Η καθηγήτρια Γκοάρ Μουραντιάν είναι φιλόλογος κλασικών γλωσσών, (αρχαία αρμενικά, ελληνικά και λατινικά) ιδιαίτερα διακεκριμένη για το επιστημονικό της έργο στην Αρμενία, όπως επίσης και μεταφράστρια και συγγραφέας πολλών άρθρων και μελετών. Σπούδασε στη Φιλολογική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αγ. Πετρούπολης (τότε Λένινγκραντ) και έκανε το μεταπτυχιακό της στο τμήμα του Ινστιτούτου Ανατολικών Σπουδών της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών της Αρμενίας. Το 1986 εκπόνησε τη μεταπτυχιακή της εργασία με τίτλο «Το Βιβλίο των χρειών («Προγυμνάσματα» του Αφθονίου) και οι πηγές του», ενώ το 2005 εκπόνησε τη διδακτορική της διατριβή «Η φιλελληνική σχολή και η κλασική αρμενική γλώσσα». Από το 1982, η κα Μουραντιάν εργάζεται στο Μαντεναταράν (Μουσείο Ινστιτούτο χειρογράφων) και από το 2014 διατελεί διευθύντρια του τμήματος μελέτης και μετάφρασης αρχαίων κειμένων του προαναφερθέντος επιστημονικού ιδρύματος. Είναι μέλος της Διεθνούς Εταιρίας των αρμενολογικών σπουδών (AIEA - Association Internationale des Études Arméniennes). Συνεργάζεται με πανεπιστήμια της Ευρώπης και της Αμερικής στο πεδίο των αρμενολογικών μελετών.

Γκεβόρκ Καζαριάν
Ιανουάριος- Μάρτιος 2016, τεύχος 88

Κα Μουραντιάν, μεγαλώσατε μέσα σε μια οικογένεια με έντονη καλλιτεχνική δραστηριότητα, σε ένα περιβάλλον ανθρώπων της τέχνης. Παρακαλώ να μας πείτε λίγα λόγια για την οικογένειά σας.

Ο πατέρας μου είναι ένας από τους πλέον διακεκριμένους ζωγράφους της Αρμενίας, ο Σαρκίς Μουραντιάν (1927-2007). Ήταν από αυτούς που συμμετείχαν ενεργά στον αγώνα για την αναγνώριση της Γενοκτονίας στη Σοβιετική Ένωση το 1965, αλλά και στον αγώνα για την ανεξαρτησία της Αρμενίας και του Αρτσάχ (Ναγκόρνο Καραμπάχ) από το 1988. Ο πατέρας μου υπήρξε ένας μεγάλος καλλιτέχνης και παράλληλα ένας αγωνιστής, ένας αγνός πατριώτης. Η μητέρα μου, Λιουτμίλα Κετσέκ, ήταν κόρη της Λιουμπόφ Λαζαρεβάς – τραγουδίστριας της Όπερας του Ερεβάν. Στην οικογένειά μας η τέχνη ήταν κάτι το φυσικό, σαν τον αέρα και το νερό. Παρόλο που ακολούθησα τον κλάδο της φιλολογίας, εντούτοις η τέχνη αποτελεί για μένα τη μεγαλύτερη χαρά και συντροφιά της ζωής μου!

Κάθε Αρμένιος γνωρίζει τον πίνακα του Σαρκίς Μουραντιάν «Τελευταία νύχτα» (1956). Κατά τη γνώμη μου, το έργο αυτό είναι η καλύτερη προσωπογραφία του Κομιτάς και ένα από τα πιο εντυπωσιακά αριστουργήματα της αρμενικής ζωγραφικής.

Ο πίνακας αυτός, από την πρώτη μέρα της δημιουργίας του, συμπεριλήφθηκε στην μόνιμη έκθεση της Εθνικής Πινακοθήκης της Αρμενίας! Ο πατέρας μου έχει και άλλους πίνακες με θέμα τον Κομιτάς, αλλά ο πίνακας «Τελευταία νύχτα» έγινε τόσο γνωστός, ώστε τον βλέπουμε στα εξώφυλλα πολλών βιβλίων, δίσκων, αλλά και στο διαδίκτυο. Το έργο αυτό έχει πλέον μια παναρμενική αξία και χαράζει τη δική του αυτόνομη πορεία. Τον Οκτώβριο του 2015, στο πολιτιστικό κέντρο του Προξενείου της Ελλάδας στην Κωνσταντινούπολη, πραγματοποιήθηκε η έκθεση των έργων του Σαρκίς Μουραντιάν, ανάμεσα στα οποία ήταν και μια άλλη εκδοχή του εν λόγω πίνακα. Έντονα συμβολικό ήταν το γεγονός ότι η απεικόνιση της σύλληψης του Κομιτάς στην Κωνσταντινούπολη παρουσιάστηκε εκεί!

Τα αρχαία ελληνικά δεν ομιλούνται πλέον. Πώς προέκυψε το ενδιαφέρον σας για αυτήν τη γλώσσα, που είναι μάλιστα και το αντικείμενο των μακρόχρονων ερευνών σας;

Αυτό έγινε κάπως τυχαία. Ήμουν φοιτήτρια της Φιλολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Αγ. Πετρούπολης και για ένα εξάμηνο σπούδαζα στο τμήμα της ρωσικής φιλολογίας. Εκεί, ο ιστορικός Κωνσταντίν Χουδαβερντιάν με συμβούλεψε να συνεχίσω τις σπουδές μου στο τμήμα κλασικής φιλολογίας, προκειμένου να έχω πρόσβαση σε πηγές αρχαίων κειμένων. Έτσι, χάρη στη συμβουλή αυτού του σοφού καθηγητή, άνοιξε μπροστά μου ο καταπληκτικός κόσμος των αρχαίων ελληνικών. Βεβαία, είναι πάρα πολύ δύσκολο να μάθει κανείς μια γλώσσα που δεν ομιλείται, και ιδιαίτερα τα αρχαία ελληνικά. Οι φοιτητές της κλασικής φιλολογίας θεωρούνταν οι πιο φιλόπονοι και φιλομαθείς σπουδαστές. Να φανταστείτε ότι κάθε βράδυ μας έπαιρνε πέντε με έξι ώρες για να προετοιμαστούμε για τα μαθήματα της επόμενης ημέρας! Όμως, αυτή η απαιτητική σχολή μας εφοδίασε με εμπειρία και γνώσεις για τις μελλοντικές επιστημονικές έρευνές μας.

Μαζί με τον σύζυγό σας, τον διακεκριμένο και έμπειρο μεταφραστή Αράμ Τοπτσιάν, πραγματοποιήσατε τη μετάφραση στην αρμενική δύο μνημείων της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας – της «Βιβλιοθήκης» του Απολλόδωρου και του «Δάφνις και Χλόη» του Λόγγου. Ποιοι ήταν οι λόγοι που σας ώθησαν στη μετάφραση τους; Το σύγχρονο αναγνωστικό κοινό της Αρμενίας είχε την ανάγκη αυτών των έργων;

Το έργο του Λόγγου είναι το πρώτο ειδυλλιακό και ερωτικό μυθιστόρημα στην παγκόσμια λογοτεχνία. Πρόκειται για ένα πολύ ιδιαίτερο και όμορφο έργο! Όσο για τη «Βιβλιοθήκη» του Απολλόδωρου, αυτή είναι μια εξέχουσα συλλογή των μύθων της αρχαιότητας, η οποία συγγράφτηκε περίπου τον 2ο αι. π.Χ. Το «Δάφνις και Χλόη» είδε το φως της δημοσιότητας το 2011, ενώ η δημοσίευση της «Βιβλιοθήκης», μαζί με εκτενή μελέτη και σχόλια και τις πιο αξιόλογες αποδόσεις των αρχαίων ελληνικών μυθών μέσα στην μεσαιωνική αρμενική γραμματεία, ακόμη αναβάλλεται λόγω οικονομικών δυσκολιών. Το αρμενικό αναγνωστικό κοινό έχει ανάγκη να γνωρίσει την παγκόσμια λογοτεχνία, και μάλιστα τα κλασικά έργα, μέσα από νέες, υψηλής ποιότητας μεταφράσεις από το πρωτότυπο· και τονίζω το πρωτότυπο γιατί παλαιότερα οι μεταφράσεις γίνονταν συχνά από ήδη μεταφρασμένα κείμενα στη ρωσική γλώσσα και γι’ αυτό το λόγο, είχαμε πρόβλημα με την ακρίβεια και την πιστότητά τους.

Η πρόσφατη μελέτη σας με τίτλο «Η επίδραση των αρχαίων ελληνικών μύθων μέσα στην αρμενική μεσαιωνική γραμματεία» είναι ένα πολύ πρωτότυπο και μοναδικό θέμα. Πώς σας γεννήθηκε η ιδέα για αυτήν την εργασία;

Η αρμενική γραμματεία αποτελεί έναν πολύ αυτόνομο και ιδιότυπο κλάδο της γραμματείας της Χριστιανικής Ανατολής, η οποία έχει και αρχαίες ελληνικές ρίζες. Τον 5ο αι. μ. Χ. μεταφράστηκαν πολλά έργα από τα ελληνικά στην αρμενική– η Αγ. Γραφή, έργα των Πατέρων της Εκκλησίας, καθώς επίσης και γραμματικά, ρητορικά και φιλοσοφικά έργα. Μέσα σε αυτές τις μεταφράσεις, λοιπόν, υπάρχουν συχνά αναφορές αρχαίων ελληνικών μύθων, που μεταγενέστερα έγιναν πηγή έμπνευσης για πολλούς Αρμένιους συγγραφείς. Εγώ μελετούσα τα συγγράμματα του φιλέλληνα Γρηγορίου Μαγίστρου – ενός διακεκριμένου κοσμικού συγγραφέα, πολιτικού και αξιωματούχου της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ο Μάγιστρος, ο οποίος έζησε τον 11ο αι., γνώριζε ελληνικά και πολλά από τα έργα του αναφέρονται στην ελληνική μυθολογία. Αφού διαπίστωσα αυτό το πλούσιο και ενδιαφέρον υλικό στα έργα του Γρηγορίου του Μαγίστρου, θεώρησα αναγκαίο να εντοπίσω και να συγκεντρώσω όλες τις αναφορές των αρχαίων ελληνικών μύθων στις αρμενικές πηγές του Μεσαίωνα, ξεκινώντας από τον πατέρα της αρμενικής Ιστορίας και μεγάλο φιλέλληνα Μοβσές Χορενατσί (5ος αι. μ.Χ.). Έτσι, έχουμε σήμερα μια ολοκληρωμένη μελέτη για το θέμα αυτό.

«Οι ελληνισμοί μέσα στην κλασική αρμενική γλώσσα» είναι μια ακόμη μελέτη σας, η οποία αναμφίβολα έχει τεράστια και διαχρονική αξία στο τομέα της αρμενολογίας. Ελάχιστοι, όμως, ξέρουν τι θα πει «ελληνισμός» ή «σχολή των φιλελλήνων».

Ευχαριστώ για την εκτίμησή σας! «Φιλελληνική σχολή» ονομάζεται εκείνη η κατεύθυνση των λογίων ανδρών (περίπου από το 2ο μισό του 5ου αι. μέχρι το 1ο μισό του 8ου αι. μ.Χ.) που μετέφρασαν από τα ελληνικά στην αρμενική γλώσσα τα επιστημονικά, φιλοσοφικά και θεολογικά έργα εκείνης της εποχής. Οι μεταφράσεις αυτές είχαν ως αποτέλεσμα την πολύ έντονη επίδραση της ελληνικής γλώσσας στα αρμενικά. Οι φιλέλληνες έφτιαξαν νέες αρμενικές λέξεις, επιστημονικές αλλά και καθημερινές απλές, μέσω γλωσσικών «αντιγράφων» από τα ελληνικά. Ακόμη, μιμούμενοι την ελληνική γραμματική, οι φιλέλληνες συγγραφείς και μεταφραστές προσπάθησαν να εισάγουν στην αρμενική τεχνιτές γραμματικές μορφές. Παράδειγμα αποτελεί το ότι στα κείμενα της φιλελληνικής σχολής συναντάμε θηλυκές αντωνυμίες, ενώ η γραμματική κατηγορία του φύλου δεν υπήρχε στα αρχαία αρμενικά. Οι φιλέλληνες αντέγραψαν τη σύνταξη της ελληνικής, ακόμη και τις ιδιότυπες συντακτικές εκφράσεις. Όλες αυτές, λοιπόν, οι γλωσσικές «ιδιοτροπίες» που εισήχθησαν στα αρμενικά με την επίδραση των ελληνικών ονομάζονται «ελληνισμοί». Βέβαια, ο σκοπός αυτών των προσπαθειών ήταν να αποδοθούν τα ελληνικά κείμενα στα αρμενικά με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια.

Ποια ήταν η συμβολή της φιλελληνικής σχολής στην αρμενική γλώσσα, αφού, όπως καταλαβαίνουμε, οι ελληνισμοί ήταν, σε ένα μεγάλο βαθμό, ξένα στοιχεία για την αρμενική; Επέζησαν οι ελληνισμοί στα αρμενικά;

Η σπουδαιότερη συμβολή της φιλελληνικής σχολής έγκειται όχι μόνο στο γεγονός ότι χάρη σε αυτή εισήχθησαν νέες λέξεις, επιστημονικοί, φιλοσοφικοί όροι και γενικότερα λέξεις που εκφράζουν αφηρημένες έννοιες, αλλά τέθηκαν και οι βάσεις και οι αρχές για τη δημιουργία παρόμοιων λέξεων και στο μέλλον. Τις αρχές αυτές εμείς χρησιμοποιούμε ως σήμερα. Οι περισσότερες γραμματικές ιδιοτυπίες των φιλελλήνων δεν επέζησαν στην αρμενική γραμματική, όμως πολλές λέξεις αυτής, «αντίγραφα» των ελληνικών, αιώνες τώρα έχουν γίνει αναπόσπαστο μέρος του λεξικολογίου της αρμενικής γλώσσας.

Την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης είχαμε μια μεγάλη παράδοση στον τομέα της βυζαντινολογίας. Ποια είναι η σημερινή κατάστασή της στην Αρμενία;

Η βυζαντινολογία στην Αρμενία πάντα ήταν συνδεδεμένη με την αρμενολογία. Ο αείμνηστος καθηγητής Χρατς Μπαρτικιάν (1927-2011), μέλος της Ακαδημίας της Αρμενίας και των Αθηνών, ήταν βυζαντινολόγος και αρμενολόγος ταυτόχρονα. Δυστυχώς, το Πανεπιστήμιο του Ερεβάν δεν έχει τμήμα βυζαντινολογίας. Τα μαθήματα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας στα διάφορα τμήματα είναι χρονικά περιορισμένα και δεν προλαβαίνουν να δώσουν μια ολοκληρωμένη γνώση στους φοιτητές. Κατά κανόνα, πλήρεις σπουδές βυζαντινολογίας μπορούν να κάνουν εκείνοι που έχουν τη δυνατότητα να σπουδάζουν στο εξωτερικό.

Ποιες προκλήσεις αντιμετωπίζει σήμερα η αρμενολογία στην Αρμενία;

Γενικότερα, η επιστημονική κοινότητα σήμερα στην Αρμενία έχει πρόβλημα βιοπορισμού, λόγω των χαμηλών μισθών. Παράλληλα, παρατηρείται και μια αρνητική στάση της κοινωνίας απέναντι στην επιστήμη. Ο σεβασμός και το κύρος που απολάμβαναν οι επιστήμονες την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης έχει πλέον εκλείψει. Λίγοι είναι οι νέοι που επιλέγουν να εισέλθουν στο πεδίο της επιστημονικής γνώσης και έρευνας, συνήθως είναι άτομα πολύ αφοσιωμένα, με μεγάλη αγάπη γι’ αυτό που κάνουν, είναι οι «τρελοί», όπως τους χαρακτηρίζει ο απλός κόσμος.

Κα Μουραντιάν, η ανάπτυξη της αρμενολογίας ανέκαθεν ήταν συνδεδεμένη και με ξένους μελετητές-αρμενολόγους. Σήμερα, συνεχίζεται το ενδιαφέρον για αρμενικά θέματα στο εξωτερικό;

Πράγματι, τα τελευταία χρόνια συχνά ακούμε ότι λιγοστεύουν οι φοιτητές που ενδιαφέρονται για την αρμενολογία ή ότι στο τάδε πανεπιστήμιο του εξωτερικού θα κλείσει ο αντίστοιχος τομέας. Από την άλλη, σε πολλές χώρες υπάρχουν διακεκριμένοι και αφοσιωμένοι αρμενολόγοι, μαζί με ένα ικανοποιητικό, νέο δυναμικό στον τομέα αυτόν. Θετική εξέλιξη είναι και το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια έγιναν πολλές συνεργασίες μεταξύ των επιστημόνων αρμενολόγων της Αρμενίας και του εξωτερικού. Με όλα αυτά, μπορώ να πω ότι είμαι αρκετά αισιόδοξη για το μέλλον της αρμενολογίας.

Tweet

Share