Στον Οβαννές Γαζαριάν­

Περιοδικό «Aρμενικά» Ιούλιος - Σεπτέμβριος 2014. Τεύχος 82

Ο Αντρανίκ Μπογοσιάν γεννήθηκε στο Λίβανο και ζει μόνιμα στην Αρμενία από το 1990. Εδώ και πολλά χρόνια ασχολείται επιχειρηματικά με τον κατασκευαστικό τομέα. Η επιτυχημένη δραστηριότητα, η 25χρονη εμπειρία του από την παραμονή στην Αρμενία καθώς και η  ενασχόλησή του με τα κοινά ήταν το κίνητρο για μια συνάντηση και συζήτηση μαζί του γύρω από τη σημερινή πραγματικότητα στη χώρα. Ο Αντρανίκ Μπογοσιάν ήταν μεταξύ των νέων που συμμετείχαν σε οργανώσεις οι οποίες με δυναμικές ενέργειες έδρασαν εναντίον τουρκικών στόχων τις δεκαετίες του ‘70 και του ‘80. Η δράση τους είχε σκοπό την ανάδειξη και προώθηση του Αρμενικού Ζητήματος, λησμονημένου επί δεκαετίες από τη διεθνή κοινότητα. Η επιλογή του αυτή είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια της σωματικής του ακεραιότητας.

«Η νέα γενιά είναι η μοναδική μας ελπίδα

για να ανακάμψει η Αρμενία»

O Αρμένιος της διασποράς ο οποίος θέλει να εγκατασταθεί στην Αρμενία τι προβλήματα αντιμετωπίζει;

Ήμουν από τους πρώτους Αρμενίους της διασποράς που εγκαταστάθηκαν στην Αρμενία. Ήταν το 1990. Η κατάσταση παρόλο που ήταν τελείως διαφορετική σε ότι είχε να κάνει με θέματα παροικιακών οργανώσεων και δραστηριοτήτων όπως τα γνωρίζουμε στις χώρες μας, αντισταθμιζόταν από το γεγονός ότι ήταν μια εποχή που είχες πολλά πράγματα να κάνεις.
Η Σοβιετική Ένωση έπνεε τα λοίσθια, υπήρχε γενική κινητοποίηση για το Καραμπάχ, ενθουσιασμός για την ανεξαρτησία της χώρας και πολιτικός πυρετός για τις πρώτες εκλογές που πραγματο ποιούνταν στην Αρμενία για την εκλογή Προέδρου. Η ενεργή μας συμμετοχή σε όλα αυτά έδινε τα πρώτα εκείνα χρόνια μια αίσθηση ότι οι ρυθμοί μας δεν είχαν αλλάξει, αυτή η συνεχής κινητοποίηση ήταν για εμάς κάτι γνώριμο. Αυτό όμως ήταν τα πρώτα χρόνια. Με την πάροδο του χρόνου οι καταστάσεις άλλαξαν και σήμερα ένας Αρμένιος της διασποράς που θα αποφασίσει να εγκατασταθεί στην πατρίδα, θα πρέπει να γνωρίζει ότι θα βρεθεί σε ένα περιβάλλον που πολύ λίγη σχέση έχει με τις οργανωμένες παροικίες της διασποράς.

Με βάση τα προηγούμενα, θα παίξει ρόλο η οικονομική του κατάσταση, οι εργασιακές προοπτικές του και η εν γένει κατάσταση της χώρας;

Ακριβώς σε αυτά θα αναφερόμουν. Η κοινωνική δραστηριότητα που θα θελήσει να αναπτύξει κάποιος στην Αρμενία είναι άμεσα συνυφασμένη με την εργασία και την οικονομική του κατάσταση γενικότερα. Αν καταφέρει να πετύχει σ’ αυτούς τους τομείς μπορεί πολύ πιο εύκολα, με ανεβασμένο ηθικό και καλύτερη διάθεση, να ασχοληθεί με τα κοινά. Διαφορετικά, αν τα οικονομικά του είναι βραχνάς, αποτελούν τροχοπέδη σε οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα. Όλοι όσοι πήγαμε στα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας είχαμε το πλεονέκτημα ότι στην αρχή το οικονομικό δεν μας απασχολούσε, καθώς είχαμε βρεθεί εκεί για να συμμετάσχουμε και να προωθήσουμε τις πολιτικές διεργασίες που βρίσκονταν σε εξέλιξη. Σε αυτό το διάστημα των 2-3 χρόνων γνωρίσαμε τη νοοτροπία των ανθρώπων, τα υπέρ και τα κατά της νέας χώρας και γενικά όλα όσα χρειάζονταν για να αποφύγουμε τυχόν κακοτοπιές. Αυτά βοήθησαν τα μέγιστα στη μετέπειτα εργασιακή μας επιτυχία. Θα ήθελα να επισημάνω για όποιον έχει σκοπό να δραστηριοποιηθεί επιχειρηματικά στην Αρμενία, είναι κατ’ αρχάς να μη βάλει βραχυπρόθεσμους στόχους και να μην πάρει γρήγορες και βιαστι κές α­πο­φά­σεις. Χρειά­ζε­ται έ­να μα­κρο­πρό­θε­σμο πλά­νο, το ο­ποί­ο θα πε­ρι­λαμ­βά­νει ό­λες τις πι­θα­νές α­ντι­ξο­ό­τη­τες, οι ο­ποί­ες θα πρέ­πει να α­ντι­με­τω­πι­στούν με σύ­νε­ση και νη­φα­λιό­τη­τα.
Ε­πί­σης, δύ­ο κυ­ρί­αρ­χα προ­βλή­μα­τα που α­ντι­με­τω­πί­ζουν οι Αρ­μέ­νιοι της δια­σπο­ράς εί­ναι, πρώ­τον ό­τι προ­σεγ­γί­ζουν τα πά­ντα που έ­χουν σχέ­ση με την Αρ­με­νί­α πο­λύ συ­ναι­σθη­ματι­κά και αυ­τό τους ο­δη­γεί στο να κά­νουν ε­σφαλ­μέ­νες συ­νερ­γα­σί­ες με αν­θρώπους οι ο­ποί­οι θα εκ­με­ταλ­λευ­τούν την «α­φε­λή» τους προ­σέγ­γι­ση και δεύ­τε­ρον ό­τι πολ­λές φο­ρές το μό­νο που κά­νουν εί­ναι να βά­ζουν έ­να κε­φά­λαιο και κατό­πιν προ­σπα­θούν να προ­χω­ρή­σουν τη δου­λειά πα­ρα­μέ­νο­ντας στο ε­ξω­τε­ρι­κό και α­πλά ε­πι­σκέ­πτο­νται 2-3 φο­ρές τον χρό­νο τη χώ­ρα. Αυ­τό κα­τά την γνώ­μη μου οδη­γεί σε βέ­βαι­η α­πο­τυ­χί­α. Η πα­ρου­σί­α τους πρέ­πει να εί­ναι μό­νι­μη και συ­νεχής.

Αν υ­πο­θέ­σου­με ό­τι δη­μιουρ­γεί­το η δυ­να­τό­τη­τα ό­λη η δια­σπο­ρά να ε­πι­στρέ­ψει στην Αρ­με­νί­α, πι­στεύ­εις ό­τι αυ­τό θα ή­ταν ω­φέ­λι­μο για τη χώ­ρα ή α­πο­τε­λεί με­γα­λύ­τε­ρο ό­φε­λος η ύ­παρ­ξή της;

Οι υ­πο­θέ­σεις εί­ναι ω­ραί­ες, ό­μως α­κό­μα κα­λύ­τε­ρα εί­ναι να βλέ­πουμε την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα. Ε­γώ θα προ­τι­μού­σα σε πρώ­το βαθ­μό να στα­μα­τή­σει η με­τα­νά­στευ­ση των Αρ­με­νί­ων στο ε­ξω­τε­ρι­κό, κά­τι το ο­ποί­ο έ­χει στοι­χί­σει τη συρ­ρί­κνω­ση του πλη­θυ­σμού της χώ­ρας σχε­δόν στο 50%. Εί­ναι η βα­θύ­τε­ρη πλη­γή της Αρ­με­νί­ας και ε­κεί θα πρέ­πει να ε­στιά­σου­με ό­λες μας τις προ­σπά­θειες, έτσι ώ­στε τα προ­βλή­μα­τα που α­να­γκά­ζουν τους αν­θρώ­πους να ε­γκα­τα­λεί­πουν την πα­τρί­δα τους να ε­πι­λυ­θούν ό­σο το δυ­να­τόν συ­ντο­μό­τε­ρα και με τον κα­λύ­τερο δυ­να­τό τρό­πο. Τώ­ρα, ό­σον α­φο­ρά στην ε­πι­στρο­φή των α­πα­ντα­χού Αρ­με­νί­ων στην πα­τρί­δα, εί­ναι μια πο­λύ με­γά­λη συ­ζή­τη­ση. Ξέ­ρου­με ό­τι εί­ναι κά­τι που ακό­μα και αν α­πο­φα­σι­στεί δεν μπο­ρεί να γί­νει σε σύ­ντο­μο χρο­νι­κό διά­στη­μα. Χρειά­ζε­ται ορ­γά­ νω­ση σε μα­κρο­πρό­θε­σμη βά­ση και πά­λι εί­ναι α­νέ­φι­κτο να πραγμα­το­ποι­η­θεί ο­λο­κλη­ρω­τι­κά. Γνώ­μη μου εί­ναι ό­τι η δια­σπο­ρά θα πρέ­πει να θέ­σει πρω­ταρ­χι­κό στό­χο την κα­τα­πο­λέ­μη­ση της α­φο­μοί­ω­σης και της μεί­ω­σης του πλη­θυ­σμού της και κα­τό­πιν, σε συ­νερ­γα­σί­α με την κυ­βέρ­νη­ση της Αρ­με­νί­ας, να προ­ω­θή­σει πλά­να α­πό τα ο­ποί­α θα ω­φε­λη­θούν α­μοι­βαί­α και οι δύ­ο πλευ­ρές. Πά­ντως ό­σοι α­πο­φα­σί­σουν να ε­γκα­τα­στα­θούν στην Αρ­με­νί­α, αν τη­ρή­σουν τις προ­ϋ­πο­θέ­σεις που α­να­φέ­ρα­με πα­ρα­πά­νω, έ­χω την ε­ντύ­πω­ση ό­τι θα ω­φε­λή­σουν και τον ε­αυ­τό τους και την πα­τρί­δα τους.

Ποιες θα πρέ­πει να εί­ναι οι ε­νέρ­γειες της κυ­βέρ­νη­σης για την ανά­καμ­ψη της οι­κο­νο­μί­ας της Αρ­με­νί­ας και τη βελ­τί­ω­ση του βιο­τι­κού ε­πι­πέδου του λα­ού; Ό­πως ε­πί­σης, ποια θα πρέ­πει να εί­ναι η συμ­με­το­χή των κομ­μά­των της α­ντι­πο­λί­τευ­σης σε αυ­τό το εγ­χεί­ρη­μα;

Πρέ­πει να γυ­ρί­σου­με 23 χρό­νια πί­σω και να δού­με ποια κα­τά­στα­ση υπήρ­χε τό­τε. Η ξαφ­νι­κή διά­λυ­ση της Σο­βιε­τι­κής Έ­νω­σης βρή­κε α­προ­ε­τοί­μα­στη την Αρ­με­νί­α ό­πως και ό­λες τις πρώ­ην Σο­βιε­τι­κές Δη­μο­κρα­τί­ες. Η πρώ­τη κυ­βέρνη­ση που δη­μιουρ­γή­θη­κε δεν κα­τά­φε­ρε να α­πο­τρέ­ψει το χα­ο­τι­κό κλί­μα που επι­κρά­τη­σε. Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα δεν έ­κα­νε και κά­τι για να το α­πο­τρέ­ψει, καθώς ο μο­να­δι­κός της σκο­πός ή­ταν πώς θα κα­τα­φέ­ρει να δια­τη­ρη­θεί στην ε­ξουσί­α.
Για τον σκο­πό αυ­τό και μό­νο χρη­σι­μο­ποί­η­σε τις λι­γο­στές οι­κο­νο­μι­κές πη­γές που διέ­θε­τε. Ο πό­λε­μος με το Α­ζερ­μπαϊ­­τζάν και ο α­πο­κλει­σμός που της ε­πέ­βα­λε η Τουρ­κί­α, ε­πέ­τει­νε την κα­τά­στα­ση, βυ­θί­ζο­ντας σε οι­κο­νο­μι­κό τέλ­μα τη χώ­ρα. Δεν πρέ­πει να ξε­χνά­με βέ­βαια ό­τι η οι­κο­νο­μί­α της ή­ταν δο­μη­μέ­νη πά­νω στη φόρ­μα της Σο­βιε­τι­κής Έ­νω­σης και η βί­αι­η α­πό­σπα­σή της α­πό αυ­τήν τη διέ­λυ­σε κυ­ριο­λε­κτι­κά. Οι κυ­βερ­νή­σεις που α­κο­λού­θη­σαν δεν δια­φο­ρο­ποι­ήθη­καν ι­διαί­τε­ρα α­πό την πρώ­τη, κά­τι που συ­νέ­τει­νε στο να δη­μιουρ­γη­θεί μια α­πα­ξί­ω­ση και έλ­λει­ψη ε­μπι­στο­σύ­νης του λα­ού προς τους κυ­βερ­νώ­ντες και το πο­λι­τι­κό σύ­στη­μα γε­νι­κό­τε­ρα. Οι κά­ποιες α­ναι­μι­κές προ­σπά­θειες για α­νάπτυ­ξη που δη­μιούρ­γη­σαν προσ­δο­κί­ες, δια­κό­πη­καν το 2008 ε­ξαι­τί­ας της διε­θνούς οι­κο­νο­μι­κής ύ­φε­σης και α­πό τό­τε δεν έ­χει κα­τα­φέ­ρει να α­να­κάμ­ψει.
Η α­ντιπο­λί­τευ­ση α­πό την άλ­λη, έ­χο­ντας α­να­τρα­φεί και η ί­δια σ’ αυ­τό το ε­σω­στρε­φές και αρ­ρω­στη­μέ­νο σύ­στη­μα, δεν μπό­ρε­σε να δη­μιουρ­γή­σει ού­τε αυ­τή κά­ποια προ­ο­πτι­κή, αυ­ξά­νο­ντας τη δυ­σπι­στί­α και την α­πο­γο­ή­τευ­ση του κό­σμου.

Το γε­γο­νός ό­τι έ­νας ση­μα­ντι­κός α­ριθ­μός νέ­ων σπου­δά­ζουν σε πανε­ πι­στή­μια του ε­ξω­τε­ρι­κού δη­μιουρ­γεί κά­ποιες προσ­δο­κί­ες;

Ο­πωσ­δή­πο­τε η νέ­α γε­νιά πά­ντα δη­μιουρ­γεί προσ­δο­κί­ες. Εί­ναι ί­σως η μο­να­δι­κή μας ελ­πί­δα για να α­να­κάμ­ψει η Αρ­με­νί­α. Μην έ­χο­ντας ζή­σει και γνω­ρί­σει το α­πο­τυ­χη­μέ­νο σο­βιε­τι­κό μο­ντέ­λο και σπου­δά­ζο­ντας ό­πως και ε­σύ εί­πες σε α­να­γνω­ρι­σμέ­να διε­θνούς φή­μης ι­δρύ­μα­τα, πι­στεύ­ω ό­τι θα φέ­ρει τον «α­έ­ρα» και την πρω­το­πο­ρί­α της αλ­λα­γής, ό­χι μό­νο σε οι­κο­νο­μι­κό, αλ­λά και σε πο­λι­τι­κό και κοι­νω­νι­κό ε­πί­πε­δο.

Αλ­λά­ζο­ντας λί­γο το κλί­μα, που νο­μί­ζεις ό­τι ο­φεί­λε­ται η φθο­ρά των πα­ρα­δο­σια­κών ι­στο­ρι­κών κομ­μά­των της Αρ­με­νί­ας, του Χντσα­κιάν, του Ραμ­γκαβάρ και ει­δι­κό­τε­ρα του Τασ­να­κτσου­τιούν, κά­τι το ο­ποί­ο φα­ντά­ζει πα­ρά­δο­ξο αν κρί­νου­με τη με­γά­λη δυ­να­μι­κή που έ­χει το τε­λευ­ταί­ο στη δια­σπο­ρά;

Πράγ­μα­τι τα ι­στο­ρι­κά κόμ­μα­τα της δια­σπο­ράς ό­πως τα γνω­ρί­ζα­με, σε ό­τι α­φο­ρά τους Χντσα­κιάν και τους Ραμ­γκα­βάρ εί­ναι σή­με­ρα σχε­δόν α­νύ­παρκτα στην Αρ­με­νί­α. Το Τα­σνα­κτσου­τιούν, το ο­ποί­ο εί­ναι α­ναμ­φί­βο­λα το η­γετι­κό κόμ­μα της δια­σπο­ράς, στην Αρ­με­νί­α α­ντι­με­τω­πί­ζει πολ­λά προ­βλή­μα­τα. Η με­γά­λη α­ντι-τασ­να­γκτσα­γκάν προ­πα­γάν­δα των Σο­βιε­τι­κών έ­χει ε­πη­ρε­ά­σει ένα μέ­ρος του λα­ού. Το ό­τι εί­ναι έ­να κόμ­μα αρ­χών, που στο πρό­γραμ­μά του μι­λάει για ε­θνι­κή α­νε­ξαρ­τη­σί­α, έ­χει δη­μιουρ­γή­σει την ε­ντύ­πω­ση ό­τι δεν εί­ναι α­ρε­στό στους Ρώ­σους, οι ο­ποί­οι ου­σια­στι­κά κη­δε­μο­νεύ­ουν τη χώ­ρα, με τη συντρι­πτι­κή πλειο­ ψη­φί­α του λα­ού να πι­στεύ­ει ό­τι μια πι­θα­νή α­πο­χώ­ρη­σή τους θα εί­ναι κα­τα­στρο­φι­κή. Ε­πί­σης, το ό­τι εί­ναι α­νυ­πο­χώ­ρη­το σε ό­τι έ­χει να κάνει με τα ε­θνι­κά θέ­μα­τα, φο­βί­ζει τον κό­σμο. Ε­κτός α­πό αυ­τά βέ­βαια, έ­χει κά­νει και λά­θη τα ο­ποί­α ο­φεί­λει να α­να­γνω­ρί­σει και να προ­σπα­θή­σει να διορ­θώσει, έ­τσι ώ­στε να προ­χω­ρή­σει μπρο­στά.

Τε­λειώ­νο­ντας, δεν μπο­ρώ να α­πο­φύ­γω τον πει­ρα­σμό και να μη ρω­τήσω για τον α­γώ­να των δε­κα­ε­τιών ’70 και ’80. Κα­τά πό­σο ω­φέ­λη­σε το Αρ­με­νι­κό Ζή­τη­μα;

Πρέ­πει να πού­με ό­τι ο έ­νο­πλος α­γώ­νας δεν ή­ταν αυ­το­σκο­πός, ή­ταν έ­να μέ­σο που χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­κε τη συ­γκε­κρι­μέ­νη ε­πο­χή για να προ­ω­θή­σει στρα­τη­γι­κά το Αρ­με­νι­κό Ζή­τη­μα. Το ση­μα­ντι­κό εί­ναι σε κά­θε ε­πο­χή και α­νά­λο­γα με τις πε­ρι­στά­σεις, να ε­πι­λέ­γου­με τους κα­τάλ­λη­λους χει­ρι­σμούς ώ­στε να προ­σθέ­του­με και α­πό έ­ναν κρί­κο στην α­λυ­σί­δα της ε­πί­λυ­σης των ε­θνι­κών μας θε­μά­των. Συ­νε­χί­σα­με και προ­σθέ­σα­με έ­να κρί­κο ακό­μη στην α­λυ­σί­δα με τον ε­θνι­κο­-α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κό α­γώ­να του Αρ­τσάχ και πι­στεύ­ω ό­τι θα συ­νε­χί­σου­με το ί­διο και στο μέλ­λον. Βέ­βαια σε ό­λους τους α­γώ­νες αυ­τούς πλη­ρώ­σα­με βα­ρύ φό­ρο αί­μα­τος, ό­μως τού­το δεν ση­μαί­νει ό­τι θα πρέ­πει να συ­νε­χί­σου­με να κά­νου­με το ί­διο. Γι’ αυ­τό α­νέ­φε­ρα πα­ρα­πά­νω ό­τι κά­θε επο­χή έ­χει τους δι­κούς της τρό­πους και τις δι­κές της α­παι­τή­σεις, ε­νώ το σημα­ντι­κό­τε­ρο εί­ναι να μπο­ρού­με να τις κα­τα­νο­ή­σου­με και να πά­ρου­με τις κα­τάλλη­λες α­πο­φά­σεις.