Αρµενική Κοινότητα Ξάνθης (Α’ περίοδος: 1922-1940).¹

Γαρυφαλλιά Γ. Θεοδωρίδου - Δρ Λαογραφίας,

Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια και Διδάσκουσα στο Δ.Π. Θράκης

1922. Μαζί με τους άλλους Μικρασιάτες, Ανατολικοθρακιώτες και Ποντίους πρόσφυγες φτάνουν στην Ξάνθη οι Αρμένιοι κυριολεκτικά «με την ψυχή στο στόμα», φερμένοι από χίλιους τόπους: από την Ανατολική Θράκη (με πλειονότητα τούτων από την Αδριανούπολη), τη Σμύρνη, αλλά και από τα βάθη της ανατολής (Εσκί Σεχίρ, Κιουτάχεια, Αφιόν Καρά Χισάρ, Άγκυρα), ακόμη τις περιοχές του Πόντου (Μπάφρα, Σαμψούντα, Αμάσεια), Τοκάτ, Γιοζκάτη, Έρζερουμ, Άδανα, Χαλέπι, λίμνη Βαν.² Πώς φτάνουν; Ανατρέχω στην αντιπροσωπευτική αφήγηση του Τακβόρ Καραογλανιάν: «ανεβαίνει στο καράβι ο παππούς μου με τη γυναίκα και τα τρία παιδιά του, την κουνιάδα και τα παιδιά της και αφού τους τακτοποιεί, κατεβαίνει από το καράβι προς στιγμήν για να ψάξει τον αδερφό του· δεν γύρισε· και αναλαμβάνει όλο αυτό το πλήθος ο αδελφός της γυναίκας, τρεις οικογένειες γεμάτες χήρες, ορφανά μαζί και τη μάνα της γιαγιάς».³

Kαταφθάνουν λοιπόν πλήθος από χήρες και ορφανά, κι αυτό φαίνεται και από τις καταγεγραμμένες 378 οικογενειακές μερίδες στο Αρχείο της Κοινότητας, που περιλαμβάνει 1295 άτομα αφιχθέντα, όπου η συνήθης εικόνα είναι ένας προστάτης σε πολλές πολυμελείς οικογένειες.⁴ Με τα χρόνια, μεγαλώνουν τα παιδιά, εργάζονται και «τα βάρη» τού ενός περιορίζονται. Από την άλλη, ορισμένοι περιπλανήθηκαν: πρώτα στον Πειραιά, στη Μυτιλήνη, μετά στη Δράμα για να καταλήξουν στην Ξάνθη.

Σιγά σιγά εντάσσονται στην οικονομική ζωή της Ξάνθης, στο εμπόριο και στον καπνό. Απασχολούνται επαγγελματικά με την ένδυση, με την τροφή, είναι κουλουροποιοί, μαχαιροποιοί, σαγματοποιοί, ψιλικοπώληδες  κλπ. H προφορική μαρτυρία καταγράφει: «Όλοι οι Αδριανουπολίτες έγιναν ψιλικατζήδες, ο Μοραλιάν, ο Κιουρτσιάν, ο Κιουμουρτζιάν, ο Χορασαντζιάν, όλοι Αδριανουπολίτες, ξαδέρφια μεταξύ τους. Το ‘47 φύγαν οι περισσότεροι, τότε άδειασε η Ξάνθη». Οι μορφωμένοι είναι δάσκαλοι, φαρμακοποιοί, γιατροί, ενώ οι ενασχολούμενοι με την πρωτογενή παραγωγή ελάχιστοι. Ένας αγρότης υπάρχει στην Ξάνθη, όλοι είναι έμποροι συνεχίζουν την αιώνια παράδοση.

Τα σπίτια τους βρίσκονται πλάι στα μαγαζιά τους, αφού η επαγγελματική μονάδα έχει προτεραιότητα, γιατί: «το μαγαζί το αγοράζουμε, επειδή φέρνει και ένα και δύο σπίτια, ενώ το σπίτι το νοικιάζουμε, γιατί δεν φέρνει τίποτα». Τη λειτουργία αυτής της μονάδας, την επαναλαμβάνουν σε κάθε κοινωνία που εγκαθίστανται (κατά την προφορική ιστορία:«ασβεστάδικο στη Δράμα, σιδεράδικο στην Ξάνθη, τσαγκαράδικο στην Κομοτηνή»).

Ο ρόλος της Κοινότητας (που οργανώνεται και αναγνωρίζεται νομικά στα τέλη του 1923) είναι συσπειρωτικός. Η αρμενική Κοινότητα διεκπεραιώνει, βοηθά, παρεμβαίνει για τον αρμενικό πληθυσμό - παρέχει βεβαιώσεις απορίας, διαμονής, γεννήσεως, βαπτίσεως, εγγεγραμμένων μελών, υπανδρείας, κλπ., κάνει εκκλήσεις για τα ασθενούντα και άπορα μέλη της να νοσηλευτούν στο Δημοτικό Νοσομομείο της πόλεως, παρεμβαίνει σε διαζύγια, σε περιστατικά ενδο-οικογενειακής βίας και διαπροσωπικών σχέσεων για να επιλύσει με κοινοτική παρέμβαση και να προστατέψει τα αδύναμα μέλη της.

Η Κοινότητα κρατά τις επαφές με τους γείτονες Αρμενίους, με τις επιτροπές της Δράμας, της Κομοτηνής, του Διδυμοτείχου, της Θεσσαλονίκης, συντηρεί το δίκτυο με τη διασπορά: με το Κάιρο, την Τεχεράνη, την Κωνσταντινούπολη. Οργανώνει συναντήσεις με άλλες κοινότητες γειτονικών πόλεων, ώστε να συνεχιστεί η σχέση και να καλλιεργηθεί η μνήμη για τα νεότερα μέλη. Σύντομα οι νέοι οργανώνονται στην Αρμενική Νεολαία.

Μέχρι το 1926 η ίδρυση εκκλησίας και σχολείου αποβαίνουν πρώτες προτεραιότητες της Κοινότητας. Θρησκεία και γλώσσα «δένουν» την προσφυγιά και τη διασπορά.⁵ Και οι Αρμένιοι είναι και τα δύο. Πρώτα, όπως όλοι οι πρόσφυγες, οικοδομούν την εκκλησία, το ιερό σύμβολο δηλαδή, που δηλώνει την ακλόνητη θρησκευτικότητά τους. Ύστερα το σχολείο. Το σχολείο γίνεται η συνέχεια στην ιεροποίηση του χώρου. Η δημιουργία της εκκλησίας στον νέο τόπο θυμίζει την αρχή του οικισμού στην αφετηρία του, το δύσκολο ξεκίνημα. Για να στεγάσουν ό,τι ιερό έχουν κουβαλήσει μαζί τους. Οι αρμένιοι πρόσφυγες φέρνουν στην πόλη μας την καμπάνα, ενώ οικογενειακά κειμήλια των μελών της Κοινότητας αφιερώνονται στην εκκλησία, για να ξαναστήσουν στο νέο τόπο τον απόντα χώρο της πατρογονικής εκκλησίας. Είναι αυτά που εξασφαλίζουν, και στην περίπτωση της μελέτης μας, το αίσθημα ασφάλειας και συλλογικής ταυτότητας σ’ ένα νέο, άξενο περιβάλλον.

Αρμενικό σχολείο και εκκλησία κουβαλούν σημασίες και συναισθήματα. Θα γίνουν το επίκεντρο, μέχρι σήμερα, αν και το σχολείο έχει σταματήσει να λειτουργεί 75χρόνια τώρα. Είναι ο υλικός χώρος που στεγάζει τις δραστηριότητες της Αρμενικής Κοινότητας όλου του αιώνα.

Την περίοδο 1922-1926, εκκλησιάζονται και εκπαιδεύονται αρχικά σε μια πτέρυγα της καπναποθήκης του Τακβόρ Τακβοριάν. Αργότερα, το 1925, σε οικόπεδο που αγοράζεται στο όνομα Αγκόπ Παπαζιάν, όπως μας πληροφορεί εντοιχισμένη μαρμάρινη επιγραφή στον προθάλαμο του ναού, χτίζεται η εκκλησία και δίπλα της το σχολείο. Ο ναός αναγείρεται το 1926, σύμφωνα με την εγχάρακτη στο μάρμαρο κτητορική επιγραφή, στην οποία αναφέρεται η συμβολή του αρμενίου οδοντιάτρου Χαρουτιούν Πασμαντζιάν: Όταν οικοδομείται η εκκλησία, χτίζεται σχολείο στον περίβολό της. Μέχρι τότε, το πρώτο σχολείο λειτουργεί με ενοίκιο στον δεύτερο όροφο οικοδομής, στη διασταύρωση των οδών Ρήγα Φερραίου και Αγίου Ελευθερίου. Οι πρόσφυγες συνήθως οικοδομούν τον ναό στη νέα πατρίδα με τη συνδρομή των κατοίκων (υλική και προσωπική εργασία).

Οι Αρμένιοι της Κομοτηνής, Καβάλας και Αλεξανδρούπολης προσφέρουν δωρεές προκειμένου να χτιστεί η αρμενική εκκλησία της Ξάνθης, επιπλέον για την εκκλησία και για το σχολείο έχουν συγκεντρώσει χρήματα οι Αρμένιοι της Θεσσαλονίκης, και όλα αυτά προστίθενται στο ποσό των 8.500 δρχ. που συγκέντρωσαν οι ξανθιώτες Αρμένιοι. Μάλιστα οι προσφορές είναι και σε είδος από δεσποινίδες και κυρίες για τον στολισμό και την επάνδρωση της εκκλησίας.

Εν τέλει, η κοινότητα οριοθετείται πληρέστερα με την πράξη αγοράς χώρου για νεκροταφείο. Έτσι κοινωνικοποιείται ο χώρος της προσφυγιάς.

Ύστερα οι Αρμένιοι εντάσσονται στον πολιτισμό του μεσοπολέμου της Ξάνθης. Από τα πρώτα μελήματά τους είναι η οργάνωση δανειστικής βιβλιοθήκης σε συνθήκες προσφυγιάς. Μαντολινάτες, χοροεσπερίδες... Εν ολίγοις, οι Αρμένιοι της Ξάνθης ενσωματώνονται σε ένα περιβάλλον που ταίριαζε με τις προηγούμενες συνήθειές τους.

Και ξεκινούν τον αγώνα τους. (...) Τα αρχεία βρίθουν από αποδείξεις μικροποσών για κεριά και λαδόχαρτο, γραμμένα καλλιγραφικά τα έσοδα και τα έξοδα, τα ελάχιστα. Και μαζί με αυτά ο ανελέητος αγώνας για την επιβίωση της κοινότητας, τη συντήρηση του σχολείου και της εκκλησίας.

Τα οικονομικά στενά. Στο σχολείο προκηρύσσονται θέσεις διδακτικού προσωπικού κάθε μήνα, διότι κάθε μήνα οι διορισμένοι δάσκαλοι παραιτούνται ή διαμαρτύρονται για τα ελάχιστα που λαμβάνουν και που αδυνατούν να καλύψουν τις βασικές ανάγκες τους. «Λάβαμε το γράμμα σας, 12 Οκτωβρίου 1937, με το οποίο ζητούσατε αύξηση. Δενμπορούμε να ικανοποιήσουμε το ποσό που ζητήσατε, αλλά σας κάνουμε 200 δρχ. αύξηση. Όμως όταν θα έχετε κενό, να είστε στη διάθεση του διευθυντή» αναφέρεται για τον φροντιστή του σχολικού κτηρίου (γενικών καθηκόντων).

Ο αγώνας να εξευρεθούν πόροι για το σχολείο (ώστε τα παιδιά να συνεχίσουν να μαθαίνουν να γράφουν και να διαβάζουν αρμενικά) είναι συνεχής και η συζήτηση προέχει στην εβδομαδιαία κυριακάτικη συνέλευση της Κοινότητας. Εκεί συζητούνται συστηματικά όλα τα ζητήματα, εκλέγονται τα διοικητικά, οι επιτροπές οι υπεύθυνες για τα πάντα, όσα χρειάζονται προκειμένου να τα οργανώσουν, να μην μείνει τίποτα στην τύχη του. Καταφέρνουν ένα εκπληκτικό δίκτυο, άρτια συντονισμένο και τακτοποιημένο, σε σύντομο διάστημα από την έλευσή τους. Καταγράφονται με απίστευτη σχολαστικότητα τα πρακτικά και οι αλληλογραφίες, ενώ τα οικονομικά και οι ισολογισμοί αποτελούν υπόδειγμα σύνταξης κειμένων.

Η μέριμνα να ανανεώσουν κάθε χρόνο την άδεια του ιδιωτικού αρμενικού σχολείου, να προσλάβουν δασκάλους, να πληρώσουν τους μισθούς τους και τις αναγκαίες αυξήσεις στις ετήσιες συμβάσεις, να προσφέρουν την αμοιβή του ιερέα και τα έξοδα των μετακινήσεών του, του ψάλτη, τα δεδουλευμένα του καντηλανάφτη και τη σύνταξη της πρεσβυτέρας. Κι ύστερα η πληρωμή της καθαρίστριας, τα ξύλα για τη σόμπα του σχολείου προκειμένου να βγει ο χειμώνας, κλπ. Και το αποθεματικό ελάχιστο και κάθε χρόνο οι εκκλήσεις, ο αγώνας να κρατηθεί με νύχια και με δόντια το σχολείο ανοιχτό. Οι γονείς ζητούν μείωση των διδάκτρων, γιατί είναι φτωχοί κι οι ιθύνοντες βρίσκουν χίλιους τρόπους να υποστηρίξουν τα παιδιά, ώστε τα μικρά αρμενάκια να συνεχίσουν να μαθαίνουν τη γλώσσα: Τα μαθητικά συσσίτια και τα εισιτήρια των χοροεσπερίδων μπαίνουν σε εφαρμογή για να ανακουφίσουν τη φτώχεια των μαθητών.

Οι τοπικοί αρμένηδες νοικοκυραίοι, επτά τον αριθμό άτομα, αναλαμβάνουν τα έξοδα φτωχών μαθητών για τη διάρκεια μιας σχολικής χρονιάς. Οι δυσκολίες πολλές, ειδικά στις περιόδους των οικονομικών κρίσεων της ελληνικής ιστορίας που ακολουθούν: «Δεν έχουμε ελπίδες ότι θα πάρουμε λεφτά, όλα τα έσοδα συνέχεια μειώνονται λόγω της οικονομικής κρίσης», γράφουν το 1929.

Το σχολείο, ιδιωτικό, τα καταφέρνει με δωρεές ως επί το πλείστον: «Φεβρουάριος 18 του 1938. Προς τον Αρμενικό Σταυρό του Ελέους. Με μεγάλη ευχαρίστηση πληροφορηθήκαμε ότι προσφέρετε 2.000 δρχ. δωρεά στο σχολείο και σας ευχαριστούμε». Γλώσσα και θρησκεία είναι τα κατεξοχήν συνεκτικά στοιχεία των λαών που επεβίωσαν χωρίς την κρατική υπόσταση.⁶ Η διασπορά ανθίσταται σθεναρά στην απώλεια της γλώσσας, άρα καταλαβαίνουμε την υψηλή μέριμνα για τη λειτουργία του σχολείου. Όταν δεν επαρκούν τα χρήματα γι’ αυτό που ονειρεύονται να φτιάξουν και που να καλύπτει τις ανάγκες τους, αποτείνονται στους πλούσιους της κοινότητας. Οι ισχυροί άνδρες είναι μια ελπίδα, κυρίως ο Μισιριάν και οι αδελφοί Τακβοριάν που αποτελούν εξέχοντες δωρητές, οι οποίοι μάλιστα καταθέτουν τον οβολό τους σε μηνιαία βάση. Ζητούν από τον ευεργέτη να εκπληρώσει ένα «εθνικό χρέος» κι εκείνος ανταποκρίνεται: «είμαστε βαθιά πεπεισμένοι ότι θα ανταποκριθείτε»· η αγορά ενός οικοπέδου για τη χρήση του ως νεκροταφείο είναι αναγκαία όμως, «έχουν γίνει και από τους πατριώτες δωρεές, αλλά δεν επαρκούν».

Και τα καταφέρνουν. Tο επιβεβαιώνουν οι ετήσιες αναμνηστικές φωτογραφίες της λήξης του σχολικού έτους: οι απόφοιτοι με τα απολυτήρια στα χέρια, μαθήτριες με καλοσιδερωμένες ποδιές και φρεσκοπλυμμένους γιακάδες, μαθητές με «επίσημα» παιδικά ρούχα, παντελόνια γκολφ, σακάκια, βερμούδες, πουκάμισα, όλα τεκμήρια της αστικής ενδυμασίας του μεσοπολέμου, μαρτυρικά ότι οι αρμένιοι πρόσφυγες ρίζωσαν ξανά και ζουν ως νοικοκύρηδες· ανάμεσά τους οι δάσκαλοι με τα ελάχιστα να μεταλαμπαδεύουν έως το 1947 τη γλώσσα και τον πολιτισμό τους.

Εις μνήμην μνημονεύω ενδεικτικά (δεν θέλω να αδικήσω τη μνήμη των υπολοίπων, καθώς είναι υπό έρευνα σε εξέλιξη ακόμη η ταύτιση των προσώπων των άλλων δασκάλων και διδασκαλισσών) τον Αγκόπ Μανουκιάν, στο όνομα του οποίου κάθε χρόνο ανανεωνόταν η άδεια λειτουργίας του σχολείου, το ζεύγος Εμφιεντζιάν, τον Κρικόρ Οβανεσιάν, τη δασκάλα της μουσικής Άννα Αλτουνιάν (ήδη από το 1935). Στο διδακτικό προσωπικό της σχολικής χρονιάς 1941-42 περιλαμβάνονται ως διευθυντής ο Ονίκ Ζακαριάν, οι δασκάλες Σακέ Μανουκιάν και η Φρόσω Σαραπαντίδου, η νηπιαγωγός Αλίς Σαρκισιάν.

Στην Κατοχή, οι Αρμένιοι της Ξάνθης και της περιφέρειας, κατά τη δήλωση (10.2.1941) του Προέδρου της εκκλησιαστικής Επιτροπής (υπογράφει ο ιερέας) φτάνουν ήδη τις 200 οικογένειες, 860 άτομα, 408 άνδρες και 452 γυναίκες· «από την Ξάνθη και την περιφέρεια 53 νέοι έχουν στρατολογηθεί και εκτελούν (τώρα) τα στρατιωτικά τους καθήκοντα· από αυτούς νεκρούς ή τραυματίες δεν έχουμε· στον Πανελλήνιο Έρανο που έγινε, οι Αρμένιοι συμμετείχαν με 162.000 δραχμές εκ των οποίων οι 54.000 δρχ. με το όνομα “Αρμένιοι” έχουν σταλεί στον Ερυθρό Σταυρό, στη διεύθυνση του Ιωάννη Μεταξά και το υπόλοιπο 115.000 δρχ. εστάλη στην Κοινωνική Πρόνοια και έχουν δοθεί στην Εθνική Τράπεζα. Εσωκλείουμε τον κατάλογο των δωρητών».

1. Τα στοιχεία προέρχονται από το Αρχείο της Αρμενικής Κοινότητας Ξάνθης. Υπεύθυνη οργάνωσης Αρχείου - Έρευνα, ταξινόμηση, επίβλεψη, τεκμηρίωση: Γαρυφαλλιά Γ. Θεοδωρίδου. Οι εργασίες της ψηφιοποίησης και τεκμηρίωσης εντάχθηκαν στο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ξάνθης – Φιλοπρόοδη Ένωση Ξάνθης (πρόγραμμα για την ανάδειξη και προβολή του Αρχείου της «Αρμενικής Κοινότητας Ξάνθης», 15.5.2018-12.2021).

Βλ. επίσης Γαρυφαλλιά Γ. Θεοδωρίδου, «Αρμένιοι της Ξάνθης (1922 -1947): “Όταν η ιστορία αποτυπώνεται στο βλέμμα και μιλούν οι σιωπές”. Μια εθνογραφική προσέγγιση της “προσωρινής εγκατάστασης των Αρμενίων προσφύγων” διά των προφορικών, των καταγεγραμμένων στοιχείων ενσωμάτωσής τους και της φωτογραφικής εικόνας (οπτικό αρχείο) ως μέσου πολιτισμικής γραφής», Εισήγηση και παρουσίαση τμήματος της αρχειακής συλλογής «Αρμενικής Κοινότητας Ξάνθης» (5.4.2013- Ξάνθη, Αρμενική Κοινότητα Ξάνθης).

Η ίδια, «Αρμενική Κοινότητα Ξάνθης: “ο δικός μας κοσμο-λαός μακράς διάρκειας”», κεντρική ομιλία Εκδήλωσης για τα 90 χρόνια από τα Θυρανοίξια του Ι. Ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου της Αρμενικής Κοινότητας Ξάνθης (26.3.2016 - Ξάνθη, Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης, «Π», Οργάνωση: Αρμενική Κοινότητα Ξάνθης).

Η ίδια, «Υλικά και συμβολικά σημεία ως όψεις του αρμενικού λαϊκού πολιτισμού», Εισήγηση στην εκδήλωση μνήμης, ιστορίας και πολιτισμού των Αρμενίων (7.9.2016 – Ξάνθη, Γιορτές Παλιάς Πόλης 3-10 Σεπτεμβρίου 2016, Οργάνωση: Αρμενική Κοινότητα Ξάνθης, Δήμος Ξάνθης).

Η ίδια, Παρουσίαση, «Αρχείο της “Αρμενικής Κοινότητας Ξάνθης” (1922-2019): Ανάδειξη και συμβολή στην ιστορία της Θράκης», Οργάνωση: Αρμενική Κοινότητα Ξάνθης, Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ξάνθης (29.11.2019).

2. Βλ. αναλυτικά όλες τις περιοχές προέλευσης των αρμενίων προσφύγων στο Γαρυφαλλιά Γ. Θεοδωρίδου, «Αρχειακή Λαογραφία και Φωτογραφία: “Συνομιλία” με τα “σιωπηλά πρόσωπα” της ιστορίας. Μια πρόταση “ανάγνωσης” του αρχείου “Ονομαστικές καταστάσεις προσφύγων του 1922 εγκατεστημένων προσωρινά στην Ξάνθη”», στον τόμο (επιμ.) Μ. Γ. Σέργης, Ελ. Κ. Χαρατσίδης , Γαρυφ. Γ. Θεοδωρίδου, Από το Αραράτ στον Όλυμπο. Θέματα Αρμενικής Λαογραφίας, Εκδοτικός Οίκος Κ. & Μ. Αντώνη Σταμούλη - Ινστιτούτο Αρχαιολογίας και Εθνογραφίας της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών της Δημοκρατίας της Αρμενίας, Θεσσαλονίκη 2015, 635 -777.

3. Οι προφορικές μαρτυρίες όλου του άρθρου προέρχονται από το Αρχείο Προφορικής Ιστορίας Γαρυφαλλιά Γ. Θεοδωρίδου, πληροφορητής: Τακβόρ Καραογλανιάν, Πρόεδρος Αρμενικής Κοινότητας Ξάνθης.

4. Βλ. Γαρυφαλλιά Γ. Θεοδωρίδου, «Αρχειακή Λαογραφία και Φωτογραφία...», ό.π., 635 -777.

5. Αναλυτικά βλ. «Εισαγωγή» στον τόμο Μ. Γ. Σέργης, Ελ. Κ. Χαρατσίδης, Γαρυφ. Γ. Θεοδωρίδου, Από το Αραράτ στον Όλυμπο. Θέματα Αρμενικής Λαογραφίας, ό.π., 31. Βλ. Επίσης Μ. Γ. Σέργης, «Το Ηρώο των Αρμενίων στην Αθήνα: Τα σύμβολά του και οι (ανα)νοηματοδοτήσεις τους», στον τόμο L. Abrahamian, Y. Anchabadze, Ελ. Χαρατσίδης, Μ. Σέργης, Γαρυφ. Θεοδωρίδου (επιμ.), Θέματα ρωσικής και αρμενικής λαογραφίας από τη Ρωσία, την Αρμενία, την Ελλάδα και τον ευρύτερο παρευξείνιο χώρο(19ος – 21ος αιώνες), Εκδόσεις Κ. & Μ. Αντώνη Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2018, 229-25.

6. Αναλυτικά βλ. «Εισαγωγή» στον τόμο Μ. Γ. Σέργης, Ελ. Κ. Χαρατσίδης, Γαρυφ. Γ. Θεοδωρίδου, Από το Αραράτ στον Όλυμπο. Θέματα Αρμενικής Λαογραφίας, ό.π., 9-38.

Tweet

Share