Ο ιδρυτής της σύγχρονης γλυπτικής στην Αρμενία

«Ο Αρά Σαρκισιάν είναι ένας από τους θεμέλιους λίθους
της σύγχρονης γλυπτικής τέχνης στην Αρμενία.
Τα σπουδαία έργα και τα αγάλματα-μνημεία που φιλοτέχνησε
ενσαρκώνουν την πνευματική αναγέννηση του λαού μας».

                                                                            - Μαρντιρός Σαριάν

Μάικ Τσιλιγκιριάν

O Αρά Σαρκισιάν γεννιέται το 1902 στην Κωνσταντινούπολη. Λαμβάνει τις απαραίτητες προκαταρκτικές γνώσεις στο τοπικό σχολείο «Νταντιάν», και το 1914 συνεχίζει τις σπουδές του στο κολέγιο «Γεσαγιάν». Είναι ανιψιός του Σαρκίς Σαρκισιάν, ενός από τους διακεκριμένους αρχιτέκτονες της Κωνσταντινούπολης, ο οποίος προτρέπει τον Αρά να εμβαθύνει στην τέχνη.

Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου εγκαταλείπει τις σπουδές του και αρχίζει να κάνει περιστασιακές δουλειές για να κερδίσει τα προς το ζην, ενώ παράλληλα ασχολείται με τη συγγραφή και το σχέδιο. Μετά τον πόλεμο σπουδάζει στη Σχολή Καλών Τεχνών της Κωνσταντινούπολης (1919-1921).

Τα πρώτα του έργα απεικονίζουν τραγικές φιγούρες και συνθέσεις. Ο νέος καλλιτέχνης αναφέρεται σαφώς στις σφαγές που υπέστησαν οι Αρμένιοι κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ γίνεται αισθητή η επιρροή του Ροντέν. Συνεχίζει τις σπουδές του στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Βιέννης (1921-1924), μαθητεύοντας κοντά στους γλύπτες Έντμοντ Χέλμερ και Τζόζεφ Μίλερ.Μέσα σε μόλις δύο χρόνια ολοκληρώνει με άριστα την τετραετή φοίτησή του στην ακαδημία, και αποφασίζει να μεταβεί στη Ρώμη για περαιτέρω σπουδές.

Στα γλυπτά του της περιόδου αυτής, ο καλλιτέχνης συνεχίζει να επικεντρώνεται σε τραγικά θέματα, ενώ διακρίνουμε μια τάση προς τον ιμπρεσιονισμό. Με την πτυχιακή εργασία του το 1924 με τίτλο «Σιωπηλή θλίψη» εκπλήττει τους καθηγητές του. Η αρτιότητα του έργου και το μήνυμα που εκπέμπει είναι εμφανή από όποια πλευρά και αν κοιτάξει κανείς το έργο. Είναι η εποχή που ο νεαρός καλλιτέχνης αρχίζει να ωριμάζει, έχοντας μπροστά του όλες τις προϋποθέσεις και το πεδίο δράσης για να ξεκινήσει μια λαμπρή καριέρα στην Ευρώπη, στις πόλεις που γνώριζε και όπου βρίσκονταν οι περισσότεροι φίλοι του. Παρόλα αυτά, ο Σαρκισιάν λαμβάνει τη σοβιετική υπηκοότητα στη Βιέννη το 1924, και στις 26 Απριλίου 1925 φτάνει στο Γερεβάν, ημερομηνία που στη σύγχρονη καλλιτεχνική ιστοριογραφία σηματοδοτεί την άνθιση της γλυπτικής τέχνης στη Σοβιετική Αρμενία.

Τη δεκαετία του 1930, ο ίδιος κάνει προσπάθειες για να ενώσει και να επιμορφώσει τους καλλιτέχνες της Αρμενίας με σεμινάρια και ομαδικές εκθέσεις. Το 1932, ο Σαρκισιάν μαζί με τους Καπριέλ Γκουρτσιάν και Μικαέλ Αρουτσιάν ιδρύουν την Ένωση Καλλιτεχνών της Αρμενίας, όπου ο Σαρκισιάν εκλέγεται ομόφωνα πρώτος γραμματέας, θέση στην οποία παραμένει έως το 1937. Η παιδαγωγική δραστηριότητά του αποκτά ευρύτερη έκταση και σημασία από το 1945, όταν ιδρύεται το Ινστιτούτο Τέχνης του Γερεβάν υπό τη διεύθυνσή του.

Η πολύμορφη τέχνη του Σαρκισιάν

Η τέχνη του Αρά Σαρκισιάν συνιστά ένα ιδιόμορφο μείγμα αρμενικής και ευρωπαϊκής τέχνης, συνδυάζοντας επιδέξια τις παραδοσιακές και τις σύγχρονες τάσεις, τη μνημειακή αρχοντιά και τον λυρισμό, τη γενίκευση μορφών και εικόνων.
Πέρα από τις θεματικές πολυμορφικές συνθέσεις, τα ανάγλυφα γλυπτά, τα μνημειακά έργα και τις πολυειδείς ογκώδεις κατασκευές που δημιουργούνται μέσα από διάφορες ευρηματικές λύσεις, ξεχωριστή θέση κατέχουν οι μινιατούρες. Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται στις λεπτές γυναικείες φιγούρες, τις οποίες καλλιτεχνεί με ιδιαίτερη τρυφερότητα και ζεστασιά, ενώ οι προτομές κυριαρχούν στο έργο του.

Δεξιοτέχνης πολλών διαφορετικών υλικών, δημιουργεί παραστάσεις εξεχόντων αρμενικών μορφών, όπως των Μανούκ Απεγιάν, Χρατσιά Ατζαριάν, Τορός Τοραμανιάν, Σουρέν Σπανταριάν, Βαρτάν Ατζεμιάν και πολλών άλλων, από μάρμαρο, γρανίτη, μπρούτζο και ξύλο.

Μεγάλη είναι η συμβολή του Αρά Σαρκισιάν στην ίδρυση της Αρμενικής Σχολής Μοντέρνας Γλυπτικής. Ο ίδιος διετέλεσε ακόμη πρώτος σκηνοθέτης και επικεφαλής της έδρας γλυπτικής του Ινστιτούτου Θεάτρου Τέχνης του Γερεβάν. Οι διακεκριμένοι γλύπτες που ανέπτυξαν περαιτέρω την αρμενική γλυπτική, όπως οι Γουγκάς Τσουπαριάν, Αρά Χαρουτιουνιάν, Σαρκίς Μπαγντασαριάν, Λεβόν Τοκματζιάν και άλλοι, ήταν μαθητές του σπουδαίου Σαρκισιάν.

Το 1934, ο Σαρκισιάν διακοσμεί τη δυτική πρόσοψη του νεόδμητου κινηματογράφου «Μόσχα». Την ίδια χρονιά δημιουργεί το γλυπτό «Κεραυνός», σε κλασικό ρυθμό, το οποίο διακοσμεί το μπροστινό μέρος του κεντρικού ταχυδρομείου του Γερεβάν. Ο καλλιτέχνης εντρυφά στην κατασκευή μνημειακών γλυπτών μεγάλων διαστάσεων με έργα αφιερωμένα στην ιστορία του αρμενικού λαού, στις επαναστατικές ιδέες και στον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο, δημιουργώντας μια δυνατή σειρά συνθέσεων που απεικονίζουν τον ηρωισμό του λαού. Ενδεικτικά: «Εμπρός για την πατρίδα» (1941), «Για σένα, λαέ μου» (1942), «Η κατάκτηση του λόφου» (1942),«Μητέρα» (1943), «Καύκασος» (1943).

Σε αυτά τα έργα συνυφαίνονται με λεπτότητα και απλότητα οι ηρωικές πράξεις με τα ανθρώπινα συναισθήματα.

Το 1943, ο Σαρκισιάν δημιουργεί ένα από τα αριστουργήματά του, το έργο «Σαχάκ Μπαρτέβ και Μεσρόπ Μαστότς», μια μεγάλη σύνθεση της οποίας η χύτευση σε μπρούτζο έγινε το 1948 και η τελική χάλκινη έκδοση, ύψους 6 μέτρων, ολοκληρώθηκε το 2002. Αυτό τοποθετείται επάνω σε βάθρο από βασάλτη στην είσοδο του κεντρικού κτηρίου του Κρατικού Πανεπιστημίου του Γερεβάν. Το εν λόγω έργο, εκτός από υψηλή αισθητική, έχει και βαθιά ιδεολογική και σημασιολογική αξία, ειδικότερα εάν αναλογιστούμε την εποχή κατά την οποία φιλοτεχνήθηκε, όταν οι θρησκευτικοί και εθνικοί συμβολισμοί απαγορεύονταν αυστηρά από το καθεστώς.

Το 1957, η Εθνική Ακαδημία Επιστημών της Αρμενίας τού αναθέτει την κατασκευή είκοσι έξι προτομών σημαντικών επιστημόνων για τη διακόσμηση της αίθουσας συνεδριάσεων του κτηρίου της Ακαδημίας, εκ των οποίων τοποθετούνται μόνο οι δεκαοκτώ, μεταξύ αυτών του Ανανία Σιραγκατσί, του Κρικόρ Μαγκιστρός, του Νικόλαου Κοπέρνικου και του Κομφούκιου.

Από το 1965 έως το 1968, ο Αρά Σαρκισιάν δημιουργεί το άγαλμα της «Μητέρας Αρμενίας», μια νεαρή γυναίκα κλασικής ομορφιάς που στα χέρια της κρατά ένα κλαδί δάφνης και ένα κυανόκρανο της μεσαιωνικής εκκλησίας «Ζβαρτνότς». Το τεράστιο χάλκινο άγαλμα ύψους είκοσι μέτρων και τοποθετημένο σε μια πέτρινη βάση είκοσι ενός μέτρων, σχεδιασμένο από τον αρχιτέκτονα Γερέμ Βαρντανιάν, εγκαινιάστηκε το 1975 στα περίχωρα της πόλης Γκιουμρί, στα πλαίσια των εορτασμών για τα τριάντα χρόνια από τη νίκη στον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο.

Άξιο λόγου είναι και το συγγραφικό έργο του καλλιτέχνη, καθώς έχει γράψει άρθρα για περιοδικά και εφημερίδες, αυτοβιογραφικά διηγήματα, εκπαιδευτικά συγγράμματα, λογοτεχνικά έργα, ενώ υπήρξε και ένας από τους συντάκτες του «Λεξικού των Αρμενίων ζωγράφων» του Τανιέλ Τεζνούν. Ο Σαρκισιάν φεύγει από τη ζωή στις 13 Ιουνίου 1969 στο Γερεβάν, και ενταφιάζεται στο πάνθεον της πόλης του Γερεβάν.

Το μυστικό του καλλιτέχνη

Στα μέσα της δεκαετίας του 1960 δημοσιεύτηκαν τα ονόματα των πρωταγωνιστών της επιχείρησης «Νέμεσις», η οποία αποτέλεσε τη «θεία δίκη» για τους κύριους οργανωτές της Γενοκτονίας των Αρμενίων. Τότε, οι εν ζωή πρωταγωνιστές γνώρισαν τιμές και δόξα στους κόλπους των αρμενικών κοινοτήτων σε ολόκληρο τον κόσμο. Κάποιοι εξ αυτών, όπως ο Αρσαβίρ Σιρακιάν στις ΗΠΑ, ο Κρικόρ Μερζανόφ στη Γαλλία και ο Αράμ Γεργκανιάν στην Αργεντινή, ανέφεραν στα απομνημονεύματά τους τον καθοριστικό ρόλο ενός αινιγματικού συνεργάτη με τα αρχικά ΑΣ.

Την περίοδο της εξάμηνης διαμονής του στη Ρώμη, και κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του από τη Βιέννη στο Βερολίνο, ο Σαρκισιάν είχε ενεργό ρόλο στην οργάνωση της εκτέλεσης του Σαχίντ Χαλίμ στη Ρώμη και στην εξόντωση των Τζεμάλ Ασμί και Μπεχαεντίν Σακίρ στο Βερολίνο το 1922. Ωστόσο, ο ίδιος δεν αναφερόταν ποτέ στο γεγονός, κρατώντας το επτασφράγιστο μυστικό. Η αποκάλυψη της δράσης του θα ήταν ιδιαίτερα επικίνδυνη για τον καλλιτέχνη, αφού στη Σοβιετική Αρμενία ακόμη και η αμυδρή ένδειξη πως είχε κάποια σχέση με το κόμμα Τασνακτσουτιούν θα αποτελούσε, στην κυριολεξία, θανάσιμο αμάρτημα.

Η κατάσταση περιπλέχθηκε ακόμη περισσότερο όταν το 1959 του δόθηκε η άδεια για να ταξιδέψει στις Βρυξέλες προκειμένου να συμμετάσχει στη διεθνή έκθεση «EXPO-59».

Εκεί συνάντησε, έπειτα από τριάντα πέντε χρόνια, τον αδελφό του Μπαντρίκ, την ύπαρξη του οποίου είχε αποσιωπήσει όλα αυτά τα χρόνια λόγω των πολιτικών του πεποιθήσεων. Ο Μπαντρίκ Σαρκισιάν υπήρξε, για πολλά χρόνια, πρόεδρος της Ένωσης Αρμενίων Αθλητών Ελλάδος «ΧΟΜΕΝΕΤΜΕΝ» και υποστηρικτής του κόμματος Τασνακτσουτιούν. Το όνομα του καλλιτέχνη είναι γραμμένο πάνω στο πολύκροτο μνημείο, το οποίο εγκαινιάστηκε φέτος στις 25 Απριλίου σε κεντρική πλατεία του Γερεβάν, προς τιμή των πρωταγωνιστών της επιχείρησης «Νέμεσις».

Το μουσείο Αρά Σαρκισιάν και Αγκόπ Κοτσογιάν

Το 1973 παραχωρήθηκε στο κράτος το διώροφο κτήριο που υπήρξε οι κατοικία και εργαστήριο του Αρά Σαρκισιάν και του ζωγράφου Αγκόπ Κοτσογιάν.

Το κτήριο, στην οδό Πούσκιν 70, σήμερα λειτουργεί ως μουσείο υπό την επίβλεψη της Εθνικής Πινακοθήκης της Αρμενίας.

Στον πρώτο όροφο παρουσιάζεται μέρος του καλλιτεχνικού έργου του Αρά Σαρκισιάν από το 1902 έως το 1969, μαζί με προσωπικά του αντικείμενα, φωτογραφικό υλικό από τη ζωή του, σκηνοθετικές απεικονίσεις θεατρικών έργων και τα γραφιστικά του έργα. Στον χώρο του μουσείου, ο οποίος χρήζει γενικής ανακαίνισης και εκσυγχρονισμού, εκτίθενται εξαιρετικής αισθητικής και σπάνια εκθέματα.

Το μουσείο, για το οποίο ελάχιστες αναφορές υπάρχουν στους τουριστικούς οδηγούς του Γερεβάν, αποτελεί μια έκπληξη για τους φιλότεχνους και τους λάτρεις της ιστορίας.

Πηγές: «Արա Սարգսյան» (Վարդ Հրատ 2017 Երեվան), «Արա Սարգսյան» 1902-1969 (Տուն Թանգարան ուղեցուից), Վիքիպեդիա (hy.wikipedia.org/wiki/Արա_Սարգսյան).

Tweet

Share