Φέτος το καλοκαίρι στο Ρίο της Βραζιλίας, εκτός από τον Κωνσταντίνο Δασκαλάκη βραβεύθηκε με το βραβείο Leelavati και ο μαθηματικός Αλί Νεσίν. Η βράβευσή του Νεσίν αφορά το εκπαιδευτικό έργο που γίνεται στο «Μαθηματικό χωριό» Σιρίντζε της Τουρκίας. Πρόκειται για το παλιό ρωμαίικο χωριό Κιρκιντζέ, που αναφέρει η Διδώ Σωτηρίου στα «Ματωμένα Χώματα» και που αναστηλώθηκε από τον Σεβάν Νισανιάν.
Ο εξόριστος πλέον στο νησί της Σάμου, Σεβάν Νισανιάν -υπό την εποπτεία του οποίου είχαν γίνει οι εργασίες κατασκευής του «Μαθηματικού Χωριού»- συνόδεψε τον φίλο του Αλί Νεσίν στην μακρινή Βραζιλία, για τη παραλαβή του βραβείου Leelavati.
οραματιστής Σεβάν είχε κινήσει γεμάτος περιέργεια λίγες μέρες νωρίτερα, ώστε να εξερευνήσει μέρη που δεν γνώριζε.
Στην επιστροφή του, καθώς έκανε στάση ανάσας και ξεκούρασης στην Αθήνα, δεν θα μπορούσα να μην τον ρωτήσω, αν είδε κάτι που να αφορά «εμάς», εμάς τους αρμένιους που έχουμε σκορπιστεί σαν τα σποράκια του ροδιού σε όλον τον πλανήτη. Και πράγματι μου διηγήθηκε: «Αργά κάποιο βράδυ, στον επαρχιακό δρόμο περίπου δύο ώρες βόρεια της πρωτεύουσας του Ρίο ντε Τζανέιρο, προσπέρασα μια μικρή πολιτεία. Στην είσοδο σε καλωσόριζε η επιγραφή Municípiode Comendador Levy Gasparian. Παρά το σκοτάδι το επίθετο ήταν ξεκάθαρο. Δεν σταμάτησα, αλλά τώρα που ρωτάς, μου κίνησες την περιέργεια. Ποιος ήταν ο Κασπαριάν και τι δουλειά είχε στην άλλη άκρη της γης;».
Έτσι άρχισαν οι παράλληλες αναζητήσεις μας για τον άγνωστο σε εμάς Λέβι (Λεβόν) Κασπαριάν.

Ήρα Τζούρου
Αύγουστος- Οκτώβριος 2018, τεύχος 98

Από τους πρώτους αρμένιους που έφτασαν στην Βραζιλία, το έτος 1879, συναντάμε το όνομα Μιχράν Λατιφιάν (γνωστός ως Μιχράν Λατίφ), όταν ακόμα η Βραζιλία είναι μοναρχία. Γεννημένος το 1856 στην Κωνσταντινούπολη, ο Λατιφιάν είναι ο δημιουργός της σιδηροδρομικής γραμμής στις Βραζιλιάνικες πολιτείες Minas Jerays, Pernambuku και Seara και των σταθμών Imperatriz Leopoldina και Avenida Beira Mar Avenu.
Για τις υπηρεσίες του στην Βραζιλία ο Λατιφιάν τιμήθηκε με ειδικό βραβείο.
Οι ιστορικές ημερομηνίες της μετακίνησης του αρμένικου πληθυσμού προς την μακρινή Δύση ξεκινάνε πριν και κατά την διάρκεια των σφαγών από τις Ταξιαρχίες Χαμιντιέ, που έγιναν με την εύνοια του Σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ Β΄ (1894 – 1896 Համիտեան ջարդեր).
Οι αδελφοί Κασπαριάν φτάνουν στην Βραζιλία περί το έτος 1892, με σκοπό την μόνιμη εγκατάσταση και προσβλέποντας στην μεταφορά όλης της οικογένειάς τους εκεί. Οι Κασπαριάν κατάγονται από το Χάρπουτ ή Χαρπέρτ της Δυτικής Αρμενίας, σημερινό Ελάζικ, Τουρκία. Η αρχαία αυτή αρμένικη πόλη-φρούριο με θέα τις απέραντες πεδιάδες, κατά το 19ο αιώνα είχε γίνει κέντρο διαφωτισμού με αμέτρητα εκπαιδευτικά κέντρα, συμπεριλαμβανομένου του Κολλεγίου Ευφράτη.
Το 1894 είχε ήδη ξεκινήσει το πρώτο κύμα της Γενοκτονίας του αρμενικού πληθυσμού. Σχολεία, νοσοκομεία και ορφανοτροφεία ήταν στο έλεος των τσετών του Χαμιντιέ. Εκείνη την τόσο δύσκολη περίοδο τα δύο αδέλφια Κασπαριάν επιστρέφουν στο Χαρπέρτ και καταφέρνουν να μεταφέρουν την οικογένεια τους στην μακρινή Βραζιλία, όπου θα εγκατασταθούν στο Σάο Πάολο.
Αρχές 1897 ανοίγουν το πρώτο εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας του Σάο Πάουλο με το όνομα Casa Armenia. Ο Λέβι Κασπαριάν, το πρώτο παιδί της οικογένειας, γεννηθείς το 1895* σπουδάζει μηχανικός και αργότερα παντρεύεται την Αρμέν. Αργότερα ο γάμος της κόρης, ενός από τους αδελφούς Κασπαριάν, με τον Βαχράμ Κοτανιάν-έναν άλλον πρωτοπόρο που είχε εγκατασταθεί στην περιοχή και κατόχου του εργοστασίου μαλλιού LanificioVahram- σηματοδοτούν την εποχή εκείνη με τις δύο βιομηχανίες.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, σε προχωρημένη πλέον ηλικία ο Λέβι Κασπαριάν αποφασίζει να μεταφέρει την οικογενειακή επιχείρηση Casa Armenia. Έχοντας αγοράσει ένα παραποτάμιο αγρόκτημα στην επαρχία του Três Rios, μια περιοχή εγκαταλελειμμένη πριν έναν αιώνα, κατασκευάζει ένα βιομηχανικό πάρκο με το όνομα Lanificio Altoda Boa Vista. Μαζί με το βιομηχανικό πάρκο χτίζει σπίτια, διαμερίσματα, σχολεία, κινηματογράφο, κέντρο πολιτισμού και εκκλησία, για να καλύψει τις ανάγκες του εργατικού του δυναμικού. Το έτος 1953 η βιομηχανία μπαίνει σε λειτουργία δημιουργώντας οικονομική ανάπτυξη στην περιοχή. Οι εργαζόμενοί του κατά τα τέλη της δεκαετίας 1950 αριθμούν τους 1400. Συνεχίζοντας το έργο του στην περιοχή δημιουργεί την πλατεία Praça Joaquim José Ferreira, προς τιμήν του βαρόνου και ιππότη του αυτοκρατορικού σώματος της Βραζιλίας. Ιδρύει την αθλητική ομάδα Cotonifício Gasparian, κερδίζοντας πέντε συνεχόμενες χρονιές το πρωτάθλημα ποδοσφαίρου του Três Rios.
Τέλος, αφήνει άλλη μια κληρονομιά, την «Μονάδα Επεξεργασίας Νερού» με το οποίο λύνει το πρόβλημα ύδρευσης σε αρκετά μέρη της επαρχίας. Ένα χωριό φάντασμα, που το 1855 είχε εγκαταλειφθεί λόγω επιδημίας χολέρας, ζωντανεύει πάλι και γίνεται κοινότητα. Για την προσφορά του στον τόπο λαμβάνει από την κυβέρνηση τον τίτλο του «Διοικητή».
Ο Κασπαριάν ενθάρρυνε τους νέους να σπουδάσουν και να υπηρετούν στις δημόσιες υπηρεσίες. Ένας από αυτούς είναι σήμερα κυβερνήτης, αρκετοί άλλοι έχουν αναλάβει καθήκοντα δημάρχου. Οι εργάτες του στις αναμνήσεις τους μεταφέρουν την φιλική και κοινωνική προσέγγιση του βιομηχάνου ως απλού πολίτη, που συμμετείχε στις κυριακάτικες συγκεντρώσεις με τα γεύματα αγάπης που προσέφερε. Ο ταπεινός, χαρούμενος και φιλικός Κασπαριάν έβρισκε αφορμές -με ή χωρίς λόγο-να κάνει μαζί με τους εργάτες πάρτι churrasco ή αλλιώς χοροβάτς. Πάντα μεριμνούσε να φοράει γραβάτα ή παπιγιόν. Η άφιξη της διάσημης χορεύτριας σάμπα Mangueira μετά από κάλεσμα του Κασπαριάν, έχει γίνει μύθος στην ιστορία της πόλης, ένα αξέχαστο γεγονός που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά ως σήμερα.
Ο Διοικητής Λέβι Κασπαριάν πέθανε στις 31 Οκτωβρίου 1972 στο Ρίο ντε Τζανέιρο. Κηδεύτηκε στο οικογενειακό μνήμα, που βρίσκεται στο Σάο Πάολο (Cemitério São João Batista), συνοδεία χιλιάδων εργατών και των οικογενειών τους. Η πόλη που ανέστησε, έλαβε επίσηματο όνομα του το 1991. Σήμερα, σύμφωνα με το IBGE, η περιοχή έχει πληθυσμό άνω των 8.000 ατόμων. Ο δήμος του Comendador Levy Gasparian τιμά κάθε χρόνο τον οραματιστή Διοικητή του με ποικίλες εκδηλώσεις.
Η βιομηχανία του Λέβι Κασπαριάν, που κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής προοριζόταν για εξαγωγή, έκλεισε τελικά το 1997. Το κτίριο Lanificio Altoda Boa Vista, στην οδό Ruade Visconde Niterói έμεινε σε αχρηστία για 17 χρόνια. Η ιστορικής και αρχιτεκτονικής αξίας βιομηχανία, δεδομένου ότι η ανάκαμψή της θεωρήθηκε απίθανη λόγω του υψηλού κόστους, αλλά και λόγω του άμεσου κινδύνου κατάρρευσης, κατεδαφίστηκε το 2014, μέσα σε δέκα δευτερόλεπτα. Στην έκταση των 5.500 τ.μ. ανεγέρθηκαν 120 ακίνητα του προγράμματος Minha Casa MinhaVida (Δικό μου Σπίτι Δικιά μου Ζωή), μια επένδυση περίπου 14 εκατομμύριων Ρεάλ Βραζιλίας, σε έξι τετράγωνα με τέσσερα διαμερίσματα ανά όροφο, που διανεμήθηκαν σε οικογένειες με χαμηλό μηνιαίο εισόδημα.
Ο αδελφός του Λέβι, Κασπάρ Κασπαριάν (1899-1966) υπήρξε από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες φωτογράφους του 20ου αιώνα. Ο αντίκτυπος στην ανάπτυξη της σύγχρονης βραζιλιάνικης τέχνης της φωτογραφίας είναι ανεκτίμητος. Ήταν, μάλιστα, ένας από τους ιδρυτές της σχολής φωτογραφίας του Σάο Πάολο. Πρόσφατα τα έργα του μεταφέρθηκαν σε εκθέσεις στο Γερεβάν της Αρμενίας.
Ένα άλλο μέλος της οικογένειας, ο Φερνάντο Κασπαριάν, γεννημένος στο Σάο Πάολο στις 27 Ιανουαρίου 1930, ήταν υπερασπιστής της δημοκρατίας και διακεκριμένος εκδότης στην Βραζιλίας. Το 1986 εξελέγη μέλος της συστατικής επιτροπής για την σύνταξη του νέου συντάγματος της Βραζιλίας, στο οποίο υπηρέτησε μέχρι το 1988. Από το 1993 έως το 1995 δραστηριοποιούταν στο Κοινοβούλιο της Λατινικής Αμερικής. Πέθανε στο Σάο Πάουλο στις 7 Οκτωβρίου 2006.
Ψάχνοντας για τα μέλη της οικογένειας συναντάμε και άλλα πρόσωπα που έχουν προσφέρει στην σύγχρονη Βραζιλία ως, πολιτικοί, διανοούμενοι και επιστήμονες.
Είναι προφανές, πως τα μέλη της οικογένειας από το Χαρπέρτ της Δυτικής Αρμενίας εντάχθηκαν στην νέα τους πατρίδα και προσέφεραν στα κοινά ο καθένας με τον τρόπο του και στον τομέα του, αποσπώντας μάλιστα πολυάριθμα βραβεία και τιμητικές διακρίσεις.
Σήμερα συναντάμε διακόσιους απόγονους της οικογένειας Κασπαριάν ανά τον κόσμο.

*Για τον Διοικητή Λέβι Κασπαριάν αντλήσαμε πληροφορίες από το βιβλίο του ιστορικού José Roberto Vasconcelos Nunes «Συμβολή στην οικονομική ιστορία», όπου αναφέρει ως τόπο γέννησής το Χάρπουτ της Δυτικής Αρμενίας. Ενώ στις εγγραφές του νεκροταφείου Cemitério São João Batista, τόπος γέννησης αναγράφεται η πόλη Σάο Πάολο.

Tweet

Share