Χοβαννές Γαζαριάν 

Η τέχνη της αργυροχρυσοχοΐας είναι άμεσα συνυφασμένη με την ιστορία ενός λαού και διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του πολιτισμού του. Η κατασκευή κοσμημάτων κι άλλων διακοσμητικών στοιχείων από πολύτιμα μέταλλα πραγματοποιούνταν στην Αρμενία από τις αρχές της 2ης χιλιετίας π.Χ.

Υπάρχουν αναφορές του Στράβωνα, όπως και του Προκόπιου της Καισάρειας, για την εκμετάλλευση των πλουσίων κοιτασμάτων σιδήρου κι αργύρου από τους Αρμένιους, όπως κι η ύπαρξη ορυχείων χρυσού στην Αρμενία. Η χώρα από την αρχαιότητα υπήρξε σημείο αναφοράς στην μεταλλοτεχνία κι ειδικότερα στην κατασκευή κοσμημάτων διαθέτοντας παρά πολλά εργαστήρια χρυσοχοΐας. Το επάγγελμα άνθισε κι έφτασε σε υψηλά επίπεδα ανάπτυξης κατα τον Μεσαίωνα όταν πολλοί κοσμηματοποιοί ίδρυσαν εμπορικές ενώσεις με αποτέλεσμα τον καταμερισμό της εργασίας και τη δημιουργία εξειδικευμένων κλάδων. Χρησιμοποιούσαν πάνω από 15 τεχνικές μεθόδους, οι πιο γνωστές από τις οποίες είναι η χύτευση σε μοντέλα από κερί ή πηλό, η σφυρηλάτηση, η πλέξη με ασημί και χρυσές κλωστές, η χαρακτική, η επιχρύσωση, η επισμάλτωση, η δημιουργία κραμάτων κι η επεξεργασία πολύτιμων κι ημιπολύτιμων λίθων. Οι αρχαίες αρμενικές παραδόσεις κατασκευής χρησιμοποιήθηκαν και χρησιμοποιούνται ανελλιπώς μέχρι σήμερα.

Τα δυσάρεστα ιστορικά γεγονότα των αρχών του 20ου αιώνα, η Γενοκτονία του 1915 και η Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, υποχρέωσαν τους Αρμενίους τεχνίτες να ξενιτευτούν και να εργαστούν στο εξωτερικό. Έτσι ανάμεσα στους 100.000 περίπου Αρμένιους πρόσφυγες που καταφθάνουν στην Ελλάδα το 1922 υπάρχουν αρκετοί τεχνίτες αργυροχρυσοχόοι, οι οποίοι όμως δε θα μπορέσουν να εξασκήσουν τη τέχνη τους, καθώς τους λείπουν τόσο τα εργαλεία, όσο και το βασικότερο…η πρώτη ύλη, δηλαδή ο χρυσός, ή έστω το ασήμι.

Στην τραγική κατάσταση που βρίσκονταν, ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια, οι πρόσφυγες η κατασκευή κι η αγορά κοσμημάτων από μέρους τους, μόνο σαν ανέκδοτο θα μπορούσε να καταγραφεί.

Έτσι μέσα σ’αυτό το δυσμενές περιβάλλον κάποιοι, πολύ λίγοι, καταφέρνουν να βρουν δουλειά στα ελάχιστα, την εποχή εκείνη, εργαστήρια και κοσμηματοπωλεία. Στη ξακουστή αγορά του Δουργουτίου υπήρχαν 2-3 υποτυπώδη εργαστήρια, όπου οι τεχνίτες έχοντας φτιάξει μόνοι τους τα εργαλεία και τους πάγκους εργασίας, περισσότερο χρησιμοποιούσαν τις γνώσεις τους για την επισκευή μπακιρένιων σκευών ή άλλων μεταλλικών αντικειμένων, παρά για την κατασκευή κοσμημάτων. Μόλις στα μέσα της δεκαετίας του 1930 ανοίγουν εργαστήρια μερικοί Αρμένιοι στο κέντρο της Αθήνας, αλλά με μικρή διάρκεια ζωής, καθώς μερικά χρόνια αργότερα με την επιβολή της γερμανικής κατοχής και τον μαρασμό της ελληνικής οικονομίας, αναγκάζονται να κλείσουν τις επιχειρήσεις τους.

Μετά την κατοχή κι από τη δεκαετία του 1950 αρχίζει σιγά σιγά να αναπτύσσεται η ελληνική οικονομία, έχοντας ως συνεπακόλουθο την άνθιση όλων των επαγγελμάτων, ανάμεσα τους και της αργυροχρυσοχοΐας.  Τότε είναι που οι εξαιρετικοί Αρμένιοι τεχνίτες αρχίζουν να βρίσκουν δουλειά, ενώ ταυτόχρονα αρκετοί από αυτούς ανοίγουν εργαστήρια και παίρνουν κοντά τους μαθητευόμενους νέους από την κοινότητα με σκοπό να τους μάθουν τη δουλειά. Με τα γεγονότα του 1955 και του 1964 στην Κωνσταντινούπολη, έρχονται στην Ελλάδα κι άλλοι Αρμένιοι χρυσοχόοι, κι έτσι από τη δεκαετία του 1970 οι Αρμένιοι αποτελούν ένα σημαντικό ποσοστό της ελληνικής αργυροχρυσοχοΐας.

Ο αριθμός των Αρμενίων χρυσοχόων θα αυξηθεί κι άλλο στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980, καθώς λόγω του εμφυλίου πολέμου στον Λίβανο θα συρρεύσει στην Ελλάδα ένας μεγάλος αριθμός Αρμενίων από την μεγάλη αρμενική κοινότητα του Λιβάνου, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων ασχολούνταν με την χρυσοχοΐα.

Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η παρουσία των Αρμενίων χρυσοχόων στη Θράκη και στη Θεσσαλονικη. Όπως αναφέρει το ιστορικό της Σ.Χ.Α.Θ. (Συντεχία Χρυσοχόων Αργυροχόων Θεσσαλονίκης) «…τα πρωτοπόρα ιδρυτικά μέλη αριθμούνταν σε 40 περίπου. Αρκετά από τα μέλη ήταν Εβραίοι κι Αρμένιοι….».

Στο σημείο αυτό πρέπει να διευκρινίσουμε πως όταν αναφερόμαστε στην αργυροχρυσοχοΐα συμπεριλαμβάνουμε και τους αδαμαντοδέτες (καρφωτές) όπου και σε αυτόν τον κλάδο η εκπροσώπηση των Αρμενίων είναι σημαντική. Έτσι λοιπόν, δεν θα πρέπει να εκπλαγεί κάποιος αν ανοίγοντας τον οδηγό του συλλόγου Αργυροχρυσοχόων, συναντήσει πληθώρα αρμενικών ονομάτων, ή αν περιφερόμενος στους δρόμους του ιστορικού κέντρου της Αθήνας- εκεί όπου χτυπάει η καρδιά της ελληνικής αργυροχρυσοχοΐας- ακούσει συχνά πυκνά να μιλάνε αρμενικά και δει κοσμηματοπωλεία ή εργαστήρια κατασκευής κοσμημάτων, συνήθως σε ορόφους πολυκατοικιών της περιοχής, με αρμενικά ονόματα στις επιγραφές τους.

Ευχαριστούμε θερμά τους κ.κ Μανούκ Κασπαριάν και Κεβόρκ Ονταμπασιάν, που με τις πληροφορίες τους βοήθησαν στη συγγραφή του άρθρου.

Tweet

Share