Tο άρθρο συνιστά απόσπασμα ενός μεγαλύτερου άρθρου και μιας ολοκληρωμένης έρευνας για την ιστορία της οικογένειας Παλαντζιάν, όπως δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα «Houshamadyan» τον Δεκέμβριο του 2023, σε συνεργασία με το περιοδικό «Αρμενικά». Σημαντικό μέρος των πληροφοριών συλλέχθηκαν κατά τις συνεντεύξεις μας με τον Σέρκο Παλαντζιάν. Το άρθρο στηρίζεται επίσης στο βιβλίο «Ο κύκλος της ζωής», της Αντρινέ-Τακουή Παλαντζιάν, μητέρας του Σέρκο.

Επιμέλεια: Άνι Απικιάν

Η επιχειρηματική-εμπορική δραστηριότητα
της οικογένειας Παλαντζιάν

Αμάσεια, Σμύρνη, Πειραιάς

Η ιστορία της επιχειρηματικής δραστηριότητας της οικογένειας Παλαντζιάν έχει τις ρίζες της στην πόλη Αμάσεια της Μικράς Ασίας, από όπου καταγόταν ο ιδρυτής και εμπνευστής της εταιρείας Αρτίν Παλαντζιάν. Οι γονείς του Αρτίν διατηρούσαν ένα υφαντουργείο στην Αμάσεια, όπου ύφαιναν βαμβακερά υφάσματα, σεντόνια, πετσέτες και κουρτίνες. Η επιχείρηση ήταν οικογενειακή υπόθεση, καθώς όλη η οικογένεια συμμετείχε στην ύφανση και στην παραγωγή των υφασμάτων.

Το 1915, σχεδόν όλα τα μέλη της οικογένειας Παλαντζιάν πέφτουν θύματα των μαζικών εκτοπίσεων και των σφαγών που πραγματοποιήθηκαν στην Αμάσεια. Ο Αρτίν, προβλέποντας τον επικείμενο κίνδυνο, εγκαταλείπει εγκαίρως την πόλη της Αμάσειας και εγκαθίσταται στη Σμύρνη. Μετά από λίγο καιρό ξαναβρίσκει τον επιζώντα αδελφό του Αγκόπ στην περιοχή της Σμύρνης, και τα δύο αδέλφια αρχίζουν να εργάζονται αδιάκοπα, υφαίνοντας κάλτσες για τον οθωμανικό στρατό σε έναν αργαλειό.

Μήνες αργότερα νοικιάζουν ένα μεγαλύτερο σπίτι και αγοράζουν τρεις αργαλειούς, μεγαλώνοντας την επιχείρησή τους και αποκτώντας σταδιακά ολοένα και μεγαλύτερη εμπειρία στον χώρο της κλωστοϋφαντουργίας. Σε αυτό βοήθησε και η γυναίκα του Αρτίν, η Γερανουή Τοπαλιάν, η οποία είχε μεγάλη εμπειρία στην κεντητική τέχνη, με αποτέλεσμα ο Αρτίν να εξελίξει ακόμη περισσότερο την επιχείρησή του εισάγοντας μηχανές υφαντικής από την Ιταλία.

Το 1923, ο Αρτίν με τη σύζυγό του Γερανουή και τα δύο τους παιδιά Οννίκ και Αζάντ καταφθάνουν ως πρόσφυγες στο λιμάνι του Πειραιά, μαζί με ένα κύμα χιλιάδων ξεριζωμένων προσφύγων από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Φτάνοντας στην Αθήνα, αρχικά νοικιάζουν ένα σπίτι τεσσάρων δωματίων στην περιοχή του Ψυρρή, και αποφασίζουν να συνεχίσουν την ενασχόλησή τους με την υφαντουργία για να εξασφαλίσουν τα προς το ζην.

Ο Αρτίν κατασκευάζει δύο ξύλινους χειροκίνητους αργαλειούς και τους τοποθετεί σε ένα από τα δωμάτια του σπιτιού. Το βράσιμο, το βάψιμο και το στέγνωμα των νημάτων γίνεται στην αυλή του σπιτιού, ενώ παράλληλα εισάγουν βαφές νημάτων από τη Γερμανία. Παρήγαν πετσέτες, τραπεζομάντιλα, κλινοσκεπάσματα και κουβέρτες, που πωλούνταν εύκολα στην κεντρική αγορά της Αθήνας. Έτσι μπήκαν τα θεμέλια του υφαντουργείου «Παλαντζιάν».

Τα παιδιά Οννίκ και Αζάντ άρχισαν να φοιτούν στην ελληνογαλλική Λεόντειο Σχολή της Αθήνας, η οποία εκείνη την εποχή είχε τη φήμη ενός σύγχρονου εκπαιδευτικού ιδρύματος.

Λίγα χρόνια αργότερα, ο Αρτίν Παλαντζιάν και η οικογένειά του μετακομίζουν στον Άγιο Διονύσιο του Πειραιά (στην περιοχή των Λιπασμάτων), όπου νοικιάζουν έναν μεγαλύτερο χώρο για το εργοστάσιό τους. Ο αριθμός των αργαλειών αυξάνεται σε σαράντα, ενώ την πλειονότητα των εργαζομένων στο εργοστάσιο αποτελούσαν γυναίκες αρμενικής καταγωγής. Η Γερανουή, η γυναίκα του Αρτίν, ήταν το ίδιο εργατική όπως εκείνος. Τα σαββατοκύριακα πήγαινε σε διάφορες περιοχές της ανατολικής Αθήνας (Παιανία και Κορωπί) και πουλούσε πολλά από τα προϊόντα που παρήγε το εργοστάσιο. 

Εκείνη την εποχή, η υφαντική τέχνη δεν ήταν ιδιαίτερα αναπτυγμένη στην Ελλάδα, με αποτέλεσμα το υφαντουργείο Παλαντζιάν να βρει εύφορο έδαφος ώστε να αναπτυχθεί και να εξελιχθεί σε μια κερδοφόρα επιχείρηση. Άξιο μνείας είναι το γεγονός ότι ο Αρτίν εφηύρε μια ηλεκτρογεννήτρια, χάρη στην οποία τροφοδοτούσε το σπίτι του και το εργοστάσιο υφαντουργίας με ηλεκτρικό ρεύμα δικής του παραγωγής. Έτσι, όλοι οι αργαλειοί από χειροκίνητοι μετατράπηκαν σε ηλεκτροκίνητοι, ενώ λίγο αργότερα ο Αρτίν ξεκίνησε να πουλάει ρεύμα και στη γύρω περιοχή, δημιουργώντας ένα δικό του δίκτυο παροχής ρεύματος.

Σταδιακά, το δίκτυο ηλεκτρισμού που είχε φτιάξει ο Αρτίν επεκτάθηκε σε περισσότερες περιοχές. Ο ίδιος είχε ακούσει ότι η εταιρεία «Πάουερ» θα έδινε ρεύμα σε όλο το λεκανοπέδιο της Αττικής και θα αποζημίωνε όλους τους ηλεκτροδότες. Ως εκ τούτου, τοποθέτησε στύλους μέχρι το Πέραμα, με αποτέλεσμα να μεγαλώσει την επιχείρηση και να λάβει μεγαλύτερη αποζημίωση.

Τα Λουτρά «Βαλκάνια» γνωστάκαιωςΛουτράΠαλαντζιάν

Το 1933, ο Αρτίν Παλαντζιάν ίδρυσε τα Λουτρά Βαλκάνια ή Λουτρά Παλαντζιάν, στον Πειραιά, κοντά στην περιοχή της Δραπετσώνας. Εκείνες τις μέρες, τα ζητήματα ατομικής υγιεινής και καθαριότητας ήταν έντονα, λαμβάνοντας υπόψη ότι τα σπίτια δεν είχαν μπάνια, υπήρχε έλλειψη νερού, και ο πληθυσμός της χώρας είχε αυξηθεί σημαντικά με την άφιξη των προσφύγων. Συνεπώς, η ίδρυση λουτρών ήταν επιτακτική ανάγκη. Τόσο στον Πειραιά όσο και σε άλλες περιοχές της χώρας άρχισαν να λειτουργούν διάφορα δημόσια και ιδιωτικά λουτρά. Από αυτές τις εγκαταστάσεις μερικές παρείχαν υπηρεσίες ανατολικού τύπου (χαμάμ) ενώ άλλες ευρωπαϊκού τύπου (ιαματικές).

Τα Λουτρά Παλαντζιάν ήταν προικισμένα με όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Ήταν γνωστά στην ευρύτερη περιοχή για το μεγαλείο και την κομψότητά τους. Οι εργαζόμενοι ήταν ως επί το πλείστον Αρμένιοι, ενώ μέλη και συγγενείς της οικογένειας αποτελούσαν επίσης μέρος του προσωπικού. Οι πελάτες των λουτρών ήταν άνθρωποι όλων των κοινωνικών τάξεων και εθνικοτήτων.

Τα Λουτρά Παλαντζιάν ήταν φτιαγμένα από λευκό μάρμαρο Πεντέλης και είχαν δύο δωμάτια. Το ένα λειτουργούσε ως καμαρίνι, όπου οι πελάτες έβαζαν τα ρούχα τους, και το άλλο ήταν το κυρίως λουτρό. Το κεντρικό λουτρό είχε έναν μαρμάρινο θόλο, πάνω στον οποίο υπήρχε ένα στρογγυλό τζάμι, από όπου έμπαινε το φως της ημέρας. Τα μάρμαρα είχαν μια προεξοχή σαν κρεβάτι, που θερμαινόταν από το νερό που κυλούσε στους σωλήνες. Υπήρχε επίσης μια μικρή μαρμάρινη «πισίνα» με ζεστό και κρύο νερό. Σε μια μεγάλη εξάγωνη αίθουσα ήταν το «χαμάμ», γύρω από το οποίο βρίσκονταν μικρές και ρηχές μαρμάρινες γούρνες όπου οι πελάτες μούλιαζαν τα πόδια τους. Στο κέντρο του χαμάμ υπήρχε ένα εξάγωνο ζεστό μάρμαρο για τις γυναίκες.

Τα λουτρά ήταν χτισμένα σε ένα πολύ μεγάλο οικόπεδο. Μπροστά υπήρχε ένας κήπος με τραπέζια και καρέκλες, με έναν μεγάλο φοίνικα στο κέντρο, που ξεχώριζε για την ομορφιά του. Κυρίως τα Σάββατα, οι πελάτες μαζεύονταν στον κήπο και απολάμβαναν διάφορα ποτά και μεζέδες.

Τα Λουτρά Παλαντζιάν λειτούργησαν για περίπου σαράντα χρόνια. Το κτήριο των λουτρών, με την ιδιαίτερη ανατολίτικη αρχιτεκτονική, εγκαταλείφθηκε μετά το 1972, κηρύχθηκε διατηρητέο το 1993, και κατόπιν απαλλοτριώθηκε από τον Οργανισμό Σχολικών Κτηρίων (ΟΣΚ). Αυτή τη στιγμή έχει μετατραπεί σε ένα υπερσύχρονο κτήριο όπου στεγάζεται το Καλλιτεχνικό Σχολείο Κερατσινίου-Δραπετσώνας, και έχει διατηρήσει αναλλοίωτη την αρχιτεκτονική δομή των Λουτρών Παλαντζιάν.

Στα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου

Το 1930, ο Αρτίν Παλαντζιάν και η γυναίκα του Γερανουή μετακομίζουν μαζί με τα παιδιά τους στο Ψυχικό.Από τα νεανικά του χρόνια, ο γιος Οννίκ Παλαντζιάν ξεκινάει την ενασχόλησή του με την οικογενειακή επιχείρηση, την οποία προσπαθεί να αναπτύξει με κάθε τρόπο. Ταξιδεύει σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες (Αγγλία, Σουηδία, Γερμανία, Αυστρία) για να εισάγει τις υφαντικές μηχανές Ζακάρ (Jacquard) στην Ελλάδα. Εκείνη την εποχή, η υφαντική γνώριζε μεγάλη ανάπτυξη σε αυτές τις ευρωπαϊκές χώρες.

Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο γερμανικός στρατός καταλαμβάνει την Ελλάδα, και όλα τα εργοστάσια της χώρας κλείνουν.Τα προϊόντα του υφαντουργείου Παλαντζιάν μεταφέρονται στο σπίτι της οικογένειας στο Ψυχικό, ωστόσο οι Γερμανοί τα κατάσχουν όλα. Ο Οννίκ δεν παρέμεινε αδρανής στα χρόνια του πολέμου. Ασχολήθηκε με αγοραπωλησίες χρυσού στην παγκόσμια αγορά, εξασφαλίζοντας μεγάλα κέρδη.

Μετά το τέλος του πολέμου, όλα τα εργοστάσια στην Ελλάδα άνοιξαν ξανά.Το υφαντουργείο Παλαντζιάν ξαναρχίζει τη δραστηριότητά του, αυτή τη φορά με την ονομασία «Palatex».Η επιχείρηση, στη μορφή της ως υφαντήριο, βαφείο και φινιριστήριο, συνέχισε έως και τη δεκαετία του 1980. Στη συνέχεια, την επιχείρηση ανέλαβε η τρίτη γενιά, οι Σέρκο και Αρτίν Παλαντζιάν. Το εργατικό δυναμικό και τότε αποτελείτο από Αρμένιους.

Σήμερα, η εταιρεία «Palatex»καλύπτει όλο το φάσμα των λευκών ειδών και διοικείται από τον Σέρκο Παλαντζιάν, στον Πειραιά, σε ιδιόκτητους χώρους 3.500 τ.μ., απέναντι από το παλιό υφαντουργείο Παλαντζιάν. Πλέον στην επιχείρηση έχουν συντελεστεί διάφορες αλλαγές, και η παραγωγή υφασμάτων έχει μεταφερθεί σε χώρες χαμηλού κόστους, με αποτέλεσμα οι πρώτες ύλες να εισάγονται από χώρες της Ευρώπης και της Ασίας.

Tweet

Share