Μικρά παιδιά που λιμοκτονούν σ’ έναν δρόμο της Μοσούλης. Άρμιν Βέγκερ, Οκτώβριος του 1916. 

Nαζίκ Τζαμουζιάν

Περιοδικό «Aρμενικά» Ιούλιος - Σεπτέμβριος 2014. Τεύχος 82

Η  Μο­σού­λη, η δεύ­τε­ρη σε μέ­γε­θος πόλη του Ι­ράκ, βρί­σκε­ται στα βό­ρεια της χώ­ρας, κο­ντά στον πο­τα­μό Τί­γρη και στην ι­στο­ρι­κή πό­λη Νι­νευ­ή.
Στα βό­ρεια σύ­νο­ρα της Με­σο­πο­τα­μί­ας, υπήρ­χαν αρ­με­νι­κές πα­ροι­κί­ες ή­δη α­πό τον 10ο αιώ­να, ό­ταν η Βυζα­ντι­νή Αυ­το­κρα­το­ρί­α κα­τέ­λα­βε τις πε­ριο­χές της Συ­ρί­ας και της Με­σο­πο­τα­μί­ας α­πό το Χα­λι­φά­το. Οι κά­τοι­κοι των πε­ριο­χών αυ­τών, ά­φη­σαν τα σπί­τια τους κι α­κο­λού­θη­σαν το στρα­τό που ο­πι­σθο­χω­ρού­σε. Οι Βυ­ζα­ντι­νοί έφε­ραν κι ε­γκα­τέ­στη­σαν ε­κεί Αρ­μέ­νιους, Έλ­λη­νες και Ασσύ­ριους. Δυ­στυ­χώς, ο βί­ος αυ­τών των παροι­κιών ή­ταν πο­λύ βρα­χύς, κα­θώς στα μέ­σα του 10ου αιώ­να, οι Σελ­τζού­κοι κατα­λαμ­βά­νουν το Ι­ράκ, και θύ­μα­τα των α­γριοτή­των τους εί­ναι πρω­τί­στως οι Αρ­μέ­νιοι. Αρ­γό­τε­ρα πλήτ­το­νται και πά­λι, αυ­τή τη φο­ρά α­πό τους Μογ­γό­λους, οι ο­ποί­οι κα­τα­λαμ­βά­νουν την πε­ριο­χή το 1250.
Τον 14ο αιώ­να, η πα­ροι­κί­α δια­θέ­τει κλη­ρι­κούς και εκ­κλη­σί­ες, οι ο­ποί­ες ό­μως κα­τα­στρέ­φο­νται το 1397, με­τά τις ε­πι­δρο­μές του Τα­μερ­λά­νου (Λεν­κ Τι­μούρ).

Με­τά το 1638, ό­ταν ξε­κι­νά η ο­θω­μα­νι­κή κυ­ριαρ­χί­α που έ­μελ­λε να διαρ­κέ­σει τέσ­σε­ρις αιώ­νες, ε­γκα­θί­στα­ται στη Μο­σού­λη έ­νας μι­κρός α­ριθ­μός Αρ­με­νί­ων. Κά­ποιοι α­πό αυ­τούς εί­ναι δη­μό­σιοι υ­πάλ­λη­λοι, άλ­λοι έ­μπο­ροι, ε­νώ κά­ποιοι έρ­χο­νται για να γλυ­τώ­σουν α­πό τις διώ­ξεις. Αυ­τοί προ­έρ­χο­νται κυ­ρί­ως α­πό την ε­παρ­χί­α Σι­ίρ­τ, τη Ντό­κα το Ντι­κρα­να­κέρ­τ και άλ­λες πε­ριο­χές.
Λό­γω της γειτ­νί­α­σης με την ι­στο­ρι­κή Νι­νευ­ή, την πε­ριο­χή ε­πι­σκέ­πτο­νται συ­χνά ξένοι πε­ρι­η­γη­τές και του­ρί­στες ή­δη α­πό τον 16ο αιώ­να. Πολ­λοί α­πό αυ­τούς κα­τό­πιν μαρ­τυ­ρούν την ύ­παρ­ξη χρι­στια­νι­κών και μά­λι­στα αρ­με­νι­κών κοι­νο­τή­των. Κα­θώς αρ­χι­κά ο αριθ­μός των Αρ­με­νί­ων εί­ναι μι­κρός, δεν έ­χουν εκ­κλη­σί­ες και χρη­σι­μο­ποιούν αυ­τές των Ασσυ­ρί­ων της πε­ριο­χής. Το 1851 χτί­ζε­ται προ­σω­ρι­νά έ­να μι­κρό εκ­κλη­σά­κι, ε­νώ το 1857 α­νε­γείρε­ται στη Μο­σού­λη ο να­ός Σουρπ Ε­τσμια­τζίν. Οι Αρ­μέ­νιοι συ­σπει­ρώ­νο­νται γύ­ρω α­πό τον να­ό, που λει­τουρ­γεί και ως πό­λος δια­τή­ρη­σης της γλώσ­σας και της πα­ρά­δο­σης.
Το 1910 η πα­ροι­κί­α, που α­πο­τε­λεί­ται α­πό 20-25 οι­κο­γέ­νειες, α­πο­κτά δη­μο­τι­κό σχο­λεί­ο. Δυ­στυ­χώς δεν υ­πάρ­χουν στοι­χεί­α για τη διάρ­κεια ζω­ής του σχο­λεί­ου αυ­τού.
Με την έ­ναρ­ξη του Α΄ Πα­γκοσμί­ου Πο­λέ­μου το 1914, κύ­μα­τα προ­σφύ­γων κα­τα­φεύ­γουν στη Μο­σού­λη. Α­νά­με­σά τους υ­πάρ­χουν Αρ­μένιοι, Ασ­σύ­ριοι, Νε­στο­ρια­νοί, Κούρ­δοι και άλ­λοι. Άν­θρω­ποι διωγ­μέ­νοι α­πό διά­φο­ρες πε­ριο­χές της Μι­κράς Α­σί­ας, τα­λαι­πω­ρη­μέ­νοι και βα­σα­νισμέ­νοι. Ε­πί­σης πολ­λοί Αρ­μέ­νιοι που εί­χαν γλι­τώ­σει σαν α­πό θαύ­μα α­πό τις σφα­γές και τις κα­κου­χί­ες στην έρη­μο Ντερ Ζορ της Συ­ρί­ας. Η κα­τά­στα­ση των προ­σφύ­γων εί­ναι τρα­γι­κή. Η πεί­να, οι κα­κου­χί­ες και το χα­μη­λό η­θι­κό τους είναι α­πε­ρί­γρα­πτα, με α­ποτέ­λε­σμα να κα­τα­γρά­φο­νται πε­ρί­που δέ­κα θά­να­τοι την η­μέ­ρα.
Στην πε­ριο­χή Σι­ντζάρ, που βρί­σκε­ται σε α­πό­στα­ση 100 χιλιο­μέ­τρων δυ­τι­κά της Μο­σού­λης, ό­που κα­τοι­κούν ως ε­πί το πλεί­στον Γεζι­ντί, το 1915 βρί­σκουν κα­τα­φύ­γιο πολλοί Αρ­μέ­νιοι οι ο­ποί­οι εί­χαν γλιτώ­σει α­πό τον ε­φιάλ­τη της Ντερ Ζορ. Στους αν­θρώ­πους αυ­τούς προ­σφέ­ρουν κα­τα­φύ­γιο και πε­ρί­θαλ­ψη οι κά­τοι­κοι της πε­ριο­χής.
Το 1920 οι Αρ­μέ­νιοι της Μο­σού­λης α­νέρ­χο­νται σε τρεις με τέσ­σε­ρις χι­λιάδες. Εί­ναι πλέ­ον ε­πι­τα­κτι­κή η α­νά­γκη ύ­παρ­ξης ενός σχο­λεί­ου. Έ­νας Αρ­μένιος πα­ρα­χω­ρεί τμή­μα του σπι­τιού του, για να χρη­σι­μο­ποι­η­θεί ως σχο­λεί­ο. Οι μα­θη­τές που φοι­τούν σ’ αυ­τό εί­ναι 110. Λί­γα χρό­νια με­τά, η έ­δρα του σχο­λεί­ου με­τα­φέ­ρε­ται σε κά­ποιες αί­θου­σες που βρί­σκο­νται στον πε­ρί­βο­λο της εκ­κλη­σί­ας και έ­τσι, λει­τουρ­γεί μέ­χρι το 1926. Το 1927 νοι­κιά­ζε­ται ένα κτή­ριο σε μια πε­ριο­χή ό­που κα­τοι­κούν πολ­λοί Αρ­μέ­νιοι και με­τα­φέ­ρο­νται ε­κεί οι έ­ξι τά­ξεις του δη­μο­τι­κού και το νη­πιαγω­γεί­ο.
Κα­θώς εί­ναι έκ­δη­λη η ε­πι­θυ­μί­α α­πό­κτη­σης ι­διό­κτη­του σχο­λεί­ου στα μέ­λη της πα­ροικί­ας, α­γο­ρά­ζε­ται έ­να οι­κό­πε­δο στο κέ­ντρο της πό­λης, ό­που και α­νε­γεί­ρε­ται διώ­ρο­φο κτή­ριο. Ε­κεί, το 1934 ξε­κι­νά η λει­τουρ­γί­α του σχο­λεί­ου και συ­νε­χί­ζε­ται ως το 1974, ο­πό­τε και κρα­τι­κο­ποιού­νται τα σχο­λεί­α που α­νή­κουν σε κοι­νό­τη­τες.
Το  1960 ι­δρύ­ε­ται στη Μο­σού­λη πα­ράρ­τη­μα της Έ­νω­σης Αρ­με­νί­ων Α­θλη­τών «Χο­με­νε­τμέν», το ο­ποί­ο εί­χε έ­ντο­νη δρα­στηριό­τη­τα για δε­κα­ε­τί­ες.
Το 1950 ο να­ός του Σουρπ Ε­τσμια­τζίν έχει συ­μπλη­ρώ­σει σχε­δόν έ­ναν αιώ­να ζω­ής. Εί­ναι φα­νε­ρό πως χρειά­ζε­ται συ­ντή­ρηση και α­να­καί­νι­ση, κα­θώς το θέ­αμα που πα­ρου­σιά­ζει δεν εί­ναι κα­θό­λου ευ­χάρι­στο. Απο­φα­σί­ζε­ται α­ντί α­να­καί­νι­σης να α­νε­γερ­θεί έ­νας νέ­ος να­ός στην ί­δια πε­ριο­χή, που ο­νο­μά­ζε­ται ε­πί­σης Σουρπ Ε­τσμια­τζίν. Ο να­ός χτί­ζε­ται τε­λι­κά το 1968.
Κα­θώς η πό­λη ε­πε­κτεί­νε­ται στα­δια­κά, όλο και πε­ρισ­σό­τε­ροι Αρ­μέ­νιοι α­πο­μα­κρύ­νο­νται από το κέ­ντρο. Η πε­ριο­χή γύρω από την εκ­κλη­σί­α ε­γκα­τα­λεί­πε­ται α­πό τους Αρ­με­νί­ους. Ξε­κι­νά η α­να­ζή­τη­ση οι­κο­πέδου, ό­που θα χτι­στεί σύγ­χρο­νο συ­γκρό­τη­μα πολλα­πλών χρή­σε­ων, που θα πε­ρι­λαμ­βά­νει και εκκλη­σί­α. Το 1993, ι­κα­νο­ποιώ­ντας το αί­τη­μα της αρ­με­νι­κής κοι­νό­τη­τας, η πο­λι­τεί­α πα­ρα­χω­ρεί τελικά έ­να οι­κό­πεδο στην α­ρι­στε­ρή ό­χθη του πο­τα­μού Τί­γρη. Τα θεμέ­λια της εκ­κλη­σί­ας μπαί­νουν το 2001. Το έρ­γο εί­χε σχε­δόν ο­λο­κλη­ρω­θεί το 2004, ό­ταν ο να­ός έ­γι­νε στό­χος και βομ­βαρ­δί­στη­κε.
Το 2003, με­τά την κα­τάρ­ρευ­ση του κα­θε­στώ­τος, οι πε­ρί­που 1500 Αρ­μέ­νιοι της Μο­σού­λης μα­ζί με κα­τοί­κους άλ­λων χρι­στια­νι­κών κοι­νοτή­των δέ­χο­νται πιέ­σεις και ε­γκα­ταλεί­πουν την πε­ριο­χή. Έ­να τμή­μα τους ε­γκα­θίστα­ται στις κουρ­δι­κές πε­ριο­χές στο βό­ρειο Ι­ράκ, ό­που υ­πάρ­χει σχε­τι­κά με­γα­λύ­τε­ρη α­σφά­λεια. Έ­να άλ­λο τμή­μα κα­τευ­θύ­νε­ται στη Συ­ρί­α, με σκο­πό να με­τα­να­στεύ­σει σε άλ­λες χώ­ρες.
Με πρω­το­βου­λί­α της αρ­με­νι­κής αρ­χιε­πι­σκο­πής του Ι­ράκ και τη βο­ή­θεια των ­ ι­θυ­νό­ντων των κουρ­δι­κών πε­ριο­χών του βο­ρεί­ου Ι­ράκ, κα­τα­σκευά­ζο­νται κα­τοι­κί­ες και πα­ρα­χω­ρού­νται στους Αρ­με­νί­ους που εί­χαν ε­γκα­τα­λεί­ψει τη Μο­σού­λη. Οι κα­τοι­κί­ες αυ­τές κα­τα­σκευάζο­νται στην κω­μό­πο­λη Κα­ρα­μαν­λής, η ο­ποί­α βρί­σκε­ται 35 χι­λιό­με­τρα ΝΑ της Μο­σού­λης και κα­τοι­κεί­ται α­πό χρι­στια­νούς. Στην πε­ριο­χή υ­πήρχε αρ­με­νι­κή κοι­νό­τη­τα ή­δη α­πό τον 14ο αιώ­να. Πό­τε και για­τί ε­γκα­τα­λεί­φθη­κε α­πό τους κα­τοί­κους της δεν εί­ναι γνω­στό. Το πι­θα­νό­τε­ρο εί­ναι να την ε­γκατέλει­ψαν λό­γω των ε­πι­δρο­μών διαφό­ρων φυλών.
Εί­ναι οι ί­διοι Κούρ­δοι ι­θύ­νο­ντες που α­νοι­κο­δο­μούν το χω­ριό Χα­βρέζ και φρο­ντί­ζουν ώ­στε να με­τα­φερ­θούν ε­κεί αρ­με­νι­κές οι­κο­γέ­νειες α­πό τη Μο­σού­λη. Το χω­ριό Χα­βρέζ (που στα κουρ­δι­κά ση­μαί­νει εκ­δίκη­ση) βρί­σκε­ται πε­ρί­που 65 χι­λιό­με­τρα βό­ρεια της Μο­σού­λης. Το 1923 εί­χαν ε­γκα­τα­στα­θεί ε­κεί πρό­σφυ­γες α­πό την πε­ριο­χή του Βα­σπου­ρα­κάν. Το 1974-1975 το χω­ριό εί­χε κα­τα­στρα­φεί λό­γω των συ­γκρού­σε­ων του ι­ρα­κι­νού στρα­τού με την κουρδι­κή πο­λι­το­φυ­λα­κή. Με τα ση­με­ρι­νά δε­δο­μέ­να, ο α­ριθ­μός των Αρ­με­νί­ων στη Μο­σού­λη έ­χει μειω­θεί δρα­μα­τι­κά. Το ι­σλα­μι­κό κα­θε­στώς α­παί­τη­σε α­πό τους χρι­στια­νι­κούς πλη­θυ­σμούς εί­τε να ε­ξι­σλα­μι­στούν, εί­τε να πλη­ρώ­σουν θρη­σκευ­τι­κό φό­ρο, αλ­λιώς θα θα­να­τω­θούν. Κα­τό­πιν τού­του, οι ε­λά­χι­στες αρ­με­νι­κές οι­κο­γέ­νειες που εί­χαν α­πο­μεί­νει στη Μο­σού­λη ε­γκα­τέ­λει­ψαν την πό­λη και κα­τευ­θύν­θη­καν στις κουρδι­κές πε­ριο­χές.

Tweet

Share