Αλήθεια, τι σημαίνει το όνομα της οδού που μένουμε;
Νέος Κόσμος: Οδός Ρενέ-Πυώ και οδός Φίνλεϋ

Σουζάνα Απαρτιάν

Μία πρώτη οργανωμένη προσπάθεια ονοματοδοσίας στην Αθήνα έγινε το 1852. Τι να σκεφτόταν άραγε ο ονοματοθέτης όταν έδινε σε δυο δρόμους της προσφυγικής συνοικίας του Δουργουτίου τα ονόματα των Ρενέ-Πυώ και Φίνλεϋ; Ορμώμενος ίσως από το φιλελληνικό του συναίσθημα; Τα περισσότερα οδωνύμια του Νέου Κόσμου αναφέρονται σε Βρετανούς, Γάλλους, Ρώσους και Γερμανούς Φιλέλληνες.

Ρενέ-Πυώ (René-Puaux)
1878-1937

Ο Γάλλος Φιλλέληνας Ιστορικός και Δημοσιογράφος Ρενέ-Πυώ, εργάστηκε ως συντάκτης και αρχισυντάκτης της παρισινής εφημερίδας «Χρόνος» (Temps), αρκετό δε χρονικό διάστημα υπήρξε ανταποκριτής της στο εξωτερικό. Σε δημοσιογραφική αποστολή στη Σμύρνη, ο Ρενέ-Πυώ κατέγραψε με λεπτομέρειες την τραγωδία των Ελλήνων και των Αρμενίων κατά τη Μικρασιατική Καταστροφή και κατήγγειλε την αδιαφορία των Μεγάλων Δυνάμεων.

Το βιβλίο του «Ο θάνατος της Σμύρνης», Οι τελευταίες μέρες της Σμύρνης, εκδόθηκε στο Παρίσι το 1922 (Édition de la revue des Balkans), τον ίδιο χρόνο της καταστροφής, σαν απάντηση στις προπαγανδιστικές ψευδολογίες των Τούρκων, των τουρκόφιλων γαλλικών πολιτικών και των δημοσιογραφικών κύκλων, που διέδιδαν πως ο ελληνικός στρατός έκαψε κατά την υποχώρησή του τη Σμύρνη.

Περιέχει εκτενείς μαρτυρίες για τις σφαγές, τις λεηλασίες, την πυρκαγιά, την τραγική έξοδο, τους εκτοπισμούς, την εξόντωση του χριστιανικού στοιχείου, τον ξεριζωμό, την αναλγησία των Συμμάχων. Ο Ρενέ-Πυώ έγραψε το βιβλίο αυτό για να αποφευχθεί η λήθη, για να διασώσει το ιστορικό υλικό που είχε στα χέρια του και κυρίως για να συντελέσει στην αποκατάσταση τις ιστορικής αλήθειας.

«Ο θάνατος της Σμύρνης», αποσπάσματα:Ο συγγραφέας ανασυνθέτει την «καταστροφή» της Σμύρνης που ξεκίνησε με την επίθεση των Τούρκων στις 26 Αυγούστου του ιδίου έτους. Η επέλαση του τουρκικού ιππικού έλαβε χώρα το Σάββατο 9 Σεπτεμβρίου με την λεηλασία της αρμενικής συνοικίας, τις σφαγές και τους βιασμούς γυναικών και κοριτσιών κατά τη διάρκεια της νύχτας.

Ο στρατιωτικός κυβερνήτης Νουρεντίν Πασάς διέταξε το κυνήγι των Αρμενίων, πιθανότατα με την ενθάρρυνση του Μουσταφά Κεμάλ που έφτασε στις 10. Οι Αρμένιοι κατέφυγαν στον καθεδρικό ναό τους, βομβαρδίστηκαν και σφαγιάστηκαν.

Άλλοι, τη νύχτα της 12ης, εκτελέστηκαν κατά εκατοντάδες στο κονάκι του κυβερνήτη. Την ίδια μοίρα είχαν και οι Έλληνες. Οι γυναίκες ή οι κόρες τους βιάστηκαν μέσα στους δρόμους.

– Η φωτιά της Σμύρνης ξέσπασε το απόγευμα της 13ης Σεπτεμβρίου στην αρμενική συνοικία. Τούρκοι στρατιώτες έβαζαν φωτιά στα σπίτια. Το μίσος των κεμαλικών προς τους Αρμένιους ήταν πολύ πιο βίαιο από ό,τι προς τους Έλληνες.

– Οι Τσέτες μπήκαν στο Μπουρνόβα (Μπιρουναμπάντ), στα προάστια της Σμύρνης, το πρωί της 9ης, το χωριό λεηλατήθηκε σε αντίποινα μεμονωμένων πράξεων αντίστασης. Οι Ελληνίδες και οι Αρμένιες οικιακές βοηθοί κάποιων Βρετανών κατοίκων βιάστηκαν και σφαγιάστηκαν. Λεηλατώντας πιάνα, έπιπλα και αντικείμενα τέχνης, ο αξιωματικός τους δήλωσε: «ο πολιτισμός και η ανθρωπιά δεν μετράνε». Ο Νουρεντίν Πασάς παρέδωσε τον Επίσκοπο Χρυσόστομο στο πλήθος που του ξέσκισε τα γένια, του έβγαλε τα μάτια, του έκοψε τη μύτη και τα αυτιά και μετά άφησε το πτώμα του στα σκυλιά.

– Η αδιαφορία των εφημερίδων της Κωνσταντινούπολης στήριξε όσους ήθελαν να καθαρίσουν τη Σμύρνη από κάθε ξένη παρουσία και να ξεκινήσουν τη διαδικασία εκτουρκισμού. Παραπληροφορημένοι, Ευρωπαίοι αξιωματούχοι και δημοσιογράφοι κατηγόρησαν τους Έλληνες και τους Αρμένιους για «τον θάνατο» της Σμύρνης.

Πρέπει να ελπίζουμε, ότι αυτές οι λίγες σελίδες, αρκετά άχρηστες αν θέλετε, αυτή την ώρα της ευρωπαϊκής τύφλωσης, θα χρησιμεύσουν ωστόσο ως ντοκουμέντα για το μέλλον.

– Οι κεμαλιστές είχαν κρατήσει αιχμάλωτους άνδρες, γυναίκες και κορίτσια ηλικίας 15 έως 35 ετών, ενώ αποδεκάτισαν τον ελληνικό και τον αρμενικό πληθυσμό του Εζινέ. Οι Ευρωπαίοι θυσίασαν χιλιάδες πρόσφυγες που έφτασαν στην Ελλάδα σε μεγάλη εξαθλίωση για να επιτρέψουν την επανέναρξη των επιχειρήσεων. Ο Ρενέ-Πυώ περιγράφει τους πρόσφυγες στη Θεσσαλονίκη, εγκαταλειμμένους, άρρωστους, που έπασχαν από χολέρα και τύφο, μερικοί από τους οποίους είχαν σχεδόν τρελαθεί. Απευθύνοντας έκκληση για αλληλεγγύη, ζητάει η Ευρώπη να εξιλεώσει το έγκλημα του εγωισμού της που είναι η πηγή κάθε κακού μέσω μιας συνεπούς και μεγάλης προσπάθειας ευσπλαχνίας.

Ρενέ-Πυώ, Αριθμός 2

Η Καθολική Αρμενική Εκκλησία -στην οδό Ρενέ-Πυώ, στον αριθμό 2-, αφιερωμένη στον Άγιο Γρηγόριο το Φωτιστή, ιδρύθηκε το 1927, από το πρώτο κύμα Αρμενίων ρωμαιοκαθολικών προσφύγων του Δουργουτίου και τον καπουκίνο μοναχό Κύριλλο Ζοχραμπιάν από το Ερζερούμ.

Δίπλα στην εκκλησία λειτουργούσε από το 1930 σχολείο όπου τα μαθήματα γινόντουσαν στην Αρμενική με παράλληλη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας. Το σχολείο λειτούργησε στο ίδιο σημείο μέχρι το 1962, καθώς το Σεπτέμβριο του ίδιου έτους εγκαινιάστηκε το νέο σχολείο της κοινότητας, η σχολή «Λεβόν και Σοφία Αγκοπιάν».

Το 1958 ανεγέρθηκε η τετραώροφη πολυκατοικία στη συμβολή των οδών Ρενέ Πυώ – Κασοµούλη - Λόϋδ Τζώρτζ, με δαπάνη της αρμενικής καθολικής εκκλησίας με σκοπό να στεγάσει οικογένειες Αρμενίων προσφύγων. Λυπηρές οι αυθαίρετες παρεμβάσεις κατά την διάρκεια των τελευταίων ετών που έχουν αλλοιώσει την κάτοψη αυτού του πρώτου δείγματος αρμενικής ναοδομίας στην Αθήνα που αποτελεί πολιτιστική κληρονομιά. Στην Ρενέ Πυώ 2Α, λειτουργεί από το 2017, το Κοινωνικό Κέντρο της Κάριτας Ελλάς.

Τζωρτζ Φίνλεϋ - George Finlay (1799 – 1875)

Βρετανός ιστορικός σκωτικής καταγωγής και φλογερός φιλέλληνας.

Η διώροφη οικία του Τζώρτζ Φίνλεϊ (ανακατασκευή παλαιάς οθωμανικής οικίας), σώζεται μέχρι σήμερα και βρίσκεται στη διασταύρωση των οδών Κέκροπος 8 και Θουκυδίδου στην Πλάκα. Έζησε στην οδό Κέκροπος με την καλλονή σύζυγό του Νεκτάρ, Αρμένισσα από την Κωνσταντινούπολη, την οποία είχε απαγάγει, μεταφέρνοντάς την μέσα σε ένα μπαούλο! Παντρεύτηκαν γύρω στο 1829. Η Νεκτάρ έζησε μέχρι το 1892.

Μαρμάρινη επιγραφή πληροφορεί ότι «Το σπίτι αυτό οικοδομήθηκε από τον Άγγλο ιστορικό της ελληνικής επανάστασης Τζώρτζ Φίνλεϋ το 1835». Το 1834, ο Φίνλεϊ σε μια επιστολή σε φίλους του έγραφε «Αι Αθήναι είναι ένα μεγάλο χωριό και κατέχουν τόσο χώρο, που θα μπορούσε να περιλάβει, αν πάρουμε υπ’ όψει την πυκνότητα του πληθυσμού των ευρωπαϊκών πόλεων, 25.000 κατοίκους. Έχουν πολλούς ελικοειδείς δρομάκους, από καμιά όμως δεν διασχίζονται οδό κατάλληλη για οχήματα. Ένας μόνον σχεδόν δρόμος υπάρχει, αλλά και αυτός ξεκινά από το Θησείο και φθάνει στο σπίτι του βοεβόδα (Μεγάλο Κονάκι) και από κεί στην Πύλη του Αδριανού».

Το 1856 έγραψε την Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, με πρώτο μεταφραστή στα ελληνικά τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη το 1861.

Ο Τζώρτζ Φίνλεϋ πέθανε στις 26 Ιανουαρίου 1875 στην Αθήνα και ενταφιάστηκε στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών.

Η Βιβλιοθήκη της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής στο Κολωνάκι, περιλαμβάνει μεταξύ άλλων, την εντυπωσιακή βιβλιοθήκη του «συλλογή Φίνλεϋ».

Άλλαξε ο Νέος Κόσμος, ορισμένα όμως οδωνύμια όπως η Ρενε-Πυώ και η Φίνλεϋ, εξακολουθούν να είναι σημεία αναφοράς, ειδικά για τους Αρμένιους που μεγάλωσαν στα πέριξ. Ίσως «τα όνειρά τους να μην στριμώχνονται πια», η έννοια όμως της γειτονιάς δεν έχει χαθεί ακόμα. «Μ’ αρέσει αυτή η γειτονιά. Έτσι όπως είναι. Χωμένη μες στην πολιτεία. Πώς μπορεί να χωρέσει η ιστορία ενός ανθρώπου εδώ μέσα; Πρέπει να στριμώχνουν όχι μόνο τα πόδια τους αλλά και τα όνειρά τους». Από την ταινία «Μαγική πόλις» του Νίκου Κούνδουρου.

ΠΗΓΕΣ:
Rene-Puaux. (2015). Ελληνική έκδοση Υπουργείο Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων, Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Εφορεία Ενάλιων Αρχαιοτήτων.
ΑΘΗΝΑ – Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και την λογοτεχνία - Θανάσης Γιοχάλας, Τόνια Καφετζάκη - ΕΣΤΙΑ 2013.
https://cathecclesia.gr/
Χρ. Εμ. Αγγελομάτης, «Το Σπίτι του Φίνλαιη», περ. Νέα Εστία, τεύχος 222/1936.
https://www.bsa.ac.uk/about-us/library/collections_and_resources/george-finlay-collection/

Tweet

Share