|
 Ρομπέρ Κοπτάς
Al-monitor - Ayla Jean Yackley
Μετάφραση: Ναζίκ Τζαμουζιάν
Ιανουάριος- Μάιος 2020, τεύχος 103
Ένας μικρός εκδοτικός οίκος γνωρίζει στο τουρκικό αναγνωστικό κοινό μορφές της αρμενικής λογοτεχνίας από καιρό ξεχασμένες, ενώ συγχρόνως αγωνίζεται να διασώσει τα αρμενικά της Δυτικής Αρμενίας, μετατρέποντας έτσι την Κωνσταντινούπολη σε κέντρο παραγωγής βιβλίων αυτής της γλώσσας που, σύμφωνα με την Ουνέσκο, βρίσκεται σε κίνδυνο.
Ο εκδοτικός οίκος «Αράς», με δωρεές αναγνωστών, έχει δημιουργήσει ένα παιδικό τμήμα κι έχει ανοίξει καινούργια γραφεία. Εκεί ελπίζουν να ενδυναμώσουν τις σχέσεις των αναγνωστών. Η αίθουσα «Ζαμπέλ Γεσαγιάν» φιλοξενεί διαλέξεις, αναγνώσεις από συγγραφείς, καθώς και εργαστήρια.
Η συγγραφέας Ζαμπέλ Γεσαγιάν υπήρξε η πρώτη γυναίκα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που φοίτησε σε πανεπιστήμιο και η μόνη γυναίκα ανάμεσα στους Αρμένιους διανοούμενους που συγκέντρωσε για να εκτελέσει η τουρκική κυβέρνηση στις 24 Απριλίου 1915, γεγονός που αποτέλεσε προπομπό της Γενοκτονίας.
Η Γεσαγιάν κατόρθωσε να ξεφύγει και να βρει καταφύγιο στη Σοβιετική Ένωση, για να πεθάνει στη φυλακή το 1943 στην εκστρατεία του Μεγάλου Τρόμου. Υπήρξε φεμινίστρια και αντιπολεμική ακτιβίστρια. Στα μυθιστορήματα, τα άρθρα και τα διηγήματά της συχνά πραγματευόταν ζητήματα ανισοτήτων.
Είναι ένα τολμηρό εγχείρημα για έναν ανεξάρτητο εκδοτικό οίκο, σε μια εποχή που ο λόγος ελέγχεται αυστηρά στην Τουρκία και παραμένουν ταμπού συζητήσεις για τους περιορισμούς στις μειονότητες και τη Γενοκτονία 1,5 εκατομμυρίου Αρμενίων κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ακόμη και τα πολιτιστικά εγχειρήματα ενέχουν ρίσκο. Τον περασμένο Οκτώβριο, οι αρχές απαγόρεψαν ένα ακαδημαϊκό συνέδριο με θέμα την αρμενική ιστορία χωρίς καμία αιτιολόγηση. «Επιθυμούμε να γεφυρώσουμε τις διαφορές μας μέσω του διαλόγου και το κάνουμε ανοιχτά, με τη γνώση, τη λογοτεχνία και την κουλτούρα. Θα μπορούσε αυτό να έχει επιπτώσεις; Όλα είναι πιθανά σε αυτή τη χώρα, αλλά δεν μπορούμε να μην προσπαθήσουμε», «…είμαστε σαν τα φύκια που κολλάνε στο βράχο, είμαστε από τους τελευταίους και θα εξακολουθούμε να λιγοστεύουμε, αλλά αυτός είναι ο δικός μας τρόπος για ν’ αφήσουμε το αποτύπωμά μας», δήλωσε ο αρχισυντάκτης Ρομπέρ Κοπτάς.
Ο οίκος «Αράς» εξέδωσε 20 βιβλία πέρσι και σχεδόν 250 από την ίδρυσή του το 1993, από μια ομάδα ιδεολόγων. Ανάμεσά τους ήταν ο συγγραφέας εμπορικών επιτυχιών Μκρτίτς Μαρκοσιάν και ο δημοσιογράφος Χραντ Ντινκ, που δολοφονήθηκε το 2007. Το πρώτο αρμενικό τυπογραφείο ξεκίνησε τη δραστηριότητά του το 1567 στην Κωνσταντινούπολη, που κάποτε ήταν η πρωτεύουσα των αρμενικών εκδόσεων.
Ως τον 19ο αιώνα η έκδοση εφημερίδων και βιβλίων άκμαζε όχι μόνο στην Κωνσταντινούπολη, αλλά και σε άλλες πόλεις της Ανατολίας. Οι επιχειρήσεις αυτές όμως έφθιναν μαζί με τις τύχες των Αρμενίων. Η Γενοκτονία που ξεκίνησε το 1915 σήμανε πρακτικά την εξάλειψη του από χιλιετιών αρμενικού πολιτισμού στη γη που τώρα αποτελεί τμήμα της τουρκικής επικράτειας. Σήμερα ο «Αράς» είναι ο μοναδικός εκδοτικός οίκος στην Τουρκία που εκδίδει βιβλία στη δυτική αρμενική γλώσσα, μια γλώσσα που μιλιόταν από τους περισσότερους Αρμενίους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, και διαφέρει από την ανατολική αρμενική γλώσσα που μιλιέται στη Δημοκρατία της Αρμενίας. Η δυτική αρμενική μιλιέται σήμερα από 250.000 Αρμενίους, κυρίως σε Τουρκία, Λίβανο, Συρία, Ευρώπη και Αμερική και σύμφωνα με την Ουνέσκο βρίσκεται σε κίνδυνο.
Περίπου το ένα τρίτο του καταλόγου του «Αράς» είναι βιβλία στα δυτικά αρμενικά. Η αποστολή του οίκου έχει προσλάβει πιο επείγοντα χαρακτήρα μετά τον πόλεμο στη γειτονική Συρία, από όπου το εβδομήντα τοις εκατό των Αρμενίων έχει μεταναστεύσει για να γλυτώσει από τον εννεαετή πόλεμο. «Το Χαλέπι έχει διατηρήσει τη δυτική αρμενική λογοτεχνία, αλλά με τον πόλεμο αυτή η παράδοση έχει καταστραφεί, αφήνοντας μόνες τη Βηρυτό και την Κωνσταντινούπολη» λέει ο Γετβάρτ Τοβμασιάν, συνιδρυτής του Αράς.
Η εκδότρια Λόρα Σάρι διευθύνει το «Hippo», το τμήμα του οίκου που εκδίδει βιβλία στην τουρκική και αρμενική γλώσσα, λαμβάνοντας μια μικρή επιδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση. «Τα Αρμενόπαιδα ανακαλύπτουν τα βιβλία όχι στα αρμενικά, αλλά στα τουρκικά. Χωρίς βιβλία, η απώλεια της μητρικής γλώσσας γίνεται αναπόφευκτη. Είναι ήδη δύσκολο να πούμε ότι τα αρμενικά είναι η πρώτη γλώσσα των Αρμενίων της Τουρκίας, καθώς πολύ λίγοι χρησιμοποιούν πάνω από μερικές λέξεις στο σπίτι». Το «Hippo» στοχεύει να δημιουργήσει μια «κοινή λογοτεχνία» για Αρμενίους και Τούρκους.
Ο οίκος έχει επεκτείνει τη δραστηριότητά του και στη χεμσεντσί, μια διάλεκτο της δυτικο-αρμενικής που μιλιέται από λιγότερους από 1.000 μουσουλμάνους (σ.σ. εξισλαμισμένους) κοντά στην πόλη Χεμσίν, στα υψίπεδα της Τουρκίας στη Μαύρη Θάλασσα. Το 2014 ο οίκος «Αράς» εξέδωσε μια συλλογή διηγημάτων στην αρχαϊκή αυτή γλώσσα, ενώ δύο χρόνια αργότερα μια μετάφραση στη χομσετσί του «Μικρού Πρίγκιπα» του Εξυπερύ.
Ο Μαρκοσιάν λέει πως επενδύει τα κέρδη και πάλι στον «Αράς», ώστε να εξακολουθήσει να εκδίδει βιβλία στα δυτικά αρμενικά. Τα αρμενικά βιβλία συνήθως εκτυπώνονται σε 1.000 αντίτυπα και δεν φέρνουν κέρδος στον «Αράς». «Η έκδοση αυτών των βιβλίων είναι δύσκολη οικονομικά, αλλά η διατήρηση των δυτικών Αρμενικών είναι ο σκοπός της ύπαρξής μας», λέει η Λόρα Σάρι. Ένα μικρό μέρος των βιβλίων αποστέλλεται στο εξωτερικό, αλλά οι περισσότεροι αναγνώστες του «Αράς» βρίσκονται στην Τουρκία, όπου οι 50.000 Αρμένιοι αποτελούν τη μεγαλύτερη χριστιανική κοινότητα σε μια χώρα 83 εκατομμυρίων ανθρώπων.
|
