Στον Ραζ­μίκ Α­γα­μπα­τιάν 

Τεύχος: Μάρτιος-Απρίλιος 2010

Κάρ­λα Κα­ραμ­πετιάν δη­μο­σιο­γρά­φος και σκη­νο­θέ­της του ντοκι­μα­ντέρ «Screamers»

Εί­ναι πο­λύ ση­μα­ντι­κό να α­πευ­θυν­θού­με σε έ­να ευ­ρύ­τε­ρο σύ­νο­λο αν­θρώ­πων. Εί­μαστε λί­γοι, αλ­λά μπο­ρού­με να γί­νου­με πε­ρισ­σότε­ροι...

Το ντο­κι­μα­ντέρ Screamers, ποιους στό­χους εί­χε και κα­τά πό­σο τους ­πέ­τυχε;

Υ­πό την ι­διό­τη­τα της δη­μο­σιο­γρά­φου και σκη­νο­θέ­τι­δος, προ­σπά­θη­σα να πα­ρου­σιά­σω α­πό δια­φο­ρε­τι­κή ο­πτι­κή γω­νί­α τo ι­στο­ρι­κό των γε­νο­κτο­νιών του προ­η­γού­με­νου αιώ­να. Επι­δί­ω­ξα να ε­στιά­σω στους πραγ­μα­τι­κούς λό­γους για τους ο­ποί­ους συ­νέ­βη­σαν -και ε­ξα­κο­λου­θούν να συμ­βαί­νουν- οι γε­νο­κτο­νί­ες, και για­τί η διε­θνής κοινό­τη­τα τις ε­πι­τρέ­πει. Το βρα­βευ­μέ­νο με Πού­λι­τζερ βι­βλί­ο της Σα­μάν­θα Πά­ουερ «Έ­να πρό­βλη­μα α­πό την κό­λα­ση: Α­με­ρι­κή και η Ε­πο­χή της Γε­νο­κτο­νί­ας» προσ­διο­ρί­ζει τους Screa-mers ως τους αν­θρώ­πους που αρ­νού­νται να σιωπή­σουν. Οι System of a Down (SOAD) που πρω­τα­γω­νι­στούν στο φιλ­μ εί­ναι έ­να ε­ξαί­ρε­το πα­ρά­δειγ­μα ό­σων ε­πέ­λε­ξαν να υ­ψώ­νουν φω­νή. Εί­ναι γε­γο­νός, ό­τι σε ό­λες τις γε­νο­κτο­νί­ες - α­πό των Αρ­με­νίων έ­ως το Ο­λο­καύ­τω­μα και τις πε­ρι­πτώ­σεις της Κα­μπό­τζης, της Βο­σνί­ας, της Ρουάντα και του Νταρ­φούρ - υ­πήρ­ξαν «Φω­νές». Το πρό­βλη­μα  ή­ταν ό­τι πο­τέ κανέ­νας δεν τις ά­κου­σε - ή του­λά­χι­στον ό­σο θα έ­πρε­πε - για να ανα­λά­βει δρά­ση και να στα­μα­τή­σει αυ­τές τις ε­παί­σχυ­ντες πρά­ξεις. Ου­σια­στι­κά, ή­θε­λα να ξε­σκε­πά­σω την υ­πο­κρι­σία της ε­ξω­τε­ρι­κής πο­λι­τι­κής των Η.­Π.Α. και θε­ω­ρώ πως το ­πέ-­τυ­χε μια νέ­α προ­σέγ­γιση στο ζήτη­μα των γενο­κτονιών φρε­σκά­ρο­ντας τη μνή­μη ό­σων δια­τεί­νο­νται ό­τι δεν συ­νέ­βησαν. Πλέ­ον, ο­ποια­δή­πο­τε α­να­φο­ρά στο θέ­μα της Γε­νο­κτο­νί­ας των Αρμενίων εί­ναι άρ­ρηκτα συν­δε­δε­μέ­νη με την ά­τε­γκτη αρ­νη­τι­κή στά­ση της Τουρ­κί­ας στο θέ­μα της πα­ραδο­χής των ευ­θυ­νών της, και τη σκό­πι­μη α­με­ρι­κα­νι­κή σι­γή ι­χθύ­ος. Αλ­λά στην πο­λι­τι­κή, εί­ναι συ­νή­θης η πρακτι­κή των λε­κτι­κών ε­λιγ­μών και της μη α­να­φο­ράς της λέ­ξης «γε­νο­κτο­νί­α», ώ­στε να α­πο­φευ­χθούν εν­δε­χό­μενες α­παι­τή­σεις για α­νά­λη­ψη δρά­σης.

Κα­τά πό­σο το ντο­κι­μα­ντέρ μπό­ρε­σε να α­να­δεί­ξει το Αρ­μενι­κό ζή­τη­μα και να ε­πη­ρε­ά­σει τις ε­ξε­λί­ξεις;

Το Screamers ή­ταν σαν μια πέ­τρα που έ­πε­σε στο νε­ρό, α­να­τά­ρα­ξε την ε­πι­φά­νεια και οι κυ­μα­τι­σμοί που προ­κά­λε­σε, ε­ξα­κο­λουθούν να ε­ξα­πλώ­νο­νται. Ε­κτός α­πό τις κι­νη­μα­το­γρα­φι­κές αί­θου­σες, προ­βλή­θη­κε στο Α­με­ρικα­νι­κό Κο­γκρέ­σο, στη Βρε­τανι­κή Βου­λή, στο Ευ­ρω­πα­ϊ­κό και Κανα­δι­κό Κοι­νο­βού­λιο, κα­θώς και σε πα­νε­πι­στή­μια, πνευ­μα­τι­κά κέντρα, α­κό­μη και σε εκ­κλη­σί­ες και συ­ναγω­γές. Ο­πό­τε δό­θη­κε α­κό­μη με­γα­λύ­τερη διά­στα­ση στο ζή­τη­μα. Επιπρό­σθε­τα, το φιλ­μ συ­νε­χί­ζει να προ­σελ­κύ­ει το εν­δια­φέ­ρον της δια­δι­κτυα­κής κοι­νό­τη­τας. Σί­γου­ρα ρό­λο σ’ αυ­τό έ­παι­ξε και η δη­μο­τι­κό­τη­τα των SOAD. Ό­πως και το ό­τι το Αρ­με­νι­κό ζή­τη­μα ε­ξα­κο­λου­θεί να α­πα­σχο­λεί την ε­πι­και­ρό­τη­τα.

Κα­τά τη γνώ­μη σου γιατί συ­νε­χί­ζο­νται οι γε­νο­κτο­νί­ες;

Οι γε­νο­κτο­νί­ες συ­νε­χί­ζο­νται και κα­νείς δεν κά­νει κά­τι για να τις στα­μα­τή­σει. Και τού­το διό­τι πρό­κει­ται για μα­ζι­κά ε­γκλή­μα­τα που χρη­μα­το­δο­τού­νται α­πό τις κυ­βερ­νή­σεις. Δεν έ­χου­με να κά­νου­με λοι­πόν, ού­τε με κά­ποιο θέ­λη­μα Θε­ού, ού­τε με φυ­σι­κές κα­τα­στροφές. Πώς μπο­ρεί ό­μως η αν­θρω­πό­τη­τα να ε­ξι­λε­ω­θεί απ’ αυ­τή την ύ­βρη; Α­πο­ποιού­μα­στε των ευ­θυ­νών μας ε­πι­κα­λού­με­νοι τις αν­θρώ­πι­νες α­δυ­να­μί­ες ή γυρ­νώντας την πλά­τη μας και κλεί­νο­ντας τ’ αυ­τιά μας. Εί­ναι κα­τα­στρο­φι­κό να ε­ξα­κο­λου­θού­με να βα­δί­ζου­με σε αυ­τόν το δρόμο, μπο­ρούμε ό­μως να αλ­λά­ξου­με. Χρειά­ζε­ται α­πλά μια σω­στή η­γε­σί­α και μια α­ντί­στοι­χη πο­λι­τι­κή βού­λη­ση. Θε­ω­ρώ λοι­πόν, ό­τι η ται­νί­α δίνει πολ­λή τρο­φή για σκέ­ψη.

Τι πι­στεύ­εις ό­τι χρειά­ζε­ται ώ­στε να α­να­γνω­ρι­στεί η Γε­νο­κτο­νί­α των Αρ­με­νί­ων στις Η.Π.Α και σε άλλες χώ­ρες και ποιος ο ρό­λος της  δια­σπο­ράς σε αυ­τή την προ­σπά­θεια;

Αυ­τή εί­ναι μια πο­λύ καλή ε­ρώ­τη­ση. Κατ’ αρ­χάς, πι­στεύ­ω πως ό­σο πιο πολ­λοί άν­θρω­ποι μα­θαί­νουν την α­λή­θεια σχε­τι­κά με την Γε­νο­κτο­νία των Αρ­με­νί­ων - α­πό βι­βλί­α, δη­μό­σιες α­ντι­πα­ρα­θέ­σεις κ.ά. - τό­σο το κα­λύ­τε­ρο. Η γνώ­ση εί­ναι δύ­να­μη. Ε­πο­μέ­νως, η Αρ­με­νι­κή Δια­σπο­ρά ο­φείλει να συ­νε­χί­σει να πιέ­ζει τους πολι­τι­κούς και να α­ντι­μά­χε­ται την τουρ­κι­κή άρ­νη­ση. Για πα­ρά­δειγ­μα, στις Η.­Π.Α. θα πρέ­πει να μην ε­πι­τρέ­ψου­με στις αρχές να ε­φη­συχά­σουν. Ναι, οι φω­νές μας α­κού­γο­νται και δεν πρέ­πει για κα­νέ­να λό­γο να σι­γή­σουν. Θα ή­ταν κα­λό να προ­σεγ­γί­σου­με κι άλ­λες ο­μά­δες, που εί­τε έ­χουν πλη­ρώ­σει ό­πως ε­μείς το τί­μη­μα της γε­νοκτο­νί­ας, εί­τε α­γω­νί­ζο­νται για τα βα­σι­κά αν­θρώπι­να δι­καιώ­μα­τα. Α­κό­μη κι ε­κείνους που α­παι­τούν πε­ρισ­σό­τε­ρες πο­λι­τι­κές ελευ­θε­ρί­ες στην Τουρ­κί­α. Εί­ναι πο­λύ ση­μα­ντι­κό να α­πευ­θυν­θού­με σε έ­να ευ­ρύ­τε­ρο σύ­νο­λο ανθρώ­πων. Εί­μα­στε λί­γοι, αλ­λά μπορού­με να γί­νου­με πε­ρισ­σό­τε­ροι, αν ε­νώ­σουμε τις δυ­νά­μεις μας με ό­σους μας έ­χουν α­κού­σει και έ­χουν κα­τα­νο­ή­σει τη ση­μα­σί­α της α­να­γνώ­ρι­σης της Γε­νο­κτονί­ας των Αρμενίων. Με άλ­λα λό­για η αρ­με­νι­κή κοι­νότη­τα ο­φεί­λει να κα­τα­λά­βει ό­τι η α­ναγνώ­ρι­ση της Γε­νο­κτο­νί­ας εί­ναι ζή­τη­μα αν­θρω­πί­νων δι­καιω­μάτων που α­φο­ρά ό­λο τον κό­σμο και δεν εί­ναι α­πο­κλει­στικά δι­κό μας θέ­μα. Εί­ναι εν­δεικτι­κό, πως το Πα­νε­πι­στή­μιο της Νό­τιας Κα­ρο­λί­νας με τη βο­ή­θεια του Ι­δρύ­ματος του Στή­βεν Σπίλ­μπερ­γκ «Shoah» (το Ολο­καύ­τω­μα στα ε­βρα­ϊ­κά) θα ε­ντά­ξει στο τε­ρά­στιο ψη­φια­κό αρ­χεί­ο του τις μα­γνητο­σκο­πη­μέ­νες α­πό τον Μι­κα­έλ Χα­γκο­πιάν μαρ­τυ­ρί­ες των ε­πι­ζώντων της Γε­νο­κτο­νί­ας των Αρμενίων. Ό­πως α­κρι­βώς έ­χει γί­νει δη­λα­δή και με το Ο­λο­καύ­τω­μα, ό­που πά­λι με πρω­το­βου­λί­α του ί­διου ι­δρύ­μα­τος κα­τα­γρά­φη­καν και αρ­χειο­θε­τήθηκαν οι πε­ρι­πτώ­σεις 50.000 ε­πι­ζώ­ντων. Έ­να άλλο πα­ρά­δειγ­μα εί­ναι πως η προ­βο­λή της ται­νί­ας «Screamers» προ­ω­θή­θη­κε στο Κα­ναδι­κό Κοι­νοβού­λιο α­πό μια ορ­γά­νω­ση α­πό την Ρουά­ντα. Εί­ναι προ­φα­νές λοι­πόν, ό­τι κατ’ αυ­τόν τον τρόπο μπο­ρού­με να α­πευ­θυν­θούμε σε πε­ρισ­σότε­ρους «α­κρο­α­τές» και να δια­δο­θεί το μή­νυ­μά μας.

Εί­ναι και­ρός να πά­ψου­με να σκε­φτό­μα­στε μέ­σα σε στενά πλαί­σια και να διευ­ρύ­νου­με τα ό­ριά μας. Δεν έ­χου­με την... πο­λυ­τέ­λεια να συ­νε­χί­σουμε να εί­μα­στε προ­σκολ­λη­μέ­νοι στις ξε­πε­ρα­σμέ­νες πρα­κτι­κές του πα­ρελ­θόντος.

Αν α­να­γνω­ρι­στεί το Αρ­μενι­κό ζή­τη­μα, οι δε­σμοί α­νά­με­σα στη δια­σπο­ρά θα ε­κλεί­ψουν ή θα υ­πάρ­ξει και άλ­λο ζη­τού­με­νο - κι αν ναι ποιο;

Έ­χω τα­ξι­δέ­ψει στις κυ­ριό­τε­ρες πα­ροι­κί­ες της Αρ­με­νι­κής Δια­σπο­ράς και έ­χω δια­πι­στώ­σει ό­τι μας ε­νώ­νουν ι­σχυ­ροί δε­σμοί. Μας δέ­νουν οι πα­ρα­δό­σεις μας και ο πλού­σιος πο­λι­τι­σμός μας. Αν λοι­πόν τε­λι­κά, η Γενο­κτο­νί­α των Αρμενίων α­να­γνω­ρι­στεί, θα έ­χου­με α­κό­μη να δια­νύ­σου­με πο­λύ δρό­μο. Για πα­ράδειγ­μα, θα πρέ­πει, ό­πως προα­νέ­φε­ρα, να αρ­χειο­θε­τή­σου­με τις μαρ­τυ­ρί­ες των ε­πι­ζώ­ντων μας, κα­τά τρό­πο που θα εί­ναι προ­σβά­σι­μες από ό­λους. Οι πε­ρισ­σό­τε­ροι ε­πι­ζώ­ντες δεν βρί­σκο­νται πλέ­ον εν ζω­ή, αλ­λά οι μαρ­τυ­ρί­ες τους πα­ρα­μέ­νουν. Ύ­στε­ρα θα πρέ­πει να κερδί­σου­με το πο­λι­τι­κό στοί­χη­μα ό­τι οι «φω­νές» μας δε θα σι­γή­σουν πο­τέ και ό­τι η Γε­νο­κτο­νί­α των Αρμενίων θα ε­ντα­χθεί στη δι­δα­κτέ­α ύ­λη των εκ­παι­δευ­τι­κών ι­δρυ­μά­των.

Επί­σης, εί­ναι α­να­γκαί­ο να δια­σφα­λι­στεί ο σε­βα­σμός της μνήμης μας και των ε­πε­τεί­ων μας, ό­πως και το μέλ­λον των σχο­λεί­ων μας. Όμως το με­γά­λο ε­ρώ­τη­μα εί­ναι τι θα συμ­βεί, ό­ταν εν­δε­χο­μέ­νως η ί­δια η Τουρ­κί­α α­να­γνω­ρί­σει τη Γε­νο­κτο­νί­α; Τι θα κά­νει για να μνη­μο­νεύ­ει αυ­τό που συ­νέ­βη; Εί­ναι αρ­κε­τή μια δη­μό­σια δή­λωση συγ­γνώμης; Μή­πως πρέ­πει να υ­πάρ­ξουν κι άλ­λες α­παι­τή­σεις; Ποιος θα το α­πο­φασί­σει αυ­τό; Όλα αυ­τά εί­ναι υ­πέ­ρ αρ­κε­τά για σκέ­ψη και προ­βλη­μα­τι­σμό…