«Η Διασπορά έχει μια δική της ιστορία,
και ας το πάρουμε απόφαση,
ήμασταν και παραμένουμε μόνοι.
Μας οφείλουμε μια νέα περίοδο αφύπνισης,
επικοινωνίας και αυτοοργάνωσης.»

Tης Κουήν Μινασιάν

Στις αρχές Νοεμβρίου, ο Μαρκ Νισανιάν επισκέφτηκε την Ελλάδα προσκεκλημένος από την Écolefrançaised’Athènes (Γαλλική Σχολή Αθηνών), στα πλαίσια του διεθνούς διερευνητικού προγράμματος «Αρμένιοι και Εβραίοι στις μητροπόλεις της Νοτιοανατολικής Ευρώπης: εμφάνιση, εξέλιξη και γενοκτονίες, σημερινή κατάσταση». Δύο συνέδρια διοργανώθηκαν χάρη στις άοκνες προσπάθειες του καθηγητή και συνεργάτη του περιοδικού μας Ερβέ Ζορζελέν και της Οντέτ Βαρόν-Βασάρντ.

Ο Νισανιάν έδωσε τιμητικά την εναρκτήρια ομιλία στο δεύτερο συνέδριο με θέμα «Αρμένιοι και Εβραίοι - Η τραυματική ρωγμή των γενοκτονιών» (2-4/11/23). Με την αφορμή αυτή, συναντηθήκαμε στην Αθήνα. Αντί συνέντευξης, παραθέτω συρραφή της εξαιρετικού ενδιαφέροντος συζήτησής μας.

Ο δρόμος που οδήγησε τον Μαρκ Νισανιάν στα δύσκολα και μοναχικά μονοπάτια της διανόησης ξεκινά από νωρίς. Κάπου στις πορείες εξορίας, η Ζαρουή, αδελφή του πατέρα του και αγαπημένη του θεία, γνωρίζει και παντρεύεται τον διανοούμενο Αγκόπ Ντεραγκοπιάν, δήμαρχο της πόλης Μπαρντιζάκ, ως τη Γενοκτονία. Όταν φτάνουν στο Παρίσι, ο Ντεραγκοπιάν συστήνει τυπογραφείο, όπου εκδίδεται η εφημερίδα Χαράτς (1928-1952) και όπου μεταξύ άλλων εκτυπώθηκαν πολλά σημαντικά αρμενικά βιβλία της, μετά τη Γενοκτονία εποχής.

Εκείνα τα χρόνια είχαν καταφθάσει στο Παρίσι πολλοί διανοούμενοι που εκφράζονταν, έγραφαν και σκέπτονταν στα δυτικοαρμενικά: Σαχνούρ, Ζαρταριάν, Σουσανιάν, Μπελογιάν, Σαραφιάν, Βορπουνί… Πολλοί εξ αυτών εξέδωσαν εκεί τα βιβλία τους. Ένα περιβάλλον αρμενικής και γαλλικής διανόησης, ανάμεσα σε ποιητές, συγγραφείς, φιλοσόφους, πολιτικούς, δημοσιογράφους, έντυπα και συζητήσεις, συνιστά σημαντικό κομμάτι της παιδικής και εφηβικής ηλικίας του Μαρκ Νισανιάν. Στο σπίτι μιλούσαν αρμενικά, όπου εξαιρετικοί δάσκαλοι θα τον μυήσουν στην αρμενική γραμματεία. Έτσι, λοιπόν, γαλουχείται στους πνευματικούς κύκλους του Παρισιού, και ο κύκλος των ενδιαφερόντων του διευρύνεται… 

Ο Μαρκ Νισανιάν γεννήθηκε το 1946 στο Παρίσι. Ο πατέρας του Παρσέχ καταγόταν από την Κερμίρα της Καισάρειας, τελευταίος μιας μακράς οικογενειακής παράδοσης στην τοιχογραφία.

Η μητέρα του Γερτσανίκ καταγόταν από τη Μερζιφούντα· κοριτσάκι ακόμη είχε ζήσει τραγικές στιγμές κατά τη γενοκτονία. Μετά από μεγάλα δεινά, φτάνουν κάποτε στο Παρίσι. Ο Παρσέχ και η Γερτσανίκ γνωρίζονται εκεί, και καρπός του έρωτά τους είναι ο Μαρκ.

Ο Μαρκ λαμβάνει πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση σε γαλλικά σχολεία, ενώ έπειτα σπουδάζει μαθηματικά. Είκοσι δύο ετών έχει ήδη διδακτορικό, ενώ λέει αστειευόμενος: «Τα μαθηματικά ήταν η εύκολη και γρήγορη οδός για να μπω στον ακαδημαϊκό κόσμο. Ο βασικός μου στόχος ήταν πάντα η φιλοσοφία, που δεν είναι μια απλή υπόθεση, θέλει χρόνο, αφοσίωση…».

Σε μια εποχή άνθησης της φιλοσοφίας σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου, ακολουθώντας τα μαθήματα των Ζαν-Λικ Νανσί και Φιλίπ Λακού-Λαμπάρτ, μαθητών του Ζακ Ντεριντά. Υποστήριξε 32 ετών τη διδακτορική του διατριβή στη φιλοσοφία. Παράλληλα, στην École Nationale des Langues Orientales Vivantes (Σχολή Ανατολικών Γλωσσών) στο Παρίσι έλαβε την πανεπιστημιακή του εκπαίδευση στα αρμενικά.

Έκτοτε έχει εκπονήσει τιτάνιο έργο συστηματικών μελετών, ερευνά με πάθος, παρακολουθεί και δίνει διαλέξεις, σημειώνει και γράφει σε τέσσερις ή και πέντε γλώσσες. Στα αρμενικά, έχει επιμεληθεί υπό τον τίτλο GAM/ԿԱՄ δέκα συλλογικούς τόμους και έχει δημοσιεύσει σειρά λογοτεχνικών και φιλοσοφικών μεταφράσεων και κριτικών με συνοδευτικά αναλυτικά σχόλια: μια εκτενή βιβλιογραφία κριτικής ανάδειξης των έργων του Αγκόπ Οσαγκάν· έναν τόμο για την ιστορία της αρμενικής γλώσσας· γαλλικές μεταφράσεις από τα αρμενικά (Χραχουνί) και τα αγγλικά (Βαχάκν Νταντριάν)· μεταφράσεις του στα δυτικοαρμενικά έργων των φιλοσόφων και διανοητών Μορίς Πλαντσουά (Maurice Planchoi), Tζορτζ Πατέ (Georges Patail), Μισέλ Φουκώ (Michel Foucault), Γουόλτερ Μπέντζαμιν (WalterBenjamin), Τζόρτζιο Αγκάμπεν (GiorgioAgamben), Φρίντριχ Νίτσε (Friedrich Nietzsche), Ζαν-Λικ Νανσί (Jean-Luc Nancy), Σλέγκελ (Schlegel) και άλλων, συμπληρωμένες με αναλύσεις, κριτικές και σημειώσεις του περί αυτών· βιβλία του ιδίου, όπως Mourning Philology (πένθιμη φιλολογία), The Historiographic Perversion (η ιστοριογραφική διαστροφή) και Writers of Disaster (συγγραφείς της καταστροφής), και πολλά ακόμη…

Κάποια στιγμή, το 1968, τραβά την προσοχή του ένα άρθρο του νεαρού τότε καθηγητή Χαρουτιούν Κιουρκτζιάν με τίτλο «Δεύτερη εξίσωση» (ως σήμερα εκτιμά πως καθένας μας στη Διασπορά θα πρέπει να το έχει διαβάσει). Γνωρίζονται σε έναν κύκλο με τους σύγχρονους Αρμένιους συγγραφείς Κρικόρ Μπιλιντιάν και Βαχέ Οσαγκάν. Αυτές οι επαφές έβαλαν τον σπόρο για να αναδείξει αργότερα ο Μαρκ το γιγαντιαίο έργο του Αγκόπ Οσαγκάν (πατέρα του Βαχέ), στο οποίο αφοσιώνεται ολοκληρωτικά για μια μεγάλη περίοδο. Αφήνει την καριέρα στη Γαλλία, και αρχές του 1980 διδάσκει φιλοσοφία στην αρμενική γλώσσα στην Ανώτατη Ποιμαντική Σχολή του Αρμενικού Πατριαρχείου Ιεροσολύμων για δύο χρόνια, όπου παράλληλα μαθαίνει εβραϊκά.

Οι συνεχείς σπουδές, η πολυποίκιλη καριέρα και τα προσωπικά του ενδιαφέροντα τον οδήγησαν για μερικά χρόνια στη Γερμανία, στην Ιταλία, ξανά στο Παρίσι, και έπειτα στην Αμερική για δώδεκα χρόνια, όπου δίδαξε το σχολικό έτος 1995-1996 στο τμήμα Αρμενικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο UCLA (Πανεπιστήμιο του Λος Άντζελες), ενώ από το 1996 έως το 2007 διετέλεσε επικεφαλής του τμήματος Αρμενικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Columbia (στη Νέα Υόρκη). Η Αμερική αποτέλεσε για τον Νισανιάν μια ακαδημαϊκή εμπειρία ελευθερίας, η οποία του άνοιξε νέους ορίζοντες στην έρευνα, εντελώς διαφορετικούς συγκριτικά με το σφιχτό ευρωπαϊκό σύστημα. Στη συνέχεια δίδαξε στο Πανεπιστήμιο Χαϊγκαζιάν (στη Βηρυτό) και χάρη στην πρόσκληση του Οσμάν Καβαλά² στο Πανεπιστήμιο Sapanci (στην Κωνσταντινούπολη) μέχρι το 2014, σε θέση επισκέπτη λέκτορα. Στο μεταξύ, έδωσε διαλέξεις και δίδαξε στα ανώτατα ιδρύματα στην Αρμενία, αλλά και σε διεθνή σεμινάρια και συνέδρια. Χάρη στην ποιήτρια Βιολέτ Κρικοριάν ήρθε σε επαφή με τον Βαχάν Ισχανιάν, και οι τρεις τους ίδρυσαν τη δημιουργική ομάδα συγγραφέων και πλατφόρμα Ινκνακίρ¹.

Όλες αυτές οι εμπειρίες έγιναν αφορμές για να συγγράψει —μεταξύ των άλλων τιτάνιων κριτικών και μεταφραστικών εργασιών του— δικά του βιβλία στα αρμενικά, γαλλικά και αγγλικά, φιλοσοφικού, ψυχαναλυτικού, γλωσσολογικού και ιστορικού ενδιαφέροντος. Επιδιώκει να μείνει ένα παράθυρο ανοιχτό στον κόσμο της γνώσης, και μια δυνατότητα διαλόγου με τα σύγχρονα ρεύματα διανόησης, αφού η εμπειρία, οι αναζητήσεις και οι προβληματισμοί τους φθάνουν ενίοτε δύσκολα στο ευρύ κοινό. Ίσως και με δική μας ευθύνη.

Η αρμενική διανόηση έχει τεράστιες παρακαταθήκες, βιβλία, άρθρα, ακόμη και ατελή έργα που οφείλουν να ολοκληρωθούν, καθώς έχουν κάτι να μας πουν.

Εκείνη η διανόηση επικοινωνούσε πηγαία στην αρμενική γλώσσα. Θεμελιώδες θέμα που μεταξύ πολλών άλλων απασχολεί τον ακάματο Μαρκ Νισανιάν είναι η γλώσσα αυτή καθαυτή.

«Μέσα από την διαδικασία μεταφράσεων στα δυτικοαρμενικά, για παράδειγμα τον Αντίχριστο του Νίτσε, αντλώ πολύπλευρη ικανοποίηση: αρχικά πληρέστερη και βαθύτερη κατανόησή του, έπειτα την γοητευτική πρόκληση της χρήσης της γλώσσας μας στην συνδιαλλαγή μου με τον Νίτσε, αλλά πέρα και πάνω από αυτά είναι μέσο επιβίωσης της γλώσσας στη ξενιτιά, και αμοιβαία συνεπαγόμενο, ύπαρξής μας ως διασπορά μέσω της γλώσσας. Από τη συνάντηση με το “ξένο” της πρώτης γενιάς φτάνουμε στο σήμερα, ένας εξόριστος λαός 4^ης και 5^ης γενιάς. Είναι υπαρξιακό το θέμα. Η Διασπορά έχει μια δική της ιστορία κι ας το πάρουμε απόφαση, ήμαστε και παραμένουμε μόνοι. Μας οφείλουμε μια νέα περίοδο αφύπνισης, επικοινωνίας κι αυτοοργάνωσης. Ώστε να ατενίζουμε τον κόσμο γύρω μας ισότιμα.

Μια ρωγμή φωτός προς αυτή την κατεύθυνση βλέπω σε συμπεριληπτικές δράσεις, σε φρέσκες προσπάθειες, όπως το Ζαρμαναζάν, σε κινητήριες δυνάμεις που αναδεικνύουν αυτά που μας ενώνουν ως Διασπορά».

1. https://gamhantes.com , https://inknagir.org/?author=13

2. Προοδευτικός Τούρκος διανοούμενος, φιλότεχνος και φιλάνθρωπος επιχειρηματίας και ακτιβιστής, φυλακισμένος τα τελευταία έξι χρόνια από το καθεστώς Ερντογάν.

Tweet

Share