Ιωάννης Ασπροποταμίτης

Η αμερικανική οργάνωση Near East Relief ανέπτυξε φιλανθρωπική δράση κατά την περίοδο 1915-1930, με αφορμή τα θύματα των εκτοπίσεων και των γενοκτονιών των μη μουσουλμανικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι επικεφαλής της οργάνωσης είχαν κατανοήσει την αποτελεσματικότητα της αξιοποίησης διάσημων προσωπικοτήτων ως μέσου για την κινητοποίηση του κοινού, ώστε να συγκεντρωθούν αγαθά πρώτης ανάγκης και χρήματα.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας διασημότητας αποτέλεσε ο μικρός ηθοποιός Τζάκι Κούγκαν (John Leslie “Jackie” Coogan) —αργότερα γνωστός ως θείος Φέστερ στην ταινία «Οικογένεια Άνταμς»—, γεννημένος στις 26 Οκτωβρίου 1914 στο Λος Άντζελες της Καλιφόρνια. Ο Τζάκι ξεκίνησε την καριέρα του σε ηλικία επτά ετών, μέσα από τις ταινίες του βωβού κινηματογράφου, ως βοηθός του διάσημου Βρετανού κωμικού ηθοποιού, σκηνοθέτη και παραγωγού Τσάρλι Τσάπλιν. Ο Τσάπλιν ανακάλυψε τον τετράχρονο Τζάκι σε μια σκηνή βοντβίλ (θεατρικό είδος), και τον επέλεξε να παίξει για πρώτη φορά το 1919 στην ταινία του «A ​​Day’s Pleasure» (μέρα χαράς). Αποκορύφωμα της καριέρας του υπήρξαν οι πρωταγωνιστικοί ρόλοι στις ταινίες «Το χαμίνι» (“The Kid”, 1921) του Τσάρλι Τσάπλιν, για να ακολουθήσει ο «Όλιβερ Τουίστ» (1922) του Βρετανού σκηνοθέτη Φρανκ Λόιντ.

Ήταν η εποχή που η αμερικανική κοινωνία γινόταν ολοένα και πιο καθοδηγούμενη από την κινηματογραφική εικόνα, καθώς υπήρχε μια ακόρεστη διάθεση για διασκέδαση.

Η ερμηνεία του Τζάκι, υποδυόμενου αφενός τον άτακτο και αξιολάτρευτο μικρό του δρόμου και αφετέρου το εγκαταλελειμμένο και άτυχο αριστοκρατικής καταγωγής παιδί, αιχμαλώτισε τις καρδιές της Αμερικής, καθιστώντας τον γρήγορα το πιο διάσημο αγόρι στο Χόλιγουντ, «το αγόρι της Αμερικής». Ο Τζάκι θα μπορούσε να αξιοποιήσει τη φήμη του για να προσελκύσει τα παιδιά της χώρας όπως κανένας ενήλικας δεν θα μπορούσε ποτέ.

Το 1921, ο Τζάκι Κούγκαν μαζί με άλλους ηθοποιούς δώρισαν μέρος των παλαιών τους ενδυμάτων στους ενάμισι εκατομμύριο κουρελιασμένους και πεινασμένους Αρμένιους πρόσφυγες που αντιμετώπιζαν εκείνη τη χρονιά έναν ιδιαίτερα ψυχρό χειμώνα. Για την πράξη του αυτή, ο Τζάκι χαρακτηρίστηκε ως «το βρεφικό φαινόμενο που έγινε φιλάνθρωπος», και καθώς εκείνη την εποχή βρισκόταν στο αποκορύφωμα της δημοτικότητάς του, αναγνωρίστηκε ως ένας δυνητικά ισχυρός και αποτελεσματικός υποστηρικτής των φιλανθρωπικών εκστρατειών της Near East Relief.

Η εκτελεστική επιτροπή της οργάνωσης προσέγγισε την οικογένεια Κούγκαν και ζήτησε την άδεια από τους γονείς του να στρατολογήσει τον Τζάκι ως τον συντελεστή μιας «καινοτόμου στρατηγικής» συγκέντρωσης κεφαλαίων και αγαθών πρώτης ανάγκης. Ο πατέρας του Τζάκι, ο Τζον Κούγκαν, συμφώνησε να προσφέρει ο γιος του τη δύναμη του αστεριού του στην ανθρωπιστική προσπάθεια ανακούφισης των πεινασμένων παιδιών της Εγγύς Ανατολής, δηλώνοντας ότι μέσα από αυτή τη συμμετοχή του επιθυμούσε «να δει και να συνειδητοποιήσει ο Τζάκι μερικές από τις κακουχίες και τα δεινά που βίωναν συνομήλικοί του οι οποίοι αγωνίζονταν για την επιβίωσή τους, […] και να ενστερνιστεί το κοινωνικό καθήκον που οφείλει να αναλαμβάνει ολόκληρη η ανθρωπότητα, εκείνο της προσφοράς του ενός προς τον άλλο».

Το συμπυκνωμένο γάλα

Ένας από τους σημαντικότερους πόρους που συγκέντρωσε τον πρώτο καιρό η NearEastReliefήταν το συμπυκνωμένο γάλα. Το γάλα ήταν μια κρίσιμη πηγή θρεπτικών συστατικών για τα παιδιά και αποτελούσε ζωτικό μέρος των καθημερινών γευμάτων τους, μαζί με ψωμί και, περιστασιακά, με διάφορα πρωτεϊνούχα είδη διατροφής, όταν οι εργαζόμενοι της οργάνωσης κατάφερναν να τα βρουν σε επαρκή ποσότητα. Καθώς ο αριθμός των παιδιών μεγάλωνε, ξεκίνησε μια νέα εκστρατεία δωρεών. Σε αυτή την προσπάθεια, ο Τζάκι, χρησιμοποιώντας την επιρροή που ασκούσε στους μικρούς θαυμαστές του, ενθάρρυνε τα παιδιά να δωρίσουν συμπυκνωμένο γάλα και άλλα μη ευπαθή τρόφιμα.

Οι «φιλανθρωπικές» κινηματογραφικές προβολές

Κομψοί κινηματογραφικοί χώροι σε όλη τη χώρα γιόρτασαν τις «Ημέρες Τζάκι Κούγκαν» προς όφελος της Near East Relief. Στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, παιδιά συνέρρεαν στο θέατρο Στραντ για να δουν την ταινία του Τζάκι «Trouble» (φασαρία) του 1922. Το κόστος εισόδου ήταν ένα μεταχειρισμένο ένδυμα προς δωρεά στην οργάνωση. Οι γονείς ενθαρρύνθηκαν να μείνουν σπίτι ενώ τα παιδιά τους θα απολάμβαναν μια ξεχωριστή μέρα στον κινηματογράφο.
Μέχρι το 1923, ο διάσημος Τζάκι πρωταγωνιστούσε στην ταινία «Circus Days» (μέρες τσίρκου).

Με τη βοήθεια της δεσποινίδας Τζέσι Ουέι, που εργαζόταν για την οργάνωση, ο Τζάκι μετέτρεψε τη φιλανθρωπική προβολή της ταινίας σε πραγματικό τσίρκο για τα παιδιά. Οι καλεσμένοι απόλαυσαν ζωγραφιές, μουσική, ακροβασίες και παραστάσεις. Το κόστος εισόδου ήταν ένα μικρό δέμα με ρούχα ή παπούτσια ή δύο κουτάκια συμπυκνωμένο γάλα. Οι 7.500 παρευρισκόμενοι συνεισέφεραν προμήθειες αξίας 3.500 δολαρίων, οι οποίες στάλθηκαν στην Κωνσταντινούπολη για περαιτέρω διανομή.

Οι φιλανθρωπικές εκστρατείες του Τζάκι Κούγκαν

Το 1924 ανατέθηκε στον Τζάκι να πρωτοστατήσει σε μια σύγχρονη «Παιδική σταυροφορία». Για τις μετακινήσεις των μελών της αποστολής σε κάθε γωνιά της Αμερικής χρησιμοποιήθηκε ένα ιδιωτικό τρένο.

Αυτοί μετέφεραν την έκκληση προς όλα τα παιδιά της χώρας για συγκέντρωση ειδών ρουχισμού, τροφίμων και χρημάτων για τα άπορα ορφανά παιδιά της Εγγύς Ανατολής. Κατά τη διάρκεια της περιοδείας, ο Τζάκι διακήρυξε: «Εμείς που ανήκουμε σε αυτή τη σταυροφορία του ελέους πρέπει να κάνουμε το καλύτερο που μπορούμε για αυτά τα ορφανά παιδιά, όπως θα θέλαμε να κάνουν αντίστοιχα για εμάς αν ήμασταν ορφανοί. Η «Παιδική σταυροφορία» πρέπει να παράσχει τροφή σε όσους βρίσκονται μέσα στις πόρτες του ορφανοτροφείου και να ανακουφίσει τα βάσανα όσων βρίσκονται στον έξω κόσμο». Η περιοδεία του Τζάκι έλαβε πρωτοφανή κάλυψη από τα δημοσιογραφικά μέσα ενημέρωσης της Αμερικής.

Μόνο τον Αύγουστο του 1924, ο Τζάκι επισκέφθηκε είκοσι πέντε αμερικανικές πόλεις προς όφελος του ταμείου αρωγής, συμπεριλαμβανομένων των Αλμπουκέρκι, Ντένβερ, Κάνσας Σίτι, Σικάγο, Ινδιανάπολη, Λούισβιλ, Κολόμπους, Σινσινάτι, Κλίβελαντ, Ντιτρόιτ, Πίτσμπουργκ, Ουάσινγκτον, Φιλαδέλφεια, Βαλτιμόρη, Βοστόνη, Νιούαρκ και Νέα Υόρκη. Οι σταθμοί κάθε πόλης από την οποία περνούσε το τρένο της «Παιδικής σταυροφορίας» ήταν γεμάτοι από μικρούς και μεγάλους θαυμαστές του Τζάκι. Ο ίδιος δεχόταν ένα τεράστιο χειροκρότημα, προερχόμενο αφενός από τον θαυμασμό προς το πρόσωπό του και αφετέρου από την ενθουσιώδη αποδοχή της αποστολής του. Και σχεδόν όσοι έρχονταν για να χαιρετήσουν τον Τζάκι έφερναν μαζί τους ως δώρα κουτιά με γάλα και συσκευασίες με τρόφιμα και χρήματα. Ο δήμαρχος της Βοστόνης τού παρέδωσε το κλειδί της πόλης.

Στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, τελευταίο σταθμό της περιοδείας, τον υποδέχτηκαν ως ήρωα. Πάνω από 100.000 αγόρια και κορίτσια συνωστίστηκαν στο πάρκο της πόλης, ενώ η 16η Αυγούστου 1924 ανακηρύχθηκε ως «Ημέρα Τζάκι Κούγκαν».

Μια φιλανθρωπική προβολή της τελευταίας ταινίας του Τζάκι «Little Robinson Crusoe» (μικρός Ροβινσώνας Κρούσος) είχε μεγάλη επιτυχία.

Οι Los Angeles Times δημοσίευσαν ότι παραλήφθηκαν περισσότερα από 3.500 κουτιά συμπυκνωμένο γάλα, δύο από κάθε πρόσκοπο που παρευρέθηκε.

Το φιλανθρωπικό ταξίδι στην Ευρώπη

Την εθνική φιλανθρωπική περιοδεία διαδέχθηκε ένα υπερατλαντικό ταξίδι στην Ευρώπη που ξεκίνησε στις 6 Σεπτεμβρίου 1924. Σύμφωνα με τον Τύπο, ο Τζάκι ταξίδεψε με τη συνοδεία του για το λιμάνι του Σαουθάμπτον της Μεγάλης Βρετανίας, με το ατμόπλοιο «SS Leviathan».

Αρχικά επισκέφθηκε το Λονδίνο και το Παρίσι, όπου τον υποδέχθηκαν ενθουσιώδη πλήθη. Ο ίδιος συνοδευόταν από τον πατέρα του Τζακ Κούγκαν, την καθηγήτριά του Κόρα Νιούελ και τον μάνατζέρ του Άρθουρ Μπερνστάιν. Η μητέρα του δεν τους ακολούθησε, καθώς επρόκειτο να γεννήσει τον δεύτερο γιο της.

Στις αρχές Οκτωβρίου, ύστερα από δέκα ημέρες διακοπών στο Σέμερινγκ της Αυστρίας, το ταξίδι συνεχίστηκε σε Βουδαπέστη, Βιέννη, Βερολίνο, Ρώμη και Αθήνα. Οι προσπάθειες να επισκεφτεί και το Άμστερνταμ απέτυχαν. Κατά την επίσκεψη του Τζάκι στη Βιέννη τον Οκτώβριο του 1924 οργανώθηκαν διαδηλώσεις, καθώς ορισμένοι ακροδεξιοί πίστευαν ότι ήταν Εβραίος (στην πραγματικότητα, ήταν καθολικός ιρλανδικής καταγωγής). Στη Ρώμη είχε ιδιωτική ακρόαση με τον Πάπα Πίο ΧΙ, ο οποίος ευλόγησε την αποστολή του και του απένειμε ασημένιο μετάλλιο με το παπικό εθνόσημο χαραγμένο σε χρυσό. Ο Τζάκι πραγματοποίησε επίσης μια δεκαπεντάλεπτη συνάντηση με τον Μπενίτο Μουσολίνι, ο οποίος του έδωσε μια αυτόγραφη φωτογραφία με την επιγραφή «Al piccolo grande» (στον μεγάλο μικρό).

Η τιμητική υποδοχή του Τζάκι Κούγκαν στην Αθήνα

Το ταξίδι του Τζάκι ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο του 1924, με την επίσκεψή του στο μεγαλύτερο ορφανοτροφείο της Αθήνας, το «Ζάππειο ορφανοτροφείο», όπου φιλοξενούνταν χιλιάδες ορφανά προσφυγόπουλα της Αρμενίας και της Ελλάδας. Σύμφωνα με τη βιογράφο του Ντιάνα Σέρα Κάρι, κατά την επίσκεψή του, παρουσία Ελλήνων και Αμερικανών αξιωματούχων και περίπου 7000 ορφανών που φρόντιζε η Near East Relief, ο Τζάκι παρουσίασε προσωπικά τα φορτωτικά έγγραφα για το φορτίο βοήθειας που είχε συγκεντρωθεί από την «Παιδική σταυροφορία», αξίας άνω του ενός εκατομμυρίου δολαρίων (περίπου 13 εκατομμύρια δολάρια με σημερινούς όρους), το οποίο θα κατευθυνόταν προς την Εγγύς Ανατολή.

Κατά την παραμονή του στην Αθήνα, συναντήθηκε με τον πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Παύλο Κουντουριώτη και τον Αρχιεπίσκοπο Χρυσόστομο. Σε ειδική τελετή στον βράχο της Ακρόπολης, παρουσία χιλιάδων ορφανών παιδιών και μαθητών, ο Τζάκι Κούγκαν παρασημοφορήθηκε από την ελληνική κυβέρνηση με τον Ασημένιο Σταυρό του Τάγματος του Αγίου Γεωργίου, που για πρώτη φορά απονεμήθηκε σε παιδί, ως αναγνώριση του ανθρωπιστικού του έργου. Η ιδιαίτερα θερμή υποδοχή του στην Ελλάδα και οι τιμές που του αποδόθηκαν παρουσιάζονται μέσα από τα πλάνα της «χαμένης» για πολλές δεκαετίες ταινίας μικρού μήκους με τίτλο «Jackie in the Near East» (ο Τζάκι στην Εγγύς Ανατολή), η οποία ανακαλύφθηκε πρόσφατα σε ευρωπαϊκά και αμερικανικά αρχεία και προβλήθηκε σε παγκόσμια πρεμιέρα στο διαδίκτυο στις 2 Νοεμβρίου 2023. Η Αμερικανο-αρμένισσα ακτιβίστρια, εκπαιδευτικός και συγγραφέας Λόρα Μίκαελ, στο βιβλίο της με τίτλο «Under the Light of the Moon» (υπό το φως του φεγγαριού), το οποίο εκδόθηκε τον Ιούνιο του 2018, περιγράφει την ιστορία ενός ορφανού κοριτσιού που αγωνίζεται για να επιβιώσει στην Ελλάδα, όπου έφτασε ως πρόσφυγας από την Τουρκία μετά τη Γενοκτονία των Αρμενίων, καθώς και τις προσπάθειες του Τζάκι Κούγκαν να παράσχει βοήθεια.

Η θριαμβευτική επιστροφή στην Αμερική

Ο Τζάκι επέστρεψε στο Παρίσι, και στις 4 Νοεμβρίου 1924 ξεκίνησε με τον πατέρα του το ταξίδι της επιστροφής στην Αμερική, και αυτή τη φορά με το ατμόπλοιο «SS Leviathan». Στη Νέα Υόρκη έγινε δεκτός με μεγάλο ενθουσιασμό από τον κυβερνήτη της πόλης υπολοχαγό Τζορτζ Ρ. Λουν, στην Times Square, παρουσία μεγάλου και ενθουσιώδους πλήθους. Ο Τζάκι Κούγκαν ήταν η πρώτη διασημότητα που χρησιμοποίησε τη δημοτικότητά του για ανθρωπιστικό σκοπό. Το αποτέλεσμα της προσφοράς του ήταν κάτι πρωτοφανές για την εποχή, που όμως μεταφέρει ως τις μέρες μας πολλά διαχρονικά διδάγματα.

Πηγές:

1. Charles Chaplin, My Autobiography, Published by Simon and Schuster Inc., New York, 1964.
2. James L. Barton, Story of Near East Relief (1915-1930). An Interpretation, The MacMillan Company, New York, 1930 (Reprinted by J.C. & A.L. Fawcett Inc., Publishers, Astoria, N.Y., 1991).
3. Gregory Pappas, “When America’s Most Famous Kid Helped Feed Thousands of Greek Orphans”, 28 Φεβρουαρίου 2019: https://pappaspost.com/when-america-most-famous-kid-helped-feed-thousands-of-greek-orphans
4. Vicken Babkenian, Stories of “International Goodness” during the Armenian Genocide, 2012: https://www.academia.edu/3559733/Stories_of_International_Goodness_during_the_ Armenian_Genocide
5. Vicken Babkenian, “Hollywood’s First Celebrity Humanitarian that America Forgot”, 7 Ιανουαρίου 2011: https://armenianweekly.com/2011/01/07/hollywoods-first-celebrity-humanitarian-that-america-forgot
6. Near East Foundation, “In the spirit of giving”, 22 Νοεμβρίου 2017: https://neareast.museum.com/2017/11/22/in-the-spirit-of-giving

7. Near East Foundation, “Jackie Coogan’s Million-Dollar Crusade”, 22 Ιουνίου 2015: https:// neareastmuseum.com/2015/06/22/jackie-coogans-million-dollar-crusade
8. Facebook: Jackie Coogan: https://www.facebook.com/JackieCooganTheKid
9. Δημήτρη Ι. Σφακιανάκη, «Η ανεκτίμητη αρωγή των αμερικανικών φιλανθρωπικών οργανώσεων κατά την κρίσιμη δεκαετία 1918-1928. Η προσφορά τους στους πρόσφυγες της περιοχής μας». Δίοδος, εξάμηνη περιοδική έκδοση λόγου και τέχνης, περίοδος Α΄, τεύχος 18, Δράμα, Ιούλιος 2020.
10.“ThePromiseArmenianInstituteatUCLA”, βίντεο της παγκόσμιας πρεμιέρας της χαμένης ταινίας μικρού μήκους “Jackie in the Near East”, που ανακαλύφθηκε πρόσφατα [δημιουργήθηκε από τον οργανισμό Near East Relief το 1924 ως μέρος των προσπαθειών να συγκεντρωθούν κεφάλαια για ανθρωπιστική βοήθεια για τους επιζώντες της Γενοκτονίας των Αρμενίων], ζωντανή μετάδοση στο διαδίκτυο στις 2 Νοεμβρίου 2023 (προβλήθηκε με την ευγενική προσφορά της BlackHawkFilmsκαι του UCLAFilmsandTelevisionArchive): https://www.youtube.com/watch?v=FMPVfE4S9Vw&t=43s
11. Laura Michael, “The Making of ‘Under the Light of the Moon’”, 16 Σεπτεμβρίου 2019: https://armenianweekly.com/2019/09/16/the-making-of-under-the-light-of-the-moon

Tweet

Share