|
Αθανάσιος Αν. Γεωργίσης
Ιανουάριος- Απρίλιος 2021, τεύχος 106
Μια ελάχιστα μελετημένη ή ακόμη και παραμελημένη πτυχή της ιστορίας της Νέας Ορεστιάδας αποτελεί η ύπαρξη αρμενικής κοινότητας από ιδρύσεως της πόλης μέχρι σήμερα. Με τη Συνθήκη της Λοζάνης και την απώλεια του Καραγάτς (1923) ορισμένες αρμενικές οικογένειες που διαβιούσαν στο συγκεκριμένο προάστιο της Αδριανούπολης, εξαιτίας των υφιστάμενων συνθηκών της εποχής εκείνης, επέλεξαν να ακολουθήσουν τον ελληνικό χριστιανικό πληθυσμό και να εγκατασταθούν στη Νέα Ορεστιάδα. Σχεδόν εκατό χρόνια από την εγκατάστασή τους στην πόλη, ελάχιστες πληροφορίες είναι γνωστές και καταγεγραμμένες για την ιστορία αυτής της παροικίας. Αφενός μεν ο μικρός αριθμός των μελών της, αφετέρου δε η επιλογή τους να μην ιδρύσουν επίσημα αρμενική κοινότητα αλλά να συνδεθούν με την ιστορικά παλαιότερη και πληθυσμιακά μεγαλύτερη σε μέγεθος αρμενική κοινότητα του Διδυμοτείχου, δεν επέτρεψαν μέχρι σήμερα τη μελέτη και αποτύπωση της ιστορίας της συγκεκριμένης πληθυσμιακής ομάδας.
Η αρμενική κοινότητα του Καραγάτς
Στο Καραγάτς, η συντριπτική πλειονότητα των κατοίκων ήταν Έλληνες. Ακολουθούσαν σε αριθμό οι Αρμένιοι, οι Ισραηλίτες και οι Ευρωπαίοι υπάλληλοι της Γαλλικής Εταιρείας Σιδηροδρόμων και των διαφόρων ευρωπαϊκών τραπεζών και εμπορικών οίκων. Σχεδόν όλοι οι Αρμένιοι εγκαταστάθηκαν εκεί μετά τη δημιουργία του σιδηροδρομικού σταθμού, το 1872, από τη Γαλλική Εταιρεία Σιδηροδρόμων «Impériale des Chemins de Fer de la Turquie d’ Europe» του βαρόνου Μόριτζ Φον Χιρς.
Με βάση την τουρκική απογραφή του 1913, η αρμενική κοινότητα του Καραγάτς αριθμούσε 550 άτομα σε σύνολο 3.856 κατοίκων, ήτοι 14,26% του συνολικού πληθυσμού. Σύμφωνα με την επίσημη απογραφή του ελληνικού κράτους, τη 19η Δεκεμβρίου 1920 οι Αρμένιοι κάτοικοι του προαστίου ανέρχονταν σε 337 άτομα, ή το 5,07% του συνολικού πληθυσμού του προαστίου.
Τον Μάιο του 1923, στη συνδιάσκεψη της Λοζάνης, οι Δυτικές Δυνάμεις πρότειναν την παραχώρηση του Καραγάτς στην Τουρκία ως αποζημίωση στις αξιώσεις των Τούρκων, με την ελληνική πλευρά και τον πληρεξούσιο εκπρόσωπό της Ελευθέριο Βενιζέλο να αποδέχονται την πρόταση.
Η αρμενική κοινότητα της Νέας Ορεστιάδας
Περίπου 900 ελληνικές οικογένειες του Καραγάτς πήραν τον δρόμο της προσφυγιάς και εγκαταστάθηκαν στην τοποθεσία Κουμ Τσιφλίκ (Αμμώδες Τσιφλίκι), 18 χιλιόμετρα νότια της Αδριανούπολης, τη σημερινή Νέα Ορεστιάδα. Μαζί τους αποφάσισαν να εγκατασταθούν στη νέα πατρίδα μερικές αρμενικές και ισραηλιτικές οικογένειες του Καραγάτς.
Από τα στοιχεία των δημοτών του νομού Έβρου που γεννήθηκαν στο Καραγάτς πριν το 1924 προκύπτει ότι εγκαταστάθηκαν 17 Αρμένιοι στη Νέα Ορεστιάδα. Σε αυτούς προστέθηκαν στην πορεία του χρόνου μερικές αρμενικές οικογένειες από το Διδυμότειχο. Κατά την απογραφή του 1928, ο αρμενικός πληθυσμός της πόλης ανερχόταν επισήμως σε 100 άτομα (53 άνδρες και 47 γυναίκες).
Ο ιστοριογράφος Τάκης Τσονίδης στο βιβλίο του «Η Ορεστιάδα μας» αναφέρει ως αρμενικές οικογένειες της πόλης αυτές των: 1) Οβανές Κασαπιάν, 2) Χαμπαρτσούμ Μαρουκιάν, 3) Αγκόπ Στεπανιάν, 4) Νερσές Νερσεσιάν, 5) Τακβόρ Ραφαελιάν, 6) Γκαρμπίς Ντισλιάν, 7) Μπαγντίκ Μπαγδασαριάν, 8) Νερσές Χορασαντζιάν, 9) Αντουάν Μπεζιτζιάν, 10) Γκαραμπέτ Καραφιλιάν, 11) Ναζάρ Χατζησιμονιάν, 12) Αρμενάκ Κρικοριάν, 13) Ντικράν Μινασιάν, ή Σιμόν, 14) Ρουπέν Γιοργατζιάν, 15) Χάικ Γιοργατζιάν, 16) Τακβόρ Κιουγιουμτζιάν, 17) Αρτίν Μπερμπεριάν, 18) Οβανές Ναζαριάν, 19) Χάικ Καλουστιάν.
Στην Ορεστιάδα δεν υπήρξε αμιγώς αρμενική συνοικία. Οι αρμενικές οικογένειες βρίσκονταν διασκορπισμένες σε κεντρικές οδούς, προκειμένου να έχουν άμεση πρόσβαση στα εμπορικά τους καταστήματα επί των οδών: Αποστολάκη, Αγίων Θεοδώρων, Ερμού (σήμερα Σοφίας Νικολάου), Κωνσταντινουπόλεως, Μητροπόλεως (σήμερα Αθανασίου Πανταζίδου) και Πανελληνίου (σήμερα Βασιλέως Κωνσταντίνου). Αρμενικές κατοικίες υπήρχαν στο κέντρο της πόλης, κυρίως επί των οδών: Μητροπόλεως, Κωνσταντινουπόλεως, Πανελληνίου, Ορέστου, Σκρα, Αγίων Θεοδώρων και Αθηνάς (σήμερα Εμμανουήλ Ρήγα).
Θρησκευτική ζωή
Σε αντίθεση με τους Ισραηλίτες της Νέας Ορεστιάδας, που πρώτο μέλημά τους κατά την εγκατάσταση στη νέα πατρίδα υπήρξε η ανέγερση συναγωγής και η σύσταση ισραηλιτικής κοινότητας, οι Αρμένιοι πρόσφυγες δεν εκδήλωσαν ανάλογες πρωτοβουλίες. Επέλεξαν να συνδεθούν διοικητικά και θρησκευτικά με την από πολλών ετών ακμάζουσα και μεγαλύτερη σε πληθυσμιακό μέγεθος αρμενική κοινότητα του Διδυμοτείχου. Μέχρι το 1930 δεν υπήρχε αρμενική εκκλησία στη Νέα Ορεστιάδα, και οι Αρμένιοι της πόλης εκκλησιάζονταν επί τη ευκαιρία μεγάλων θρησκευτικών εορτών στην αρμενική εκκλησία του Σουρπ Κεβόρκ (Αγίου Γεωργίου), που ιδρύθηκε το 1835 στη θέση του βυζαντινού ναού του Αγίου Γεωργίου του Παλαιοκαστρίτη στο Διδυμότειχο. Στις αρχές της δεκαετίας του 1930, από εισφορές των μελών της αρμενικής κοινότητας Νέας Ορεστιάδας αγοράστηκε οικόπεδο επί της οδού Ευριπίδου στο κέντρο της πόλης, με πρωτεργάτες τους Οβανές Κασαπιάν, Χάικ και Ρουπέν Γιοργκαντζιάν, Οβανές Ναζαριάν, Χάικ Καλουστιάν, Χαμπαρτσούμ Μαρουκιάν, Γκαραμπέτ Ντισλιάν. Στο κέντρο του οικοπέδου ανεγέρθηκε μικρό οίκημα από κερπίτσια (ωμοπλίνθους) με μεγάλο αυλόγυρο, που κάλυπτε μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο τις εκκλησιαστικές, θρησκευτικές, πολιτιστικές ανάγκες και εκδηλώσεις των μελών της κοινότητας. Στα τέλη της δεκαετίας του 1970 το κτίσμα κατεδαφίστηκε λόγω παλαιότητας και το οικόπεδο δωρίστηκε στην Αρχιεπισκοπή των Ορθόδοξων Αρμενίων Ελλάδας που εδρεύει στην Αθήνα. Το 2008 δόθηκε αντιπαροχή για την ανέγερση πολυκατοικίας, και το 2011 μια μικρή ισόγεια αίθουσα του ανεγερθέντος κτιρίου παραχωρήθηκε στην αρμενική κοινότητα Διδυμοτείχου-Ορεστιάδας για τη λειτουργία αρμενικού «σχολείου».
Εκπαίδευση
Οι ανάγκες πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης των μελών της κοινότητας καλύπτονταν από τα δημόσια σχολεία της πόλης, αρχικά από το 1ο και στη συνέχεια από το 2ο Δημοτικό Σχολείο, καθώς στην πόλη δεν υπήρχε αρμενικό σχολείο. Η προτίμηση των συγκεκριμένων σχολείων οφείλεται στο γεγονός ότι το σύνολο σχεδόν των μελών της αρμενικής κοινότητας κατοικούσε στις κεντρικές συνοικίες της πόλης. Αντίθετα, στο γειτονικό Διδυμότειχο και στην Αλεξανδρούπολη υπήρχαν ακμάζοντα αρμενικά σχολεία.
Ως προς τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, κατά το σχολικό έτος 1939-1940 λειτούργησε για πρώτη φορά Γυμνάσιο στην πόλη. Την περίοδο της Κατοχής, ελλείψει καθηγητών, δίδασκαν μορφωμένοι κάτοικοι της Νέας Ορεστιάδας διορισμένοι από τον νομάρχη Έβρου. Ένας από αυτούς ήταν ο Ορεστιαδίτης Αρτίν Καλουστιάν, φοιτητής της ΑΣΟΕΕ, που δίδασκε το μάθημα των μαθηματικών. Από το 1939 μέχρι σήμερα, τα ελληνόπουλα αρμενικής καταγωγής φοιτούν στα γυμνάσια και λύκεια της Νέας Ορεστιάδας.
Σε κάθε ευκαιρία που τους προσφερόταν, οι Αρμένιοι μαθητές δεν δίσταζαν να εκφράζουν την αγάπη τους για τη χώρα υποδοχής τους, την Ελλάδα. Σε διασωθέν σχολικό ερωτηματολόγιο του Γυμνασίου Ορεστιάδας την 22α Δεκεμβρίου 1942, στα ερωτήματα «Τι πράγμα σε έκαμε να λυπηθείς πιο πολύ ως τώρα; Γιατί;» και «Ποιο μάθημα σου αρέσει περισσότερο», η μαθήτρια της ΣΤ΄ τάξης Κασαπιάν Τακουή απαντά «Η υποδούλωσις της Ελλάδας μας. Διότι χάναμε πια την ελευθερία μας» και «Τα αρχαία Ελληνικά» αντίστοιχα.
Οικονομική δραστηριότητα
Τα μέλη της κοινότητας (άρρενες) δραστηριοποιούνταν επαγγελματικά κυρίως στο εμπόριο υφασμάτων-νεοτερισμών, δερμάτων, τυροκομικών, σιδηρικών, χρωμάτων, ξυλείας, ειδών χρυσοχοΐας και ωρολογοποιίας. Υπήρχαν κουρείς, τσαγκάρηδες, τσαρουχοποιοί, σιδηρουργοί. Στην οδό Αποστολάκη, τον λεγόμενο αρχικά «εβραϊκό» και μετέπειτα «αρμενικό» εμπορικό δρόμο της πόλης, υπήρχαν μικρές επιχειρήσεις που λειτουργούσαν ως καταστήματα πώλησης υφασμάτων, νεοτερισμών και ψιλικών. Αντίθετα, απέφευγαν να ασχοληθούν με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την αλιεία.
Από τους πρώτους φαρμακοποιούς της πόλης υπήρξε ο Αρμένιος Ντικράν Σιμόν, που το 1927 άνοιξε φαρμακείο με την ονομασία «Η Νέα Ορεστιάς» επί των οδών Κωνσταντινουπόλεως και Αποστολάκη, ακριβώς απέναντι από την κεντρική πλατεία.
Από τους πρώτους σιδηρουργούς της πόλης ήταν οι Αγκόπ Στεπανιάν και Χαρουτιούν Χαρτονιάν μαζί με τον γιο του Μαρντίκ. Έμποροι σιδηρικών ειδών υπήρξαν: α) ο Οβανές Κασαπιάν, και αργότερα οι γιοι του Κρικόρ και Χατσίκ, το 1924 στη γωνία των οδών Αποστολάκη και Αγίων Θεοδώρων, πριν και μετά τον πόλεμο επί της οδού Αγίων Θεοδώρων 152, και από το 1963 επί της οδού Σκρα 31-33, β) οι Χαμπαρτσούμ, Αγκόπ και Κιρκόρ Μαρουκιάν, που διατηρούσαν κατάστημα ακριβώς δίπλα σε αυτό των Κασαπιάν επί της οδού Αγίων Θεοδώρων και αποτελούσαν τους κυριότερους ανταγωνιστές τους. Πολύ αργότερα, στο εμπόριο των σιδηρικών εισήλθε ο Αρτίν Ντισλιάν ανοίγοντας δικό του κατάστημα επί της οδού Αγίων Θεοδώρων 153.
Στα πρώτα υφασματοπωλεία της πόλης συγκαταλέγεται το κατάστημα των αδελφών Χάικ και Ρουπέν Γιοργκαντζιάν, με συνέταιρο τον Χάικ Καλουστιάν. Αργότερα, παρόμοια καταστήματα άνοιξαν οι Αστίκ Παρσεχιάν, Αντρανίκ Παρσεχιάν, Γκαρμπίς Καραφιλιάν, Αντουάν Μπεζιτζιάν, Αρτίν Καλουστιάν και Λεών Παπαζιάν.
Τα χρόνια του μεσοπολέμου, από τους πιο αξιόλογους κουρείς της πόλης υπήρξαν οι Σαρκίς Μπαγντασαριάν και Μπεντός Νεγκοσιάν. Για την αξιοσύνη τους, ο Τάκης Τσονίδης αναφέρει χαρακτηριστικά «για να κουρευτείς ή να ξυριστείς έπρεπε να περιμένεις ώρα».
Στη Νέα Ορεστιάδα, έως το 1933, το μοναδικό χρυσοχοείο της πόλης ανήκε στον Αρμένιο Οβανές Ναζαριάν. Με τον θάνατο του Οβανές ανέλαβε την επιχείρηση η σύζυγός του Αραξή, και αργότερα ο γιος του Αρτίν. Από τους πρώτους και ικανούς ρολογάδες της πόλης ήταν ο Ιμπρανός Καρνικιάν, και αργότερα οι Αρτίν Καλουστιάν, Γκαρμπίς Καραφιλιάν, Αρτίν Ναζαριάν, Λεών Παπαζιάν.
Στον τομέα της ξυλεμπορίας και των οικοδομικών υλικών, προπολεμικά δραστηριοποιούνταν ο Τακβόρ Κουγιουμτζιάν, ενώ αργότερα τον διαδέχθηκε ο γιος του Κεβόρκ (Έντι), που μέχρι τη δεκαετία του 1980 διατηρούσε αποθήκη ξυλείας επί της οδού Αθηνάς.
Ο πόλεμος του 1940 και η γερμανική κατοχή
Στον πόλεμο του 1940-1941 πολλοί Ορεστιαδίτες κλήθηκαν να υπερασπιστούν τα πάτρια εδάφη απέναντι στη φασιστική Ιταλία και στη ναζιστική Γερμανία. Τον Μάιο του 1941 τριακόσιοι γενναίοι Εβρίτες συμμετείχαν στη Μάχη της Κρήτης εναντίον των Γερμανών εισβολέων. Μεταξύ αυτών ήταν οι Αρμένιοι της Νέας Ορεστιάδας στρατιώτες Κρικόρ Κασαπιάν και Αρτίν Ναζαριάν. Για τη συμμετοχή τους στις πολεμικές επιχειρήσεις 1940-1941 το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας τους απένειμε μετά θάνατον αναμνηστικό μετάλλιο ως αναγνώριση των υπηρεσιών που προσέφεραν στην πατρίδα.
Την περίοδο 1946-1948 αρκετοί Αρμένιοι της Νέας Ορεστιάδας, και κυρίως οι οικονομικά αδύναμοι, οι ορφανοί και όσοι ενστερνίζονταν την κομμουνιστική ιδεολογία, ακολουθώντας τα κελεύσματα της παγκόσμιας εκστρατείας, αποφάσισαν να παλιννοστήσουν στη γη των προγόνων τους. Αυτό είχε ως συνέπεια η αρμενική κοινότητα της πόλης να συρρικνωθεί σημαντικά. Κατά μία εκτίμηση, ο αριθμός των Αρμενίων στις αρχές της δεκαετίας του 1950 ανερχόταν σε 40, ενώ στις μέρες μας οι «Καραγατσιανοί» Αρμένιοι δεν ξεπερνούν τους 20.
Η αρμενική κοινότητα στη σύγχρονη εποχή
Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και την ανακήρυξη της Αρμενικής Δημοκρατίας το 1991, αρκετές αρμενικές οικογένειες εγκαταστάθηκαν σταδιακά στη Νέα Ορεστιάδα ως οικονομικοί μετανάστες, αναζητώντας ένα καλύτερο μέλλον. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η αρμενική κοινότητα της πόλης να αυξηθεί αριθμητικά και τα μέλη της, όντας δραστήρια και παραγωγικά, να αποτελέσουν πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της τοπικής κοινωνίας.
Η αρμενική κοινότητα της Νέας Ορεστιάδας εξακολουθεί να είναι συνενωμένη με αυτή του Διδυμοτείχου, και αποτελούν σήμερα την αρμενική κοινότητα Διδυμοτείχου-Ορεστιάδας, που εκπροσωπεί τους Αρμένιους στην καταγωγή Έλληνες πολίτες του Βορείου Έβρου. Σκοπός είναι η διατήρηση του αρμενικού πολιτισμού, της αρμενικής ιστορίας και γλώσσας. Πρόεδρος είναι ο Κεβόρκ Τοροσιάν και γραμματέας ο Χιμαγιάκ Αντονιάν. Στο Διοικητικό Συμβούλιο του συλλόγου συμμετέχουν οι Ορεστιαδίτες Ζαμπέλ Παπαζιάν και Οβανές Κασαπιάν. Επειδή, όμως, με τα χρόνια αρκετά παιδιά Αρμενίων γεννήθηκαν ή/και μεγάλωσαν στην Ελλάδα, υπήρχε ο κίνδυνος να χαθεί η επαφή τους με τη μητρική γλώσσα και γραφή. Έτσι, προέκυψε η ανάγκη για την ίδρυση και λειτουργία ενός αρμενικού «σχολείου».
Το 2011, με πρωτοβουλία του ιερέα της αρμενικής κοινότητας Μπογός Μπαλταγιάν, των μελών του συμβουλίου της αρμενικής κοινότητας Διδυμοτείχου-Ορεστιάδας και των μελών του συμβουλίου των κυριών του ΧΟΜ (Αρμενικός Σταυρός Ελέους), αποφασίστηκε και ξεκίνησε η λειτουργία του εβδομαδιαίου αρμενικού σχολείου, εν είδει φροντιστηρίου, επί της οδού Ευριπίδου 104 στη Νέα Ορεστιάδα. Αρχικά, ο αριθμός των εγγεγραμμένων μαθητών ανερχόταν στα 30 παιδιά ηλικίας από 6 έως 17 ετών, ενώ σήμερα οι μαθητές δεν ξεπερνούν τους 17.
Επίσης, οι Αρμένιοι δεν ξεχνούν την ιστορία της πατρίδας τους και τους διωγμούς των προγόνων τους από τους Τούρκους. Φροντίζουν κάθε χρόνο να διοργανώνουν εκδηλώσεις τιμής και μνήμης για τους αδικοχαμένους συμπατριώτες τους. Στις 19 Απριλίου 2015, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη Γενοκτονία των Αρμενίων, η Αρμενική Εθνική Επιτροπή, σε συνεργασία με την αρμενική κοινότητα Διδυμοτείχου-Νέας Ορεστιάδας διοργάνωσε εκδήλωση μνήμης στο Πολύκεντρο του Δήμου Ορεστιάδας με ομιλητή τον διδάκτορα Κοινωνικών Επιστημών κ. Θεοφάνη Μαλκίδη και θέμα τη Γενοκτονία των Αρμενίων.
Με το παρόν άρθρο επιχειρήθηκε η σύντομη παρουσίαση της αρμενικής κοινότητας Νέας Ορεστιάδας. Ευχόμαστε αυτή η προσπάθεια να αποτελέσει αφορμή για την περαιτέρω ανάδειξη της ιστορίας των Αρμενίων της Νέας Ορεστιάδας στο μέλλον, ως ελάχιστη οφειλόμενη τιμή στη μνήμη και στην προσφορά τους στον τόπο.
Βιβλιογραφία:
Ασιριάν Μαννώ (2019). «Αρμενικά σχολεία Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης». Αρμενικά, Δεκέμβριος 2018-Φεβρουάριος 2019, τεύχος 99.
Γαζαριάν Οβαννές (2012). «Η αρμενική παροικία κλείνει τα 90». Αρμενικά, Ιούλιος- Σεπτέμβριος 2012, τεύχος 74.
Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (1935). Στατιστικά αποτελέσματα της απογραφής του πληθυσμού της Ελλάδος στις 15-16 Μαΐου 1928. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο.
Γεωργίσης Αν. Αθανάσιος (2019). Η Εβραϊκή Κοινότητα της Νέας Ορεστιάδας. Στο Μανωλάς Ε. (επιμ.), Πρακτικά 2ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Ιστορίας και Πολιτισμού της Ορεστιάδας «Πολιτιστική Κληρονομιά και Τοπική Ανάπτυξη», Νέα Ορεστιάδα, 13-15 Οκτωβρίου 2018. Έκδοση Σχολής Επιστημών Γεωπονίας και Δασολογίας Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και Δήμου Ορεστιάδας, σελ.53-73.
Γκεντσίδης Δημήτριος (2009). «Σκέψεις παιδιών του 1942 στην Ορεστιάδα». Βορέας, Ιούλιος 2009, τεύχος 49.
Κιηγμάς Ν. Δημήτριος & Ρυζιώτης Β. Γεώργιος (2010). Αδριανούπολη - Καραγάτς - Νέα Ορεστιάδα, μία πόλη. Ιδιωτική έκδοση: Νέα Ορεστιάδα.
Μαυρίδης Παν. Πασχάλης (2008). Η Νέα Ορεστιάδα στη ροή του χρόνου. Ορεστιάδα: Έκδοση Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου Νέας Ορεστιάδας - Εθνογραφικό και Αρχαιολογικό Μουσείο Χασκόβου.
Ρυζιώτης Γεώργιος & Κιηγμάς Δημήτριος (2017). Καραγάτς Αδριανουπόλεως (Ορεστιάδα). Νέα Ορεστιάδα: Έκδοση Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης - Περιφερειακή Ενότητα Έβρου - Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Μέριμνας.
Τσονίδης Χρ. Τάκης (1980). Η Ορεστιάδα μας. Ορεστιάδα: Έκδοση Εκπολιτιστικού Συλλόγου Ορεστιάδας.
Τσονίδης Χρ. Τάκης (1983). Η Ορεστιάδα μας και οι κάτοικοί της: επαγγελματικός οδηγός. Αθήνα: Εκδόσεις Α. Ζουμαδάκη.
Πηγές:
Προφορικές μαρτυρίες των μελών της αρμενικής κοινότητας Διδυμοτείχου-Ορεστιάδας κ. Οβανές Κασαπιάν, Ζαμπέλ Δουλγερίδου-Παπαζιάν, Μαρί Παπαζιάν, Σόνιας-Χριψιμέ Κουρμπανιάν-Κασαπιάν.
|
