Ο Τεοντορός (Τεοτίγκ) Λαπτσιντζιάν γεννήθηκε στο Ουσκουντάρ (Σκουτάρι) -στην ασιατική πλευρά του Βοσπόρου– στις 5 Μαρτίου του 1873.
Έκανε τις γυμνασιακές του σπουδές στη σχολή Μπερμπεριάν και συνέχισε στο φημισμένο Robert College της Κωνσταντινούπολης. Αυτοδίδακτος εκλεκτικιστής, με αστείρευτο πάθος για την αρμενική γλώσσα και φιλολογία, ο Τεοτίγκ αφιερώνει το υπόλοιπο της ζωής του στα αρμενικά γράμματα.
Το 1902 ενώνεται με τα δεσμά του γάμου με την Αρσαγκουί Τζεβετζιάν, μια λαμπρή προσωπικότητα με περγαμηνές σπουδών από την Αγγλία και τη Γαλλία και πολύτιμη συνεργάτιδά του στη συνέχεια. Η Αρσαγκουί συμμετέχει ενεργά στη συγγραφή του γαλλοαρμενικού λεξικού του Γκι ντε Λουσινιάν και γίνεται ευρύτερα γνωστή για την ανθρωπιστική της δράση την επομένη της σφαγής των Αδάνων. Επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη, συνυπογράφει ένα βιβλίο-μαρτυρία για τις εντυπώσεις που αποκόμισε, με τίτλο «Ένας μήνας στην Κιλικία».

«France Arménie», Ιανουάριος 2017 Μετάφραση: Σουζάνα Απαρτιάν
Απρίλιος- Ιούνιος 2017, τεύχος 93

Ο συγγραφέας του ετήσιου «Αλμανάκ για όλους»

Ο πρώτος τόμος του περίφημου αλμανάκ(1) «Aménoun darétsourtse» ή «Το Αλμανάκ για όλους» κυκλοφορεί το 1907 και γνωρίζει μεγάλη επιτυχία. Όλοι θέλουν να διαβάσουν τη μικρή αυτή εγκυκλοπαίδεια που διακρίνεται για τον πλούτο και τον εκλεκτικισμό του περιεχομένου της. Δεκαπέντε τόμοι των πολύτιμων αυτών καταγραφών των αρμενικών δρωμένων της Πόλης πριν το 1915 επανεκδόθηκαν μεταξύ 2007 και 2011 από τις εκδόσεις Guiligia στο Χαλέπι, χάρη στον άοκνο εκδοτικό ζήλο του φιλολόγου Λεβόν Σαρογιάν και με τη στήριξη του Ιδρύματος Γκιουλμπεκιάν. Εκδόσεις που ξεχωρίζουν για την καλαίσθητη βιβλιοδεσία τους, την πολυτελή εικονογράφηση, τις βιογραφίες συγγραφέων, καλλιτεχνών, ηθοποιών, δημοσιογράφων, την καταγραφή νέων δημοσιεύσεων, κειμένων και πληροφοριών πάνω σε ποικίλα θέματα κ.λπ.
Το 1912, επ’ ευκαιρία της 1.500-ετηρίδας από τη δημιουργία του αρμενικού αλφαβήτου και της 400-ετηρίδας της αρμενικής τυπογραφίας, ο Τεοτίγκ εκδίδει το «Dip ou Dar» (Τυπογραφία και Χαρακτήρες), ένα πόνημα 200 σελίδων αφιερωμένο στους αρμένιους μαθητές του Γουτεμβέργιου. Όπως κάθε χρόνο, έτσι και τον Μάρτιο του 1915, εκδίδει τον ετήσιο τόμο του Αλμανάκ.
Ο τόμος έχει μόλις κυκλοφορήσει όταν ο συγγραφέας συλλαμβάνεται και φυλακίζεται λίγες εβδομάδες πριν τις μαζικές συλλήψεις της 24ης Απριλίου. Βγαίνοντας από τη φυλακή ένα χρόνο αργότερα, συλλαμβάνεται ξανά. Ακολουθεί η εξορία, το Ντερ Ζορ. Χρωστάει τη ζωή του σε μια ομάδα αρμενίων αντιστασιακών, που κατορθώνουν να τον απελευθερώσουν τον Αύγουστο του 1916. Μετά την ανακωχή του 1918, ο Τεοτίγκ επιστρέφει στην Κωνσταντινούπολη. Στην Πόλη, όμως, δεν υπάρχει πλέον κανείς από τους φίλους του.

Αποτίοντας τιμή στην αποδεκατισμένη ελίτ του πνεύματος

Ο Τεοτίγκ δεν κάμπτεται και ξαναρίχνεται στη δουλειά. Αποδεχόμενος το αίτημα της Επετειακής Επιτροπής, που αποτελείται από τους ελάχιστους διασωθέντες διανοουμένους, εκδίδει «Το Αλμανάκ για όλους» για τα έτη 1916-1920, έναν τόμο αφιερωμένο στα θύματα της «Μεγάλης Καταστροφής» (mèdz aghed). Στον τόμο αυτόν δημοσιεύεται ένας μεγάλος αριθμός σημαντικών πληροφοριών, όπως επίσης και οι μαρτυρίες του από την περίοδο της ομηρίας και της εξορίας του. Ο τόμος αποτελείται από δύο ενότητες: η πρώτη περιλαμβάνει έναν βιογραφικό οδηγό που καταγράφει τη διαδρομή διασήμων και λιγότερο διασήμων διανοουμένων της οθωμανικής πρωτεύουσας και των επαρχιών, οι οποίοι συνελήφθησαν και θανατώθηκαν, όπως ο μεγάλος δημοσιογράφος Ντιράν Κελεκιάν (1862-1915). Η δεύτερη ενότητα περιέχει δύο μαρτυρίες διασωθέντων για τα μέρη όπου εξορίστηκαν και εκτελέστηκαν οι προεξέχοντες εκπρόσωποι του αρμενικού πνεύματος. Ο Πιζάντ Μποζατζιάν, ξάδελφος του Τεοτίγκ, περιγράφει τις συνθήκες κάτω από τις οποίες έγιναν οι συλλήψεις και πώς εστάλησαν στην εξορία στα βάθη της Ανατολίας, κατονομάζοντας τον αισχρό ρόλο που διαδραμάτισε η Γερμανία στον προγραμματισμό της Γενοκτονίας. Από την πλευρά του, ο Μικαέλ Σαμαντζιάν μας παραδίδει μια σπαρακτική μαρτυρία των τελευταίων ημερών των ποιητών Ντανιέλ Βαρουζάν και Ρουπέν Σεβάγκ.
Συναντήσαμε τον Λεβόν Σαρογιάν στο Χαλέπι, όπου και κατέχει την έδρα Αρμενολογίας Χαμασκαΐν. Πρόκειται για βαθύ γνώστη του έργου και της ευρυμάθειας του Τεοτίγκ, τον οποίο ανακάλυψε στην εφηβεία ψάχνοντας σε συλλογές παλαιών αρμενικών εφημερίδων. «Ο Τεοτίγκ αποτελεί ορόσημο στα αρμενικά γράμματα. Δεν αφοσιώθηκε στη λογοτεχνία, εκτός από μια ανθολογία μικρών διηγημάτων, το «Γκαγάντ» (Νέο έτος), που είχε δημοσιεύσει πριν τη Γενοκτονία. Αντιθέτως, διακρίθηκε για την καταγραφή των συγγραφέων, την ερμηνεία παλαιών παραδόσεων, την ανασυγκρότηση των γενεαλογιών κ.λπ. Τα χνάρια του κολοσσιαίου του έργου αποτυπώνονται σε κάθε μια από τις σελίδες των αλμανάκ που έχει επιμεληθεί. Ο Τεοτίγκ όργωνε, καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς, όλες τις αρμενικές συνοικίες της Πόλης, για να συγκεντρώσει το υλικό που του χρειαζόταν για να τεκμηριώσει τα άρθρα που θα δημοσίευε. Αυτά ακριβώς τα άρθρα του αποτελούν έναν ανεξάντλητο θησαυρό για την πολιτιστική μας κληρονομιά. Εκτός από το Mémorial της 11ης Απριλίου(2), ο Τεοτίγκ, κατόπιν αιτήματος του Πατριάρχη Ζαβέν, κατέγραψε επίσης σε ένα μνημειώδη τόμο τον γολγοθά του αρμενικού κλήρου. Πρόκειται για μια εξαιρετική καταγραφή, που για την ολοκλήρωσή της χρειάστηκε να διασχίσει όλα τα εδάφη της Δυτικής Αρμενίας, της Κιλικίας και της Ανατολίας, συγκεντρώνοντας τα βιογραφικά σημειώματα των κληρικών που σφαγιάστηκαν. Κανένας άλλος εκτός από αυτόν δεν εκπλήρωσε παρόμοιο έργο σχετικά με το εύρος της απώλειας που συντελέστηκε».
Συντετριμμένος από τη βίαιη απώλεια των φίλων του και της αγαπημένης του συζύγου, που απεβίωσε στην Ελβετία το 1922 από φυματίωση, ο Τεοτίγκ, αφού περιπλανήθηκε από την Πόλη στην Κέρκυρα περνώντας από την Ιερουσαλήμ, έσβησε στο Παρίσι το 1928 σε ηλικία 55 ετών. Είχε προλάβει να ολοκληρώσει σχεδόν τον 19ο τόμο του Αλμανάκ του 1929. Ο Λεβόν Σαρογιάν μας υπενθυμίζει, ωστόσο, πως η παράδοση των αλμανάκ υπήρχε ήδη στην Κωνσταντινούπολη πριν τον Τεοτίγκ, όπως για παράδειγμα αυτό του Νισάν Μπερμπεριάν που δημοσιευόταν από το 1894 μέχρι το 1908. Έναν αιώνα αργότερα, ο πόλεμος στη Συρία υποχρέωσε τον εκδότη του και διευθυντή των εκδόσεων Guiliguia, Ματίκ Εμπλιγκατιάν, να πάρει το δρόμο της εξορίας. Από τη Γενεύη, όπου κατοικεί το τελευταίο διάστημα, τρέφει την ελπίδα να επανέλθει σύντομα η ειρήνη, για να μπορέσει να επιστρέψει στο Χαλέπι και να εκδώσει τους τέσσερις τελευταίους τόμους (1926-1929).

1:Αλμανάκ: είδος ημερολογίου που εκδίδεται στις αρχές κάθε χρόνου με ποικίλες πληροφορίες για διάφορα σημαντικά γεγονότα, πολιτικά, οικονομικά, αθλητικά, καλλιτεχνικά, κοινωνικά, που συνέβησαν κατά το αμέσως προηγούμενο έτος στη χώρα έκδοσής του.

2:Η 11η Απριλίου, στο ιουλιανό ημερολόγιο που χρησιμοποιούσαν οι Αρμένιοι την εποχή εκείνη, αντιστοιχεί με την 24η Απριλίου του γρηγοριανού ημερολογίου.

Tweet

Share