Γιώργος Μενεσιάν, διεθνολόγος

Στις 27 Νοεμβρίου 2024, η ισλαμική Οργάνωση για την Απελευθέρωση του Λεβάντε, γνωστή ως Hay’at Tahrir al-Sham (HTS), πραγματοποίησε μεγάλης κλίμακας επίθεση στην περιοχή του Χαλεπίου, στη βορειοδυτική Συρία. Μέσα σε τρεις ημέρες, οι ισλαμιστές κατέλαβαν το Χαλέπι.

Οκτώ ημέρες μετά, η πτώση του καθεστώτος Άσαντ αποτελούσε γεγονός. Ομάδες ανταρτών κατέλαβαν την πρωτεύουσα Δαμασκό, και ο Μπασάρ αλ Άσαντ εγκατέλειψε τη χώρα.

Η αλλαγή του καθεστώτος στη Συρία αποτελεί γεγονός υψίστης σημασίας, καθώς επηρεάζει δραστικά τη Μέση Ανατολή, οδηγώντας σε ανακατατάξεις. Πώς επηρεάζεται, όμως, η Αρμενία; Ποιες ήταν οι σχέσεις της με το καθεστώς Άσαντ; Ποιο είναι το μέλλον των συροαρμενικών σχέσεων και της συρρικνωμένης αρμενικής κοινότητας της Συρίας;

Οι σχέσεις της Αρμενίας με την ασαντική Συρία

Η Συρία υπό το καθεστώς Άσαντ υπήρξε ένα από τα πρώτα κράτη που σύναψε διπλωματικές σχέσεις με την Αρμενία τον Μάρτιο του 1992. Παρά το γεγονός ότι οι σχέσεις μεταξύ των δύο κρατών παρέμειναν φιλικές για δύο δεκαετίες, η Συρία εφάρμοσε πολιτική ισορροπίας μεταξύ Τουρκίας και Αρμενίας, εξαιτίας των αναπτυσσόμενων σχέσεων Συρίας-Τουρκίας μετά τη Συμφωνία των Αδάνων (1998) και την ανάληψη της προεδρίας από τον Μπασάρ αλ Άσαντ το 2000 —ύστερα από τον θάνατο του πατέρα του Χαφέζ, ιδρυτή του μπααθικού ασαντικού καθεστώτος.

Η έναρξη του συριακού εμφυλίου πολέμου το 2012 ανέτρεψε αυτές τις ισορροπίες. Οι σχέσεις Τουρκίας-Συρίας επιδεινώθηκαν λόγω της υποστήριξης της Άγκυρας στη συριακή αντιπολίτευση, ενώ το καθεστώς Άσαντ απομονώθηκε διεθνώς. Παρά την απομόνωση, η Αρμενία διατήρησε στενές σχέσεις με το καθεστώς Άσαντ για τρεις λόγους:

1. Προστασία της αρμενικής κοινότητας: Η αρμενική κυβέρνηση θεωρούσε ότι το καθεστώς Άσαντ ήταν το μόνο που μπορούσε να εξασφαλίσει την προστασία της αρμενικής κοινότητας στη Συρία. Η ριζοσπαστικοποίηση της αντιπολίτευσης μετά το 2014 ενίσχυσε αυτή την πεποίθηση.

2. Επιδείνωση συροτουρκικών σχέσεων: Η Συρία έγινε ένας από τους βασικούς αντιπάλους της Τουρκίας, κάτι που εξυπηρετούσε έμμεσα τα συμφέροντα της Αρμενίας. Η αναγνώριση της Γενοκτονίας των Αρμενίων από τη Συρία το 2015 επιβεβαίωσε αυτή τη δυναμική.

3. Σύμπλευση με τη Ρωσία: Η υποστήριξη της Ρωσίας στο καθεστώς Άσαντ ενίσχυσε τη θέση της Αρμενίας, καθώς οι σχέσεις Γερεβάν-Μόσχας παρέμεναν στενές. Από την αρχή του πολέμου, η Μόσχα υποστήριξε το καθεστώς Άσαντ, ενώ το 2015, έπειτα από επίσημη πρόσκληση της συριακής κυβέρνησης, η Ρωσία συμμετείχε ενεργά στον πόλεμο, συμβάλλοντας καθοριστικά στην επιβίωση του καθεστώτος. Η στάση της Ρωσίας φαίνεται να έπαιξε κάποιον ρόλο στις σχέσεις Γερεβάν-Δαμασκού.

Έτσι, η Αρμενία συνέχισε να διατηρεί στενές σχέσεις με το συριακό καθεστώς, όπως φάνηκε από τις διπλωματικές αντιπροσωπείες σε Γερεβάν, Δαμασκό και Χαλέπι, τις επισκέψεις αξιωματούχων, τις απευθείας πτήσεις μεταξύ Αρμενίας και Συρίας, καθώς και την αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας. Η συνεργασία Συρίας-Αρμενίας συνεχίστηκε και επί πρωθυπουργίας του Νιγκόλ Πασινιάν, ο οποίος ανήλθε στην εξουσία το 2018. Το 2019, η Αρμενία απέστειλε 83 στρατιωτικούς γιατρούς και ναρκαλιευτές, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Χαλεπίου, ενώ κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Αρτσάχ το 2020, ο Σύρος πρόεδρος στήριξε ανοιχτά την Αρμενία και έκανε λόγο για τουρκική επιθετικότητα. Η αντίδραση της Συρίας σχετίζεται και με τη συμμετοχή στον πόλεμο Σύρων μισθοφόρων τους οποίους στρατολόγησε η Τουρκία προς υποστήριξη του Αζερμπαϊτζάν.

Προκλήσεις για την Αρμενία μετά την πτώση του Άσαντ

Λίγες ώρες πριν από την πτώση του Χαλεπίου, η αρμενική διπλωματική αντιπροσωπεία και η ειρηνευτική αποστολή εγκατέλειψαν την πόλη. Κατά τη διάρκεια της κατάληψης της Δαμασκού από τους αντάρτες στις 8 Δεκεμβρίου 2024, η αρμενική πρεσβεία εκκενώθηκε, με τη διπλωματική αποστολή να καταφεύγει προσωρινά στη Βηρυτό.

Μία εβδομάδα αργότερα, ο πρέσβης και το προσωπικό επέστρεψαν στη Δαμασκό, ενώ πέντε ημέρες αργότερα επαναλειτούργησε και το προξενείο στο Χαλέπι. Η σχετικά γρήγορη επαναλειτουργία της αρμενικής διπλωματικής αποστολής υποδεικνύει ότι υπήρξε κάποια μορφή συνεννόησης και επικοινωνίας με τη νέα διακυβέρνηση υπό την ισλαμική HTS. Η πτώση του καθεστώτος Άσαντ φέρνει αβεβαιότητα στις συροαρμενικές σχέσεις και εγείρει τρεις βασικούς κινδύνους για την Αρμενία.

1. Σχέσεις HTS-Τουρκίας: Το νέο καθεστώς έχει ήδη προχωρήσει σε αλλαγές στα σχολικά βιβλία, αφαιρώντας τις αρνητικές αναφορές στο οθωμανικό παρελθόν της Συρίας. Η πιθανή δορυφοριοποίηση της Συρίας από την Τουρκία ενδέχεται να οδηγήσει σε περαιτέρω φιλοτουρκικές κινήσεις, όπως η άρση της αναγνώρισης της Γενοκτονίας των Αρμενίων ή η διπλωματική στήριξη του Αζερμπαϊτζάν σε περίπτωση νέας ένοπλης σύγκρουσης με την Αρμενία.

2. Αναβάθμιση του περιφερειακού ρόλου της Τουρκίας: Η εγκαθίδρυση ενός φιλοτουρκικού καθεστώτος στη Συρία, σε συνδυασμό με διεθνείς εξελίξεις όπως η ανάληψη της αμερικανικής προεδρίας από τον Τραμπ, ενδέχεται να ενισχύσει την εμπλοκή της Άγκυρας στις περιφερειακές υποθέσεις με στόχο την επέκταση της επιρροής της. Η αποδυνάμωση του Ιράν και η σταδιακή αποδέσμευση της Ρωσίας από τη Μέση Ανατολή θα μπορούσαν να δώσουν στην Τουρκία μεγαλύτερη ευχέρεια να αυξήσει την παρουσία της στον Καύκασο, ενδεχομένως εις βάρος της Αρμενίας.

3. Αρμενική πολιτική στη Μέση Ανατολή: Την τελευταία διετία, η Αρμενία επιδιώκει την εμβάθυνση των σχέσεων με διάφορα κράτη του αραβικού κόσμου. Αν και η άνοδος των ισλαμιστών στην εξουσία της Συρίας δεν αναμένεται να εμποδίσει την περαιτέρω ανάπτυξη των σχέσεων της Αρμενίας με χώρες όπως η Αίγυπτος και η Σαουδική Αραβία, το Γερεβάν χάνει έναν πολύτιμο σύμμαχο εντός του Αραβικού Συνδέσμου. Παράλληλα, η Αρμενία πρέπει να δώσει ιδιαίτερη προσοχή στην προστασία της αρμενικής κοινότητας στη Συρία. Παρότι οι ισλαμιστές δεν έχουν μέχρι στιγμής προβεί σε επιθετικές ενέργειες εναντίον των Αρμενίων, επικρατεί αβεβαιότητα σχετικά με τη στάση που θα υιοθετήσει το νέο συριακό καθεστώς απέναντι στους Αρμένιους και στις λοιπές μειονότητες, χριστιανικές και μη.

Βεβαίως, η κατάσταση για τους Αρμένιους δεν ήταν ιδανική υπό το καθεστώς Άσαντ —κάτι που ωστόσο ήταν προβλέψιμο—, ενώ οι Αρμένιοι απολάμβαναν ορισμένες ελευθερίες όσον αφορά τα θρησκευτικά και εκπαιδευτικά τους δικαιώματα.

Κλείνοντας, η πτώση του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία συνιστά μια ανατροπή που επηρεάζει σημαντικά την περιοχή και κατ’ επέκταση τις σχέσεις της Αρμενίας με τη Συρία. Η Αρμενία, η οποία υπήρξε παραδοσιακά σύμμαχος του καθεστώτος Άσαντ, βρίσκεται τώρα αντιμέτωπη με μια αβέβαιη κατάσταση, καθώς το νέο ισλαμικό καθεστώς ενδέχεται να ακολουθήσει φιλοτουρκικές πολιτικές, οι οποίες υπό προϋποθέσεις θα αποδυναμώσουν τη γεωπολιτική θέση της Αρμενίας σε μια περίοδο που η χώρα βρίσκεται σε γεωπολιτικό αδιέξοδο και αναζητά νέες στρατηγικές και εταίρους.

Το μέλλον των συροαρμενικών σχέσεων παραμένει αβέβαιο και η Αρμενία πρέπει να παρακολουθεί προσεκτικά τις εξελίξεις για να διασφαλίσει τα συμφέροντά της στην περιοχή. Η διάδραση με το νέο καθεστώς είναι αναγκαία αλλά όχι επαρκής.

Υπάρχει, πάντως, σημαντική πιθανότητα οι συροαρμενικές σχέσεις να εξαρτηθούν από τις τουρκοαρμενικές σχέσεις.

Tweet

Share