Δρ Ιάκωβος Ζ. Ακτσόγλου

Η σχέση μου με τους Ελληνοαρμένιους στην Ελλάδα είναι παλαιά, αλλά η σχέση μου με την Αρμενία ξεκίνησε μετά τα μέσα της δεκαετίας του 2000, όταν μου ζητήθηκε να μεταφραστεί μια μελέτη μου για την εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στην Ανατολή, η οποία τυπώθηκε στην αρμενική γλώσσα από το τυπογραφείο του Κρατικού Πανεπιστημίου του Γερεβάν. Έτσι, βρέθηκα τότε, για πρώτη φορά, στην αρμενική πρωτεύουσα. Έκτοτε, η φίλη χώρα, με τον ιστορικό λαό της οποίας μοιραζόμαστε πολλές ιστορικές στιγμές, μνήμες και ένα μεγάλο τραύμα, εντάχθηκε στον χώρο των ερευνητικών μου ενδιαφερόντων, αφού βρήκε και ένα μέρος στην καρδιά μου.

Γνώρισα εξαίρετους συναδέλφους και από το Κρατικό Πανεπιστήμιο του Γερεβάν και από την Εθνική Ακαδημία Επιστημών, με τους οποίους πλέον με συνδέουν δεσμοί φιλίας και συνεργασίας, καθώς μοιραζόμαστε σκέψεις και συζητάμε θέματα κοινού επιστημονικού ενδιαφέροντος. Στην πορεία επισκέφθηκα και πάλι το Γερεβάν, είτε για να συμμετάσχω σε κάποιο συνέδριο είτε για να έχω τη χαρά να βρεθώ στις αίθουσες διδασκαλίας και να αναπτύξω στους φοιτητές ζητήματα που αφορούν τους δύο λαούς στο ιστορικό-χρονικό πλαίσιο του 19ου και 20ού οσμανικού αιώνα.

Κάθε φορά έφευγα με τις καλύτερες εντυπώσεις για τους φοιτητές, όσον αφορά την ευγένεια, το ενδιαφέρον και την προσήλωση που επιδείκνυαν κατά την ώρα του μαθήματος αλλά και τη σοβαρότητα των ερωτήσεων που υπέβαλλαν τόσο κατά τη διάρκεια των διαλέξεων όσο και μετά, σε εκτός αίθουσας συζητήσεις που ακολουθούσαν. Και αυτή η πολύ ωραία συμπεριφορά, διαπιστωμένα, δεν είχε να κάνει με τον «ξένο δάσκαλο», αφού ήταν ίδια (και τέτοια παραμένει) και προς τους ομοεθνείς διδάσκοντες.

Είχαν περάσει πολλά χρόνια από την τελευταία μου επίσκεψη στο Γερεβάν, κοντά μία δεκαετία, όταν τον Σεπτέμβριο του 2024 αξιώθηκα να βρεθώ και πάλι κοντά στους καλούς μου συναδέλφους. Αυτή τη φορά ως προσκεκλημένος του πρύτανη του Κρατικού Πανεπιστημίου, για να συμμετάσχω σε ένα διεθνές συνέδριο αλλά και να δώσω διαλέξεις στους φοιτητές. Το θέμα του συνεδρίου, για το οποίο εισηγήθηκαν ακαδημαϊκοί και ερευνητές από διάφορες χώρες, ήταν αφιερωμένο στον ηρωικό αγώνα και στην αυτοάμυνα των Αρμενίων της επαρχίας Σουέιντιγιε στο όρος Μουσά (1915).\

Η οργάνωση, η φροντίδα και η φιλοξενία προς τους προσκεκλημένους και τους συμμετέχοντες του συνεδρίου ήταν υποδειγματική. Ο ξενώνας του Κρατικού Πανεπιστημίου, πρόσφατα ανακαινισμένος, δεν υπολείπεται σε εξυπηρέτηση και σε ευκολίες συγκριτικά με καλά ξενοδοχεία της Ευρώπης. Το κλίμα μεταξύ των συναδέλφων στο πανεπιστήμιο το ίδιο φιλικό και ενθαρρυντικό για οποιαδήποτε μελλοντική συνεργασία. Και στις διαλέξεις μου συνάντησα και πάλι το ίδιο ενδιαφέρον των φοιτητών που είχα γνωρίσει παλαιότερα. Τίποτε δεν είχε αλλάξει ως προς αυτό.

Ωστόσο, μεγάλη έκπληξη μου προκάλεσε η πρόοδος που έχει συντελεστεί στη μικρή αυτή χώρα του νοτίου Καυκάσου, η οποία μάλιστα αντιμετωπίζει την εκπεφρασμένη, λόγω και έργω, εχθρότητα των εξ ανατολών και δυσμών μουσουλμάνων γειτόνων της. Η εισβολή στο Αρτσάχ και το αποτέλεσμά της έχει ρίξει βαριά σκιά σε όλη τη χώρα.

Ωστόσο, παρά και αυτό το σοβαρό πλήγμα, οι Αρμένιοι —συνηθισμένοι από την ιστορία τους στα δύσκολα— είναι αποφασισμένοι να προστατεύσουν με κάθε κόστος την ύπαρξή τους.

Μια σημαντική εντύπωση σχετικά με αυτό, που μένει ανεξίτηλη στη μνήμη μου, είναι η φιλοπατρία καθώς και το αίσθημα της οφειλής, ο απερίγραπτος σεβασμός που επιδεικνύεται προς τους νεκρούς του πολέμου —όπως βλέπουμε συχνά στις αρχαίες ελληνικές παραδόσεις. Στους τοίχους κτηρίων και διαφόρων δημόσιων χώρων στο Γερεβάν απαντά κανείς προσωπογραφίες πεσόντων, κυρίως νεαρών. Σε ένα πάρκο συνάντησα φωτογραφίες πεσόντων αξιωματικών, αλλά την προσοχή μου τράβηξαν οι σε ειδικές θέσεις εκτιθέμενες φωτογραφίες, εντός του κτηρίου του πανεπιστημίου, των φοιτητών που έχασαν τη ζωή τους στον πόλεμο του Αρτσάχ.

Ας επιστρέψουμε όμως στις εντυπώσεις σχετικά με την πρόοδο της χώρας. Στο Κρατικό Πανεπιστήμιο, το καλαίσθητο αυτό και εξαιρετικά συντηρημένο συγκρότημα κτηρίων, σε όλους τους χώρους τμημάτων και σχολών έχουν κατασκευαστεί κεκλιμένα επίπεδα και έχουν εγκατασταθεί ειδικοί ανελκυστήρες και πλατφόρμες για άτομα με κινητικά προβλήματα. Όλες οι αίθουσες διδασκαλίας έχουν τη δυνατότητα χρήσης πολυμέσων και φιλοξενούν υποδομές υπερσύγχρονου τεχνολογικού εξοπλισμού.

Η καθαριότητα σε όλους τους χώρους είναι υποδειγματική (εδώ αναφέρομαι και στους χώρους υγιεινής), η φύλαξη —από υπηρεσία ασφαλείας— είναι παντού εμφανής, ενώ υπάρχουν και ευρύχωρες φυλασσόμενες πλατείες για στάθμευση, χωρίς κόστος, δυνατότητα φόρτισης ηλεκτροκίνητων αυτοκινήτων, και ελεγχόμενη είσοδος-έξοδος των οχημάτων με μπάρες που λειτουργούν με τις ακαδημαϊκές κάρτες διδασκόντων και φοιτητών. Και παντού πολύ πράσινο, ιδιαιτέρως φροντισμένο, με καθαρά και ευρύχωρα παγκάκια, όπου έβλεπα φοιτητές και φοιτήτριες να συνομιλούν, να διαβάζουν κάποιο βιβλίο ή να παίζουν σκάκι! Μοντέρνα παιδιά, που ακολουθούν τη δυτική μόδα, εκ των οποίων τα περισσότερα γνωρίζουν την αγγλική γλώσσα, τηρώντας παράλληλα τις αρμενικές παραδόσεις της ευγένειας και του (αυτο)σεβασμού.

Στην πόλη, η καθαριότητα είναι εμφανέστατη, με τους κάδους απορριμμάτων να αδειάζονται τακτικά. Καμία αφίσα ή άλλη χαρτούρα κολλημένη από εδώ και από εκεί, παρά μόνο σε ειδικά πλαίσια, σε μεγάλες καλαίσθητες σιδηροκατασκευές τοποθετημένες σε πολλά σημεία της πόλης. Υπάρχει οδοσήμανση με αρμενικούς και λατινικούς χαρακτήρες σε κάθε δρόμο, ενώ είναι εμφανής η παρουσία μικρών ομάδων αστυνομικών πρόθυμων να εξυπηρετήσουν αλλά και τροχονόμων που ρυθμίζουν την κυκλοφορία των οχημάτων. Στη δεξιά μεριά του δρόμου υπάρχει λωρίδα για ποδηλάτες και δικυκλιστές, ενώ είναι ξεκάθαρη η σήμανση λωρίδων διαβάσεως για πεζούς, όπου οι οδηγοί παραχωρούν πάντα προτεραιότητα. Σε πολλά σημεία υπάρχουν και πεζοδιαβάσεις με φωτεινούς σηματοδότες που διαθέτουν χρονοένδειξη αλλά και ακουστικό σήμα για τους τυφλούς, όπως και φαρδείς παράδρομοι στις μεγάλες λεωφόρους για την ελεύθερη στάθμευση οχημάτων.

Πόσιμο νερό ρέει μόνιμα στην πόλη σε πολλά σημεία, και ειδικά στα πάρκα, και μάλιστα χωρίς να χρειάζεται ο διαβάτης να ανοίξει κάποια βρύση —και εδώ υπάρχει η πρόνοια της υγιεινής. Δημόσιοι, καθαροί χώροι υγιεινής διατίθενται ελεύθερα. Πάρκα, πολλά και σε μικρή απόσταση το ένα από το άλλο, με πλούσια περιποιημένη βλάστηση και φροντισμένη εικόνα, χωρίς «μαδημένο» γκαζόν και ακαθαρσίες ζώων, κοσμούν όλη την πόλη. Μία ακόμη πολύ ωραία εικόνα είναι αυτή των υπαίθριων περιπτέρων-ανθοπωλείων που συναντά κανείς σε διάφορα σημεία της πόλης.

Οι Αρμένιοι αγαπούν τα λουλούδια, και συνηθίζουν να τα προσφέρουν με κάθε ευκαιρία. Οι στολισμένοι με πολύχρωμα άνθη πάγκοι προσθέτουν μια όμορφη πινελιά στην εικόνα του σημερινού Γερεβάν.

Εντύπωση προκαλεί ακόμη και το εσωτερικό των μικρών παντοπωλείων, των σύγχρονων μίνι μάρκετ, που επίσης βρίσκονται διάσπαρτα σε πολλά σημεία της πόλης.

Προθήκες που ανταγωνίζονται η μία την άλλη σε καλαισθησία, ποικιλία αγαθών, καθαριότητα, εξυπηρέτηση, και όλα σε τιμές πολύ χαμηλές. Στο κέντρο της πόλης συνάντησα καπνοπωλεία, όπου βρήκα καπνούς που δεν εισάγονται πλέον στην Ελλάδα. Αλλά ακόμη και σε προϊόντα καπνού που βρίσκουμε και στη χώρα μας, οι τιμές πώλησης ήταν κατά 4-6 ευρώ φθηνότερες…

Όταν βρίσκομαι στο εξωτερικό, συνηθίζω να περπατάω αρκετά και να παρατηρώ προσεκτικά. Στα 150 περίπου χιλιόμετρα που διήνυσα πεζή στην πόλη κατά τη διάρκεια της παραμονής μου, συνάντησα μόλις έξι αδέσποτα ζώα. Όλα στειρωμένα και εμβολιασμένα, με σήμανση στο αυτί.

Όσον αφορά τη συγκοινωνία, τα λεωφορεία ήταν απολύτως λειτουργικά. Ο κόσμος περιμένει υπομονετικά για να επιβιβαστεί, στο εσωτερικό επικρατεί ησυχία και τάξη, ενώ οι νεότεροι παραχωρούν με προθυμία τη θέση τους στους γηραιότερους, όπως και οι άνδρες στις γυναίκες, ειδικά όταν αυτές εγκυμονούν. Και το εισιτήριο κοστίζει περί τα 20 λεπτά του ευρώ… Όσο για τα ταξί, πολύ φθηνό το κόμιστρο, με εύκολη κλήση μέσω τηλεφώνου.

Τέλος, δεν πρέπει να παραλείψω την αναφορά στο πλέον γνωστό «σήμα κατατεθέν» της πόλης, την υπαίθρια αγορά του Βερνισάζ, καθώς και στα παλαιοβιβλιοπωλεία. Στην υπαίθρια αγορά βρίσκει κανείς ό,τι μπορεί να φανταστεί: αντίκες, ρεπλίκες, διάφορα χειροποίητα ξυλόγλυπτα και ασημικά υψηλής καλλιτεχνικής αξίας, χαλιά και κιλίμια, μουσικά όργανα (κυρίως το παγκοσμίως γνωστό αρμενικό πνευστό, το ντουντούκ), ενθύμια από την πρώην Σοβιετική Ένωση, παλαιά νομίσματα, κοσμήματα, εργαλεία, χειροποίητα μαχαίρια και άλλα εξαρτήματα για τους λάτρεις του ψησίματος, και πόσα άλλα πράγματα!

Ως προς τα παλαιοβιβλιοπωλεία, στο παρελθόν τα περισσότερα από αυτά ήταν συγκεντρωμένα σε μια μεγάλη υπόγεια διάβαση. Σήμερα υπάρχουν λίγα σε μια πλατεία κοντά στο Βερνισάζ, ενώ όσα από τα παλαιά διατηρούνται, μαζί με κάποια ακόμη, είναι διασκορπισμένα σε διάφορα σημεία της πόλης. Οι φίλοι μου με οδήγησαν σε μερικά από αυτά, όπου είχα την ευκαιρία να βρω βιβλία παλαιά σε πολλές γλώσσες, φωτογραφικά λευκώματα, γεωγραφικούς άτλαντες, και πολλά ακόμη.

Το Γερεβάν τού σήμερα δεν έχει καμία σχέση με εκείνο του παρελθόντος. Πρόκειται για μια σύγχρονη και συνάμα ανθρώπινη πόλη με ευρωπαϊκά χαρακτηριστικά, τα οποία ο λίγο παρατηρητικός επισκέπτης μπορεί εύκολα να διακρίνει. Η ηλεκτρονική τεχνολογία στις ημέρες μας δίνει τη δυνατότητα λήψης χιλιάδων φωτογραφιών, χωρίς κόστος. Επέστρεψα, λοιπόν, από την αρμενική πρωτεύουσα με πλέον των χιλίων φωτογραφιών, οι οποίες μπορούν εύκολα να επιβεβαιώσουν και στον πλέον δύσπιστο όλες τις παραπάνω εντυπώσεις μου…

Tweet

Share