Στη Σουζάνα Απαρτιάν

Για να πούμε την αλήθεια, για τους περισσότερους από εμάς, ο όρος παλαιοντολογία δεν είναι ξεκάθαρος. Θα μπορούσατε να μας εξηγήσετε τι μελετά αυτή η παραγνωρισμένη από το ευρύ κοινό επιστήμη;

Η παλαιοντολογία είναι η επιστήμη που μελετά τα απολιθώματα, δηλαδή τα υπολείμματα οργανισμών που έζησαν στο απώτερο παρελθόν, στον γεωλογικό χρόνο που μετράται σε εκατομμύρια χρόνια. Τα υπολείμματα (ή τα ίχνη δραστηριότητας) αυτών των πανάρχαιων οργανισμών διατηρούνται στα ιζηματογενή πετρώματα. Η επιστημονική κατάρτιση των παλαιοντολόγων έχει ως βάση είτε τη γεωλογία είτε τη βιολογία.

Έχετε πραγματοποιήσει επιτόπια έρευνα στην Αρμενία; Παρουσιάζει η χώρα ενδιαφέρον από άποψη παλαιοντολογίας και γεωλογίας;

Η Αρμενία είναι μια ορεινή χώρα με ποικιλόμορφη γεωλογία. Πράγματι, η χώρα παρουσιάζει επιστημονικό ενδιαφέρον για διάφορους τύπους παλαιοντολογικών ή γεωλογικών ερευνών. Οι δικές μου επιστημονικές έρευνες στην Αρμενία ξεκίνησαν το 2004, όταν προσκλήθηκα για επιτόπια έρευνα από τον δρ Μαρκ Σοσόν του εργαστηρίου Géoazur (του Πανεπιστημίου Sophia-Antipolis¹), με σκοπό να χρονολογήσουμε συγκεκριμένα ιζηματογενή πετρώματα που ονομάζονται «ραδιολαρίτες» ² με τη βοήθεια των ραδιολαρίων, των μικροαπολιθωμάτων στα οποία ειδικεύομαι. Πρόκειται για σκελετούς από πυρίτιο μικροοργανισμών του ωκεάνιου πλαγκτόν. Με τη βοήθεια αυτών των μικροαπολιθωμάτων μπορούμε να χρονολογήσουμε τις αρχαίες ιλύες με ραδιολάρια (τους ραδιολαρίτες), που έχουν αποτεθεί πάνω σε παλιές λάβες οι οποίες εκχύθηκαν στους ωκεάνιους πυθμένες. Με αυτόν τον τρόπο επιχειρούμε να ανασυνθέσουμε την ιστορία των αρχαίων ωκεανών, οι οποίοι έχουν σήμερα εξαφανιστεί εξαιτίας της αργής αλλά σταθερής κίνησης των τεκτονικών πλακών. Πράγματι, στην Αρμενία μπορεί κανείς να βρει τα απομεινάρια ενός αρχαίου ωκεάνιου χώρου, της Τηθύος³, που έχει πλέον εξαφανιστεί λόγω της σύγκρουσης της αραβικής πλάκας με την Ασία —σύγκρουση που οδήγησε στη δημιουργία της ορεινής περιοχής του Μικρού Καυκάσου.

Πώς καταφέρατε να συνδέσετε το επιστημονικό σας αντικείμενο με το Πανεπιστήμιο του Γερεβάν;

Η συνεργασία μου σε επίπεδο έρευνας γίνεται κυρίως με το Ινστιτούτο Γεωλογίας της Ακαδημίας Επιστημών της Αρμενίας. Η συνεργασία με το Κρατικό Πανεπιστήμιο του Γερεβάν ήρθε αργότερα, κατά τα έτη 2012-2013, κυρίως στο πλαίσιο εκπαιδευτικών ανταλλαγών. Με την υποστήριξη του Πανεπιστημίου της Λιλ ξεκίνησα τότε να εκπονώ διαδοχικά έργα στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος Erasmus+ για την Ανώτατη/Τριτοβάθμια Εκπαίδευση (ECHE), το οποίο διαθέτει και σκέλος για χώρες εκτός Ε.Ε. Η συνεργασία στο Erasmus+ είχε ως βασικό στόχο τη Σχολή Γεωλογίας και Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου του Γερεβάν, με ιδιαίτερη έμφαση στην ενίσχυση της εκπαίδευσης μεταπτυχιακών φοιτητών στην Αρμενία. Η ανάπτυξη αυτών των εκπαιδευτικών ανταλλαγών διευκολύνθηκε επίσης από τη διεθνοποίηση του μεταπτυχιακού μας προγράμματος στη Λιλ, στον τομέα παλαιοντολογίας–παλαιοκλιματολογίας.

Με την εξέλιξη μιας έδρας γεωλογίας στην Ακαδημία Επιστημών της Αρμενίας (στο εκπαιδευτικό κέντρο της Ακαδημίας) και με την έναρξη ενός ερευνητικά προσανατολισμένου μεταπτυχιακού προγράμματος στο Ινστιτούτο Γεωλογίας, οι ανταλλαγές αυτές επεκτάθηκαν μερικά χρόνια αργότερα και στην Ακαδημία Επιστημών.

Πόσους φοιτητές είχατε υπό την επίβλεψή σας;

Έχω χάσει το μέτρημα! Θα έλεγα μεταξύ είκοσι και τριάντα.

Πώς ενημερώνονται οι φοιτητές για αυτό το πρόγραμμα και τις ευκαιρίες που προσφέρει;

Υπάρχουν ανακοινώσεις από τους καθηγητές που είναι υπεύθυνοι για τις διεθνείς σχέσεις στις σχολές τους, καθώς και δημοσιεύσεις σε ιστοσελίδες. Αλλά το πιο αποτελεσματικό μέσο είναι οι πρώην φοιτητές που είχαν μια επιτυχημένη επαγγελματική πορεία και λειτουργούν ως παράδειγμα.

Μετά το τέλος των σπουδών τους, οι φοιτητές παραμένουν στη Γαλλία ή επιστρέφουν στην Αρμενία;

Οι περισσότεροι έχουν επιστρέψει στην Αρμενία, και ορισμένοι διάγουν ανοδική σταδιοδρομία. Αξιοσημείωτη είναι η περίπτωση του Βαχράμ Σεροπιάν: Μετά την απόκτηση του διδακτορικού του το 2021, προσλήφθηκε ως νέος ερευνητής στο Ινστιτούτο Γεωλογίας της Ακαδημίας Επιστημών. Χάρη στην επαγγελματική του πορεία και στην κατάρτισή του καταφέραμε να ανταποκριθούμε με επιτυχία σε πρόσφατο διαγωνισμό χρηματοδότησης του Επιστημονικού Συμβουλίου της Αρμενίας, ο οποίος επιτρέπει στον Σεροπιάν να ηγείται μιας μικρής ομάδας νέων ερευνητών με επιστημονική καθοδήγηση και στήριξη από το Πανεπιστήμιο της Λιλ.

Είστε μέλος της αρμενικής διασποράς. Πιστεύετε ότι η πρωτοβουλία σας μπορεί να λειτουργήσει ως παράδειγμα και για άλλους επιστημονικούς τομείς;

Ναι, σίγουρα. Και είναι ακριβώς αυτό που χρειάζεται η Αρμενία σήμερα. Πρόκειται για μια μικρή χώρα που παραμένει αρκετά απομονωμένη επιστημονικά, με έλλειψη νέων, σωστά καταρτισμένων στελεχών.

Πρωτοβουλίες σαν αυτή μπορούν πραγματικά να φέρουν μεγάλη αλλαγή.

Μου δείξατε το υλικό της πρόσφατης παρουσίασής σας στο συνέδριο «Σχέσεις κέντρου-περιφέρειας» που πραγματοποιήθηκε στη Γεωργία. Εντυπωσιάστηκα από το Mamuthus armeniacus! Υπάρχει Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στο Γερεβάν;

Μπορείτε να το θαυμάσετε στο Γεωλογικό Μουσείο του Γερεβάν (https://geology.am/en/museum/), το μοναδικό στην Αρμενία. Πρόκειται για ένα μαμούθ 650.000 ετών! Για το μουσείο αυτό είχα γράψει και ένα άρθρο στο περιοδικό «Αρμενικά» (τεύχος 62).

Πιστεύετε ότι τα ευρήματα στην Αρμενία θα μπορούσαν να συμβάλουν στον τομέα του τουρισμού;

Ναι, απολύτως! Αυτό είναι άλλωστε και το θέμα της προφορικής ανακοίνωσης που σκοπεύω να παρουσιάσω στο επόμενο συνέδριο της Γεωλογικής Εταιρείας της Ελλάδας, το οποίο θα πραγματοποιηθεί στη Μυτιλήνη από τις 28 έως τις 31 Μαΐου 2025.

Η ανακοίνωση έχει τίτλο «Τα ανώτερα Δεβόνια ιζηματογενή στρώματα των περιοχών Νοραβάνκ και Ερτίτς στην Αρμενία: στρωματογραφία και γεωτουριστικό δυναμικό».

Η τοποθεσία Νοραβάνκ έχει σημαντική ιστορική και τουριστική αξία για την Αρμενία, καθώς φιλοξενεί ένα μοναστήρι που αποτελείται από μια εκκλησία η οποία αρχικά χτίστηκε τον 9ο αιώνα. Η σημερινή εκκλησία ανακατασκευάστηκε τον 12ο αιώνα για να γίνει το μαυσωλείο της βασιλικής οικογένειας των Ορμπελιάν, μίας από τις πιο σημαντικές δυναστείες της μεσαιωνικής Αρμενίας που άσκησε ισχυρή πολιτική επιρροή στη χώρα, όπως αποτυπώνεται σε πολλές επιγραφές που έχουν βρεθεί σε διάφορα κτίσματα στο νότιο τμήμα της χώρας, στις περιοχές Βαγιότς Ντζορ και Σιουνίκ.

Τα βουνά που περιβάλλουν την τοποθεσία Νοραβάνκ μελετώνται ήδη από το 1858 από τον Αμπίχ⁴, ο οποίος θεωρείται ο «πατέρας της γεωλογίας του Καυκάσου». Γεννημένος και εκπαιδευμένος στη Γερμανία, πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του εργαζόμενος στη Ρωσία. Ταξίδεψε επίσης σε διάφορες περιοχές του Μικρού Καυκάσου, του αρμενικού ορεινού οροπεδίου που εκτείνεται τόσο στη σημερινή όσο και στην ιστορική Αρμενία (δηλαδή σε περιοχές που βρίσκονται στην Τουρκία σήμερα).

Στο Νοραβάνκ, ο Αμπίχ ανακάλυψε ένα νέο είδος απολιθωμένων βραχιόποδων —θαλάσσιων οργανισμών που φιλτράρουν το νερό και υπάρχουν μέχρι και σήμερα—, ένα απολίθωμα που αφιέρωσε στη δυναστεία των Ορμπελιάν. Το ονόμασε «Spirifer orbelianus Abich, 1858». Αν και ο Αμπίτς δεν προσδιόρισε με ακρίβεια πού βρέθηκε το ολότυπο (το τυπικό δείγμα) του είδους, πιστεύουμε ότι το βρήκε στους ασβεστολιθικούς σχηματισμούς του ανώτερου Δεβονίου⁵ που βρίσκονται ακριβώς κάτω από το μοναστήρι του Νοραβάνκ.

Κατά τη διάρκεια της διδακτορικής του διατριβής, ο Σεροπιάν επανεξέτασε νέα δείγματα του συγκεκριμένου είδους που συλλέχθηκαν από τον τυπότοπο (τη στρωματογραφική ενότητα του Νοραβάνκ). Μελέτησε την εσωτερική τους δομή μέσα από πλήθος λεπτών τομών σε σειρά, και ανακάλυψε ότι το συγκεκριμένο είδος θα έπρεπε να καταταχθεί σε ένα νέο γένος, το οποίο ονόμασε Aramazdospirifer, προς τιμήν του Αραμάζντ, του προεξέχοντα θεού της αρμενικής μυθολογίας. Είναι προφανές, λοιπόν, ότι όλα αυτά τα παλαιοντολογικά και στρωματογραφικά στοιχεία παρουσιάζουν ιδιαίτερο δυναμικό για τουριστική αξιοποίηση. Η τοποθεσία Νοραβάνκ μπορεί να θεωρηθεί ως ένα υπαίθριο γεωλογικό μουσείο για επισκέπτες που ενδιαφέρονται να εξοικειωθούν με την αρμενική «γεω-κληρονομιά» με διασκεδαστικό και βιωματικό τρόπο.

Σας ευχαριστούμε που μας φέρατε λίγο πιο κοντά στην επιστήμη της παλαιοντολογίας. Η προοπτική του γεωτουρισμού στην Αρμενία φαίνεται πολλά υποσχόμενη και ανοίγει νέους ορίζοντες στα μελλοντικά ταξίδια μας!

Εύχομαι μόνο να τελεσφορήσει σύντομα! Σας ευχαριστώ και εγώ!

1.Η πανεπιστημιακή τεχνόπολη Sophia Antipolis είναι ένα επιστημονικό πάρκο που αποκαλείται και «μικρή Silicon Valley». Ιδρύθηκε πριν από πενήντα χρόνια στην Κυανή Ακτή, στη Γαλλία. Τα εργαστήρια είναι ιδιωτικά ή δημόσια, όπως το Εθνικό Ινστιτούτο Έρευνας για τις ψηφιακές επιστήμες, του οποίου ορισμένοι ερευνητές συμμετείχαν στη δημιουργία του διαδικτύου.
2. Ραδιολαρίτης: ιζηματογενές πέτρωμα που αποτελείται κυρίως από μικροσκοπικά υπολείμματα ραδιολαρίων, μονοκύτταρους θαλάσσιους μικροοργανισμούς. Αυτοί οι περίπλοκοι σκελετοί πυριτίου που συσσωρεύονται με την πάροδο του χρόνου στον πυθμένα του ωκεανού σχηματίζουν ένα χαρακτηριστικό και συχνά πολύχρωμο πέτρωμα γνωστό ως ραδιολαρίτη.
3. Η θάλασσα της Τηθύος, που πήρε το όνομά της από την αρχαία ελληνική θεότητα των ωκεανών Τηθύς, υπήρξε μεγάλη κεντρική θάλασσα που σε γεωλογικό διάστημα περίπου 200 εκατομμυρίων ετών εκτεινόταν ανάμεσα στην ευρασιατική και στην αφρικανική ήπειρο. Σημερινά υπολείμματα της Τηθύος είναι η Μεσόγειος και η Μαύρη Θάλασσα.
4. Ότο Βίλχελμ Χέρμαν φον Άμπιχ (1806-1886): Γερμανός ορυκτολόγος και γεωλόγος που ερεύνησε τη γεωλογία των αρμενικών υψιπέδων και του Καυκάσου.
5^. Δεβόνια περίοδος: γεωλογική περίοδος της παλαιοζωικής εποχής που σηματοδοτείται από την εμφάνιση των πρώτων αμφίβιων με δυνατότητα μετάβασης από το υδρόβιο στο αερόβιο περιβάλλον. Έλαβε την ονομασία της από την περιοχή Ντέβον της Αγγλίας.

Tweet

Share