|
Οι μαθητές του αρμενικού σχολείου της Κομοτηνής με τον διευθυντή Κρικόρ Μπαλαντουνί, σχολικό έτος 1938 -39. (Αρχείο Αρμενικά)
Παράσχος Ανδρούτσος
«xronos.gr»
Ιούνιος- Σεπτέμβριος 2020, τεύχος 104
Σημαντική είναι η παρουσία των Αρμενίων στην Κομοτηνή, οι οποίοι συνέβαλαν στην πολιτιστική, οικονομική και κοινωνική δομή της πόλης, επιδεικνύοντας από πολύ νωρίς έναν αξιόλογο δυναμισμό και μια αγάπη για φιλία και συνεργασία με τους υπόλοιπους συμπολίτες τους, ανεξαρτήτως θρησκεύματος και προέλευσης. Χαρακτηριστικά είναι τα στοιχεία που σας αναφέρω στη συνέχεια.
Η παρουσία των Αρμενίων στην Κομοτηνή χρονολογείται με βεβαιότητα από τα μέσα του 18ου αιώνα. Αδιάψευστη μαρτυρία γι’ αυτό αποτελεί η ταφόπλακα που βρέθηκε στο αρμενικό νεκροταφείο, η οποία ανήκει σε τάφο Αρμένιου που έζησε στην Κομοτηνή και χρονολογείται το 1756. Ο Άγγλος περιηγητής Έντουαρντ Ντάνιελ Κλαρκ, που επισκέφτηκε την πόλη το 1801, έγραψε ότι η Κομοτηνή έχει 1.000 σπίτια, ανάμεσα στα οποία τα 15 ήταν αρμενικά.
Το 1834 ανεγέρθη ο πρώτος αρμενικός ναός του Αγίου Γρηγορίου του Φωτιστή. Το 1893 ήταν εγκατεστημένοι στην Κομοτηνή 210 Αρμένιοι.
Το 1906, κατά την απογραφή των Οθωμανών, βλέπουμε εγκατεστημένους 493 Αρμένιους. Μετά τη μικρασιατική καταστροφή, το 1923 ο αριθμός τους έφτασε τους 2085. Το 1940 οι εγκατεστημένοι Αρμένιοι στην Κομοτηνή ήταν περί τους 800. Το 1946-1947 συνολικά 246 Αρμένιοι μετανάστευσαν από την Κομοτηνή στη λεγόμενη Σοβιετική Δημοκρατία της Αρμενίας.
Την ίδια περίοδο, επειδή ορισμένοι λίγοι Αρμένιοι είχαν συνεργαστεί το διάστημα 1941-1944 με τους Βουλγάρους, έφυγαν στη Βουλγαρία. Τη δεκαετία του 1950 η αρμενική παροικία της Κομοτηνής αριθμούσε λιγότερα από 150 άτομα.
Στις πληροφορίες που έχουμε για τις οικονομικές δραστηριότητές τους τα πρώτα χρόνια βλέπουμε ότι η πλειονότητα ασχολούταν με το εμπόριο και τη βιοτεχνία, ενώ ορισμένοι ήταν γιατροί και φαρμακοποιοί. Την περίοδο του μεσοπολέμου βλέπουμε ότι υπάρχουν και ιδιοκτήτες αεριούχων ποτών, αρτοποιοί, βιβλιοπώλες, δερματέμποροι, ζωέμποροι, έμποροι υφασμάτων-ενδυμάτων, ξυλέμποροι και τέσσερις χρυσοχόοι από το σύνολο των έξι που διέθετε τότε η Κομοτηνή.
Στη δεκαετία του 1830 τοποθετείται η ίδρυση του πρώτου αρμενικού σχολείου, που δεν ξεπέρασε τους είκοσι μαθητές.
Όλα τα χρόνια δάσκαλος ήταν συνήθως ο ιερέας της εκκλησίας. Το 1922-1928 οι μαθητές ανέρχονται περίπου στους 150.
Το 1940 το σχολείο είχε τέσσερις δασκάλους, με άγνωστο αριθμό μαθητών και με δίγλωσσο πρόγραμμα, ενώ το 1946 έκλεισε οριστικά λόγω έλλειψης μαθητών. Το 1980 το σχολείο, που βρισκόταν απέναντι από την εκκλησία, κατεδαφίστηκε και στη θέση του ανεγέρθη πολυκατοικία, όπου σήμερα στεγάζονται τα γραφεία και ο Εκπολιτιστικός Μορφωτικός Όμιλος Αρμενίων Κομοτηνής.
Από το 1946 και μετά η συρρικνωμένη παροικία των Αρμενίων ακολούθησε μια φθίνουσα πορεία με κίνδυνο εξαφάνισης.
Όμως από το 1991 η κατάσταση άλλαξε, όταν άρχισαν να εγκαθίστανται στη Ροδόπη νέοι πρόσφυγες από την τέως Σοβιετική Ένωση, ανάμεσα στους οποίους αρκετοί προέρχονταν από την Αρμενία ή από μικτούς γάμους με Πόντιους πρόσφυγες.
Η συνοικία των Αρμενίων, το λεγόμενο Αρμενιό, οριοθετείται από το δημαρχείο και από το 5ο Δημοτικό Σχολείο γύρω από το «Ξενία», ενώ στα βόρεια από τις οδούς Σισμάνογλου και Δ. Μπλέτσα. Από το 1931 και μετά η εκκλησία των Αρμενίων της Κομοτηνής υπήχθη στη μητρόπολη της Αθήνας και στη δικαιοδοσία του Αρμενικού Πατριαρχείου της Κιλικίας στο Λίβανο. Ο ιερέας δε ορίζεται από το ανωτέρω Πατριαρχείο.
Σε όλους τους πολέμους οι Αρμένιοι μάχονταν πάντα στο πλευρό των Ελλήνων, όπως στο αλβανικό μέτωπο, στη μάχη της Κρήτης και στην εθνική αντίσταση. Στην Κομοτηνή καθ’ όλη τη διάρκεια της παρουσίας των Αρμενίων ιδρύθηκαν περί τους 13 συλλόγους. Από αυτούς εξακολουθούν να υπάρχουν ο «Αρμενικός Σταυρός του Ελέους» και ο «Εκπολιτιστικός Μορφωτικός Όμιλος Αρμενίων Κομοτηνής», που ιδρύθηκε το 1980. Σκοπός του συλλόγου είναι η προβολή και διατήρηση της ιδιαίτερης πολιτισμικής ταυτότητας των Αρμενίων.
Ωστόσο, ο όμιλος ανέπτυξε και πολλές δραστηριότητες, όπως προβολές κινηματογραφικών ταινιών και ντοκιμαντέρ, ενημερωτικά ιατρικά θέματα, συναυλίες μουσικής, εκθέσεις ζωγραφικής και φωτογραφίας, εκπομπές, ποδηλατοδρομία στα Ελευθέρια, προβολή εθίμων κ.ά.
Επίσης, ο όμιλος λειτουργεί και πλούσια βιβλιοθήκη με συλλογή φωτογραφιών, αντικειμένων και ντοκιμαντέρ που αφορούν στην αρμενική παροικία της Κομοτηνής, ενώ φιλοξενεί και συλλογή παραδοσιακών αρμενικών μουσικών οργάνων και ενδυμασιών, οι οποίες χρησιμοποιούνται από το χορευτικό τμήμα του συλλόγου. Εκτός αυτών, ο όμιλος ανέλαβε και το δύσκολο έργο της κοινωνικής ένταξης των προσφύγων που ήλθαν από την πρώην Σοβιετική Ένωση Αρμενίων και των Αρμενοποντίων από μικτούς γάμους.
Ο ναός του Αγίου Γρηγορίου του Φωτιστή εγκαινιάστηκε το 1834 και χτίστηκε με χρηματικές δωρεές όλων των Αρμενίων της πόλης σύμφωνα με τα εισοδήματά τους. Το δε κωδωνοστάσιο προστέθηκε χάρη στη δωρεά του Γκ. Ακτεριάν. Η εκκλησία, αν και φέρει το όνομα του Αγίου Γρηγορίου, γιορτάζει τη δεύτερη Κυριακή του Δεκέμβρη προς τιμή του Αγίου Ιακώβου, τον οποίο θεωρούν οι Αρμένιοι σωτήρα της πόλης. Όταν έπεσε επιδημία πανούκλας στην Κομοτηνή, οι κάτοικοι έκαναν τάμα στον Άγιο Ιάκωβο να σώσει την πόλη από την αρρώστια, και πράγματι η επιδημία παρήλθε. Έκτοτε, την ημέρα αυτή οι Αρμένιοι την γιορτάζουν για να θυμούνται το γεγονός. Η περιφορά του Επιταφίου γίνεται το απόγευμα της Μ. Παρασκευής. Κατά την περιφορά η πομπή σταματά πρώτα μπροστά στο ναό της Αγίας Παρασκευής, με τις ευχές του Αρμένιου ιερέα, και ακολούθως σταματά μπροστά στον Άγιο Γεώργιο, απ’ όπου βγαίνουν οι ιερείς και άλλοι πιστοί. Το ίδιο τελετουργικό επαναλαμβάνεται το βράδυ, όταν ο Επιτάφιος του Αγίου Γεωργίου περνάει μπροστά από την εκκλησία του Αγίου Γρηγορίου.
Οι Αρμένιοι της Κομοτηνής διατηρούσαν ως τις αρχές του 20ού αιώνα δύο νεκροταφεία. Το πρώτο, μικρό σε έκταση, βρισκόταν στο προαύλιο της εκκλησίας.
Εκεί θάβονταν οι προύχοντες έναντι του ποσού των 50 χρυσών λιρών. Το δεύτερο νεκροταφείο βρισκόταν στη δυτική πλευρά της πόλης, στο τέλος της σημερινής οδού Ν. Πλαστήρα. Τελικά, το 1927 η ελληνική κυβέρνηση τους διέθεσε νέο χώρο δίπλα στο κοιμητήριο των ελληνορθοδόξων, όπου βρίσκεται μέχρι σήμερα. Στο προαύλιο του ναού υπάρχουν ορισμένες ταφόπλακες που προέρχονται από τα παλιά αρμενικά νεκροταφεία και έχουν μεγάλο ενδιαφέρον. Η πιο παλιά ταφόπλακα που σώζεται είναι από το έτος 1756.
Κατά την αποχώρηση του οθωμανικού στρατού από την Κομοτηνή στις 7-8 Νοεμβρίου του 1912, δήμαρχος της Κομοτηνής ήταν ο Αρμένιος Μιγκιρντίτς Εφέντη Ταμπακιάν. Ο ίδιος, μαζί με όλο το δημοτικό συμβούλιο, πήγαν να καλωσορίσουν τον Οθωμανό Γιαβέρ Πασά, ο οποίος βρισκόταν στην Κομοτηνή πριν 20 χρόνια ως υπασπιστής του Πασά και είχε συνάψει φιλία με τον πατέρα του Αρμένιου δημάρχου. Ο Γιαβέρ Πασά, σεβόμενος τη φιλία με τον πατέρα του, εξομολογήθηκε στον δήμαρχο ότι όλος ο οθωμανικός στρατός θα φύγει από την πόλη την επόμενη μέρα.
Από το βράδυ της 6ης Νοεμβρίου όλες οι οθωμανικές δυνάμεις απομακρύνθηκαν από την πόλη, όπως υποσχέθηκε ο Γιαβέρ Πασά, προκειμένου να αποφευχθούν μάχες, ζημιές και σκοτωμοί από τον βουλγαρικό στρατό που ερχόταν.
Την 8η Νοεμβρίου, ενώ οι Βούλγαροι ήταν ήδη στρατοπεδευμένοι στο ύψωμα πάνω από τα σημερινά στρατόπεδα, ξεκίνησε μια άμαξα με μια αποστολή από Έλληνες, Αρμένιους και Εβραίους, μέλη του δημαρχιακού συμβουλίου, οι οποίοι, μεκαι παρουσιάστηκαν στην εμπροσθοφυλακή των Βουλγάρων, που αποτελούταν από 40 έφιππους με τους διοικητές τους. Έτσι, κατέβηκαν όλοι μαζί στην πόλη. Μπαίνοντας, ώρα 6 το απόγευμα, άρχισαν οι κωδωνοκρουσίες των βουλγαρικών, ελληνορθοδόξων και αρμενικών εκκλησιών. Όλοι οι χριστιανοί είχαν ξεχυθεί στους δρόμους και υποδέχονταν τους απελευθερωτές με ζητωκραυγές. Οι Βούλγαροι είχαν μάλιστα μαζί τους και έναν Αρμένιο βοεβόδα, τον Τερ. Αρουτιουνιάν Καρεκίν, καθώς και τον Αντρανίκ Οζανιάν, μαζί με 270 εθελοντές Αρμένιους που μάχονταν όλοι εναντίον του κοινού εχθρού.
Στα γεγονότα που προηγήθηκαν της υπογραφής της Συνθήκης των Σεβρών, με την οποία η Θράκη παραχωρήθηκε στην Ελλάδα, σπουδαιότατο ρόλο έπαιξε ο αντιπρόσωπος των Οθωμανών Γκαλίπ, παππούς του πρώην βουλευτή του ΠΑΣΟΚ, ο οποίος αργότερα έγινε βουλευτής και γερουσιαστής της περιοχής μας.
Το ίδιο και ο αντιπρόσωπος των Ισραηλιτών Ε. Ναχμίας, μετέπειτα πρόξενος της Ισπανίας στην πόλη μας. Αυτοί οι δύο είχαν μυστικές συναντήσεις με τον Χ. Βαμβακά, παρά τη λυσσαλέα αντίδραση του Σαρπί και του εκπροσώπου της βουλγαρικής κυβέρνησης Γκρεγκώφ. Έτσι, ετάχθησαν ανεπιφύλακτα υπέρ των ελληνικών απόψεων. Επίσης, σπουδαίο ρόλο έπαιξε ο αντιπρόσωπος των Αρμενίων Ρουπέν Κεβορκιάν, χάρη στην ψήφο του οποίου ο Δημήτριος Βουτιάδης εξελέγη πανηγυρικά πολιτικός διοικητής της Θράκης τον Μάρτιο του 1919. Οι τέσσερις εκπρόσωποι των τεσσάρων κοινοτήτων της Κομοτηνής που έπαιξαν ρόλο στην ενσωμάτωση της Θράκης στην Ελλάδα τον Μάιο του 1920 ήταν ο πρόεδρος της αρμενικής κοινότητας δικηγόρος Μιγκιρντίτς Τοροσιάν, ο εκπρόσωπος των Εβραίων, ο εκπρόσωπος των μουσουλμάνων Χότζα Σαλήχ και ο δήμαρχος Κομοτηνής Απόστολος Σούζος.
Στα χρόνια που ζω εδώ στην Κομοτηνή θυμάμαι δύο Αρμένιους: τον Μελκονιάν Μπεντίκ, που απεβίωσε το 2007 και συνήθιζε να μου λέει «εγώ είμαι ένας φτωχός Αρμένιος που επισκευάζω θερμάστρες, όλοι οι άλλοι Αρμένιοι είναι πλούσιοι» και τον ωρολογοποιό-χρυσοχόο Φιλίπ Φιλιπποσιάν, έναν καλοκάγαθο άνθρωπο, το σπίτι του οποίου βρίσκεται τώρα κλειδωμένο στην οδό Κονδύλη. Κάθε Πάσχα απαραιτήτως ο Φιλιπποσιάν μας έφερνε δώρο ένα πανέρι γεμάτο με κόκκινα αβγά.
Αυτήν τη στιγμή ιερωμένος των Αρμενίων είναι ο ακούραστος Χοβανές Σαγντετσιάν. Επίσης, στα γραφεία του συλλόγου, κάθε Σάββατο και Κυριακή, η αξιέπαινη και ευγενέστατη δασκάλα κυρία Ροζάνα Ζοχραμπιάν παραδίδει μαθήματα αρμενικών στα παιδιά των Αρμενίων, ώστε να μην ξεχάσουν τη γλώσσα, τα γράμματα και τα ήθη και έθιμα των προγόνων τους.
Σήμερα, σε όλο το νομό Ροδόπης, ο αριθμός των Αρμενίων ανέρχεται στους 1.500.
|
