Η ίδρυση της «Νέας Αρμενίας» στην Κιλικία (Α΄ μέρος) Εκτύπωση E-mail

cilicie

 

Ένα συναρπαστικό κεφάλαιο της ιστορίας των Αρμενίων

Αν ξεχωρίζαμε τα δέκα πιο σαγηνευτικά κεφάλαια της αρμενικής ιστορίας, το πριγκιπάτο-βασίλειο της Κιλικίας θα καταλάμβανε μία από τις πρώτες θέσεις. Αναμφίβολα, είναι ένα από τα πιο συναρπαστικά κεφάλαια. Για πολλούς λόγους.

Πρώτον: Οι Αρμένιοι κατάφεραν να δημιουργήσουν μια «Νέα Αρμενία» έξω από τα όρια της ιστορικής Αρμενίας (Μετζ Χάικ). Γνωστή και ως «Μικρή Αρμενία» (να μη συγχέεται με το Ποκρ Χάικ, μια περιοχή δυτικά του Μετζ Χάικ που κατοικείτο από Αρμένιους πολλούς αιώνες πριν), η δημιουργία αυτής της δεύτερης πατρίδας θα αποτελέσει ένα από τα πιο τολμηρά επιτεύγματα όλων των εποχών.

Δεύτερον: Από το 1080 έως το 1375, για τρεις αιώνες, οι Αρμένιοι δημιούργησαν εκεί για πρώτη φορά ένα πριγκιπάτο, το οποίο εξελίχθηκε σε ανεξάρτητο βασίλειο. Δηλαδή, όταν η ιστορική Αρμενία βρισκόταν υπό τον ζυγό των Σελτζούκων και αργότερα των Μογγόλων, τέθηκαν τα θεμέλια ενός ακμάζοντος αρμενικού κράτους στην Κιλικία, που σύντομα θα γινόταν σημαντικό πολιτικό, εμπορικό και πολιτιστικό κέντρο στη Μικρά Ασία του Μεσαίωνα. Λαμβάνοντας υπόψιν την ελάχιστη παρουσία Αρμενίων στην Κιλικία πριν από το 1080 και το γεγονός ότι μόλις πενήντα χρόνια αργότερα είχαν δημιουργήσει στην περιοχή ένα αυτόνομο πριγκιπάτο, πρόκειται αναμφίβολα για ορόσημο στην ιστορία του αρμενικού λαού.

Τρίτον: Ακόμη και μετά την πτώση του βασιλείου της Κιλικίας, οι Αρμένιοι παρέμειναν στην περιοχή μέχρι το 1923. Μόνο εκατό χρόνια μάς χωρίζουν από την κεμαλική εκδίωξη των τελευταίων Αρμενίων κατοίκων από τις πόλεις και κωμοπόλεις της Κιλικίας. Μέχρι και σήμερα βρίσκουμε στην περιοχή απομεινάρια εκείνης της παρουσίας: ερειπωμένα φρούρια και εκκλησίες με επιγραφές στα αρμενικά... Και η μνήμη διατηρείται από γενιά σε γενιά, σε πατριωτικά ιδρύματα και συλλόγους σε όλη τη διασπορά, ακόμη και σε ονόματα συνοικιών στην πρωτεύουσα της Αρμενίας: Χατζίν, Μαράς, Αϊντάπ, Ζεϊτούν, Ταρσόν, Άδανα και Σις, μεταξύ άλλων, συνδέονται στενά με τη συλλογική μνήμη των απογόνων οικογενειών από αυτές τις πόλεις. Αλλά οι παραπάνω δεν είναι οι μόνοι λόγοι. Ας δούμε με τη σειρά τα γεγονότα και τους πρωταγωνιστές αυτής της συναρπαστικής ιστορίας.


Ρικάρντο Γεργκανιάν

Η «μανία» που λέγεται αυτονομία

Η προέλαση των Σελτζούκων Τούρκων προς τα δυτικά στο δεύτερο μισό του 11ου αιώνα και η επακόλουθη κατάκτηση του βασιλείου της Ανί το 1064 ώθησαν έναν Αρμένιο ευγενή ονόματι Ρουπέν να μετακινηθεί με τον στρατό του προς αναζήτηση νέου τόπου εγκατάστασης: την Κιλικία. Φυσικά, η τοποθεσία δεν είναι καθόλου νέα. Πρώην ελληνική αποικία, θα γίνει μία από τις πλουσιότερες επαρχίες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και τώρα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ακόμη και ο περίφημος Κικέρωνας ήταν κυβερνήτης της περιοχής τη δεκαετία του 50 π.Χ.

Γόνος της οικογένειας Πακραντουνί, ο Ρουπέν γνωρίζει ότι η Κιλικία βρίσκεται υπό βυζαντινή δικαιοδοσία, αλλά γνωρίζει επίσης ότι η εξασθενημένη Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία χρειάζεται ζώνες συγκράτησης ενάντια στην τουρκική προέλαση. Και τι καλύτερο από έναν Αρμένιο πρίγκιπα στην Κιλικία. Φυσικά, για να πετύχει τον στόχο του, ο Ρουπέν λαμβάνει την πλήρη υποστήριξη ενός στρατηγού του βυζαντινού στρατού ονόματι Φιλάρετου1, ο οποίος, κατά σύμπτωση, είναι αρμενικής καταγωγής. Εν ριπή οφθαλμού, ο Ρουπέν εγκαθίσταται στο φρούριο Αναρζαπά στο βόρειο ορεινό τμήμα της Κιλικίας, από όπου θα ξεκινήσει την κατακτητική πορεία του.

Αυτό που δεν γνωρίζει το Βυζάντιο είναι ότι ο Ρουπέν σύντομα θα αμφισβητήσει την εξουσία του αυτοκράτορα και θα κηρύξει τον εαυτό του αυτόνομο στην επικράτειά του. Αυτή η αρμενική μανία για αυτονομία... Αλλά οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες, πάντα με τον άσο στο μανίκι, ξέρουν πώς να εκμεταλλευτούν μια άλλη «μανία» των Αρμενίων: την αντιπαλότητα μεταξύ φεουδαρχικών οικογενειών. Στην πραγματικότητα, ο Ρουπέν δεν ήταν ο μόνος που έφτασε με τους δικούς του στην Κιλικία. Το ίδιο θα κάνουν και φεουδάρχες όπως ο Οσίν, που θα εγκατασταθεί στο φρούριο του Λαμπρόν και θα είναι πιστός σύμμαχος υπό τις διαταγές του Βυζαντίου.

Ιδού, λοιπόν, οι δύο «αντίπαλες» οικογένειες ή αλλιώς δυναστείες: οι Ρουπινιάν, διάδοχοι του Ρουπέν, και οι Χετουμιάν, που παίρνουν το όνομά τους από τον Χετούμ, γιο του Οσίν. Συνοπτικά, οι πρώτοι θα είναι αυτοί που θα βάλουν τα θεμέλια για το αυτόνομο πριγκιπάτο της Κιλικίας και αργότερα για το ανεξάρτητο αρμενικό βασίλειο με διεθνή αναγνώριση. Φυσικά, από κάποια στιγμή και έπειτα, τα ηνία της εξουσίας θα περάσουν στα χέρια των Χετουμιάν. Αλλά ας μη βιαζόμαστε.

Χωρίς δισταγμό, ο Ρουπέν αρχίζει να επεκτείνει το φέουδό του. Μέχρι τον θάνατό του το 1095, σε διάστημα δεκαπέντε ετών, κατάφερε να κερδίσει θέσεις στα βουνά του Ταύρου και να αφήσει τον γιο του Κωνσταντίνο επικεφαλής του πριγκιπάτου, με νέα φρούρια υπό την εξουσία του και με την ξεκάθαρη ηγεμονία της οικογένειάς του έναντι των αντιπάλων στην Κιλικία. Αλλά πριν συνεχίσουμε την ιστορία με τη δυναστεία των Ρουπινιάν, ας ρίξουμε μια ματιά στην περίπλοκη περιφερειακή και διεθνή κατάσταση.

Ο ρόλος της Κιλικίας στην πρώτη Σταυροφορία

Ας δούμε μια εικόνα της Μικράς Ασίας στα τέλη του 11ου αιώνα: από τη μία έχουμε την εξασθενημένη —και ηττημένη στο Μαναζκέρτ (Ματζικέρτ)— Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Από την άλλη είναι οι Σελτζούκοι Τούρκοι του Αλπ Ασλάν και ο γιος του Μαλίκ Σαχ, των οποίων οι επικράτειες διαιρούνται με τον θάνατο του τελευταίου το 1092. Δημιουργούνται έτσι αρκετά σουλτανάτα (τουρκικά κράτη), αντίπαλα μεταξύ τους, που περικυκλώνουν και απειλούν την Κιλικία. Πρέπει να σημειωθεί ότι μέρος της ιστορικής Αρμενίας καταλαμβάνεται από ένα από αυτά τα σουλτανάτα, εκείνο του Σαχ Αρμάν, ενώ η βόρεια Αρμενία είναι ενωμένη με το βασίλειο της Γεωργίας.

Οι Αρμένιοι προσπαθούν να ενισχυθούν στην Κιλικία. Για να υπερασπιστούν τις νέες κτήσεις τους, πρέπει να αντιμετωπίσουν τις επιθέσεις των Τούρκων γειτόνων. Όμως, το έτος 1097 —επί του πριγκιπάτου του Κωνσταντίνου και δεκαεπτά χρόνια αφότου οι Αρμένιοι πρίγκιπες άρχισαν να εγκαθίστανται στην περιοχή— λαμβάνει χώρα ένα ιστορικό γεγονός που έμελλε να τους ωφελήσει πολύ: η άφιξη των πρώτων Ευρωπαίων στην Ανατολή για να απελευθερώσουν την Ιερουσαλήμ, η οποία είχε πέσει στα χέρια των Σελτζούκων το 1071, και τώρα βρίσκεται υπό την κατοχή Αιγυπτίων σουλτάνων.

Ούτε λίγο ούτε πολύ, πρόκειται για την πρώτη από τις περίφημες Σταυροφορίες. Περιττό να πούμε ότι αυτό το τεράστιο θέμα —οκτώ στρατιωτικές αποστολές μέσα σε διακόσια χρόνια— υπερβαίνει τα όρια της ανάλυσής μας. Ωστόσο, θα πρέπει να αναφερθούμε σε ορισμένες σταυροφορίες προκειμένου να κατανοήσουμε τα γεγονότα στην Κιλικία.

Στην αρχική αυτή εκστρατεία, ο Κωνσταντίνος και οι Αρμένιοι υποστηρίζουν σθεναρά τους χριστιανούς της Δύσης· μια υποστήριξη που θα είναι καθοριστική για την επιτυχία της πρώτης Σταυροφορίας.

Ο J. Laurent εξηγεί: «Όταν οι σταυροφόροι της πρώτης Σταυροφορίας φτάνουν εξουθενωμένοι και υπό τρομερές συνθήκες στα φαράγγια του Ταύρου, οι Αρμένιοι δέχονται ως αδέλφια όσους χριστιανούς έχουν έρθει από τόσο μακρινές χώρες. [...] Τους καθοδηγούν, τους προμηθεύουν με τα αναγκαία, και κάνουν δυνατή την κατάκτηση της Αντιόχειας και κατά συνέπεια της Ιερουσαλήμ. Χωρίς τη βοήθεια των Αρμενίων, η πρώτη Σταυροφορία δεν θα είχε επιτυχία»2.

Πρέπει να σημειωθεί ότι το σταθερά αδύναμο σημείο των σταυροφόρων ήταν η απομάκρυνση από τις βάσεις τους στη Δύση: ο εφοδιασμός ήταν πολύ δύσκολος και η βοήθεια ανεπαρκής. Εξού και η σημασία της βοήθειας που λαμβάνεται επί τόπου. Έτσι, στις αρχές του 12ου αιώνα, στον δρόμο προς τους Αγίους Τόπους και με τη βοήθεια των Αρμενίων, οι σταυροφόροι κατακτούν εδάφη από τους Τούρκους. Μετά την απελευθέρωση της Ιερουσαλήμ το 1099 δημιουργούν στα σύνορα της Κιλικίας την κομητεία της Έδεσσας και το πριγκιπάτο της Αντιόχειας, και νοτιότερα την κομητεία της Τρίπολης και το βασίλειο της Ιερουσαλήμ, τέσσερα μικρά σταυροφορικά κράτη —τα «λατινικά κράτη της Ανατολής»— που θα συγκρατήσουν τις επιθέσεις των Τούρκων στα ανατολικά και νότια της Κιλικίας. Είναι αναμφίβολα μια αλλαγή στο στάτους κβο της ευρύτερης περιοχής και μια ανακούφιση για το αρμενικό πριγκιπάτο.

Για να ενισχύσει τη συμμαχία με την Κιλικία, ο Βαλδουίνος της Φλάνδρας, κυρίαρχος πλέον της κομητείας της Έδεσσας, παντρεύεται την ανιψιά του πρίγκιπα Κωνσταντίνου. Από εκεί και πέρα, οι μεικτοί γάμοι θα αποτελέσουν κοινό τόπο στη ζωή του αρμενικού βασιλείου της Κιλικίας. Οι πολιτικοί δεσμοί έπρεπε να συνοδεύονται από συζυγικούς δεσμούς...

Συγκρούσεις με το Βυζάντιο και τους Τούρκους

Ας επιστρέψουμε στη δυναστεία των Ρουπινιάν και στα γεγονότα στην Κιλικία. Αν και αποδυναμωμένη, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία δεν εγκαταλείπει τις άλλοτε κτήσεις της. Τυφλωμένη επίσης από το θρησκευτικό μίσος κατά των Λατίνων3 υιοθετεί ξεκάθαρη στάση κατά των σταυροφόρων. Στις αρχές του 12ου αιώνα, το Βυζάντιο επιδεικνύει σαφείς προθέσεις να ανακτήσει την Κιλικία, την Αντιόχεια και την Έδεσσα. Οι πρίγκιπες Ρουπινιάν καλούνται να υπερασπιστούν το πριγκιπάτο τους ενάντια στη βυζαντινή δυναστεία των Κομνηνών. Φυσικά, θα υπάρχουν και αντίπαλες αρμενικές οικογένειες που θα στηρίξουν το Βυζάντιο...

Τον Κωνσταντίνο διαδέχεται ο γιος του Τορός (συντομευμένη αρμενική παραλλαγή του ονόματος Θεόδωρος), ο οποίος παραμένει στην εξουσία επί είκοσι επτά χρόνια και συνεχίζει να ενισχύει τη δύναμη της οικογένειάς του με εδαφικές κατακτήσεις. Έρχεται και η σειρά του αδελφού του Λεβόν Α΄ —με το παρατσούκλι «πρίγκιπας των βουνών»—, που σταματάει αρκετές επιθέσεις Τουρκοσελτζούκων και διώχνει τους Βυζαντινούς από την Κιλικία, κατακτώντας τη Μαμίστρα, τα Άδανα και την Ταρσό στις νότιες πεδιάδες, φτάνοντας έτσι μέχρι τις ακτές της Μεσογείου. Το 1135, ο αδελφός του Λεβόν, ο Στεπανέ, καταφέρνει να πάρει το Μαράς από τους Τούρκους.

Το Βυζάντιο δεν το βάζει κάτω: το 1137, ο αυτοκράτορας Ιωάννης Β΄ Κομνηνός επιτίθεται στην Κιλικία. Ο Λεβόν Α΄ δίνει σκληρή μάχη, αλλά πρέπει να υποχωρήσει και να βρει καταφύγιο στα βουνά. Τελικά παραδίδεται και πεθαίνει αιχμάλωτος. Τα επόμενα οκτώ χρόνια θα είναι καταστροφικά, εξαιτίας των βυζαντινών και τουρκοσελτζουκικών επιθέσεων κατά της Κιλικίας.

Ένας από τους τέσσερις γιους του Λεβόν Α΄ δολοφονείται από τους Βυζαντινούς. Ένας άλλος, ο Τορός, πιάνεται αιχμάλωτος, ενώ οι Στεπανέ και Μλεχ βρίσκουν καταφύγιο στον Σουλτάνο του Χαλεπίου.

Θα είναι ο Τορός εκείνος που καταφέρνοντας να δραπετεύσει από την Κωνσταντινούπολη, επιστρέφει στην Κιλικία και ενώνεται με τους αδελφούς του για να ηγηθεί της αρμενικής αντίστασης, η οποία θα κορυφωθεί νικηφόρα με την κατάληψη πολλών πόλεων, συμπεριλαμβανομένου του Σις, της μελλοντικής πρωτεύουσας του βασιλείου. Σημειωτέον ότι επί ηγεσίας του Τορός Β΄, η αρμενική εκκλησία μεταφέρει την έδρα της στο φρούριο Χρομκλά, τότε πολύ κοντά στα σύνορα της Κιλικίας και αργότερα εντός των ορίων του βασιλείου.

Έτσι, ο Ρουπέν, ο Λεβόν Α΄ και ο Τορός Β΄ θα είναι οι αρχιτέκτονες της ίδρυσης και της εδραίωσης του μελλοντικού αρμενικού κράτους. Αλλά το μεγαλύτερο όνομα στην ιστορία της Κιλικίας θα είναι ο Λεβόν Β΄ ο Μετζακόρτζ (των μεγάλων έργων), για τον οποίο θα μιλήσουμε στο επόμενο τεύχος.

1. Ο Φιλάρετος Βραχάμιος (στα αρμενικά Πιλαρντός Βαχράμ) ήταν Αρμενοβυζαντινός πολιτικός και στρατιώτης του 11ου αιώνα. Καταγόταν από αρμενική φεουδαρχική οικογένεια (τους Βαραζνουνί, με καταγωγή από το Βασπουρακάν) που είχε εισέλθει στην υπηρεσία του Βυζαντίου τον 10ο αιώνα. Μετά τη μάχη του Μαναζκέρτ το 1071, και ενώ οι Σελτζούκοι επεκτάθηκαν σε όλη την Ανατολία, ο Φιλάρετος διατήρησε προσωρινά την κυριαρχία της Κιλικίας και της Αντιόχειας.
2.
 J. Laurent, LArménieentreByzanceetlIslam, Παρίσι, 1919, σ. 165.
3. Όλοι οι δυτικοί που έφτασαν στην Ανατολή ως αποτέλεσμα των Σταυροφοριών ήταν γνωστοί ως «Λατίνοι».

Share
 

Για να εξασφαλίσουμε τη σωστή λειτουργία του ιστότοπου, μερικές φορές τοποθετούμε μικρά αρχεία δεδομένων στον υπολογιστή σας, τα λεγόμενα «cookies». Οι περισσότεροι μεγάλοι ιστότοποι κάνουν το ίδιο. Περισσότερα...

"Δέχομαι"

Kantsaran Banner

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΒΙΒΛΙΩΝ

typografia


διαφήμιση στο αρμενικά

armenian community

Online Επισκέπτες

Έχουμε 30 επισκέπτες συνδεδεμένους