ και τρεις χιλιάδες χρόνια, κατάφερε να διασωθεί χάρις στους 38 «στρατιώτες» (τα γράμματα του αρμενικού αλφαβήτου) που επινόησε ο σοφός Μεσρώπ Μαστότς το 405 μ.Χ. Στο εξής, η διατήρηση και διάσωση της δυτικοαρμενικής δεν θα είναι εύκολη υπόθεση για τους Αρμένιους της διασποράς, καθώς η λαίλαπα της παγκοσμιοποίησης και της οικονομικής κρίσης που σαρώνει όλο τον κόσμο, δυσκολεύει το έργο τους. Ωστόσο, με μεθοδικότητα και οργάνωση ακολουθώντας κάποιους από τους «κανόνες» που προαναφέρθηκαν, με ένα μακρόπνοο πρόγραμμα και σε συνεργασία με το Υπουργείο Διασποράς της Αρμενίας, οφείλουν να εμφυσήσουν υπερηφάνεια στη νέα γενιά για την Ιστορία, τον Πολιτισμό και τη Γλώσσα των προγόνων, δημιουργώντας τους κατάλληλους δεσμούς ανάμεσα στους νέους γονείς, τα παιδιά και τους έφηβους για την αναγκαιότητα διατήρησης και χρήσης της δυτικοαρμενικής γλώσσας που θα μεταλαμπαδευτεί στις επόμενες γενιές.
Η γλώσσα είναι ο πλούτος μας. Έχουμε καθήκον ως Αρμένιοι να τη διαφυλάξουμε στη μνήμη των εκατοντάδων χιλιάδων νεκρών μας.
*Εξ άλλου, σύμφωνα με δημοσίευμα της Γκάρντιαν, έρευνα των ψυχολόγων-ερευνητριών Helen Bialystok στο πανεπιστήμιο York του Τορόντο και Judith Krol στο πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια έδειξε, ότι άτομα που μεγαλώνουν ως δίγλωσσα, εμφανίζουν (ενισχυμένες) εγκεφαλικές γνωσιακές και συμπεριφορικές λειτουργίες, οι οποίες με τη σειρά τους λειτουργούν ως ασπίδα προστασίας απέναντι στην άνοια και τη νόσο του Αλτσχάιμερ σε προχωρημένη ηλικία. **Είναι άκρως ενθαρρυντικό το γεγονός ότι στη Γαλλία την τελευταία εικοσαετία ιδρύθηκαν τα σχολεία του Χαμασκαΐν στη Μασσαλία, Μπαρσαμιάν στη Νις, Μαρκαριάν στη Λυών, Αρμενίων Μεταφραστών (Ισύ λε Μουλινό), Μεσροπιάν (Αλφορβίλ ), Σιαμαντό (Μπανιέ ) στα προάστια του Παρισιού. |